ՃԱՆԱՊԱՐՀԸ ՄԵԿՆ Է՝ ԴԵՊԻ ՆԱԽՆԱԿԱՆ ԿԱԼԱՆՔԻ ԽՈՒՑ
Հայկական արտահանման ցուցանիշներն անխոտոր ընկնում են, շարք մտցված արտադրական նոր հզորությունների մասին ոչինչ չենք լսում, իսկ բիզնեսի հետ տարվող անշնորհք աշխատանքը շարունակվում է։ «Թղթային» կասկածելի հաշվարկների հիման վրա բացահայտվում են հարկային ինչ-որ թերավճարումներ, որից հետո ձեռնարկատերերը, սովորական քրեականների պես, իսկույն հայտնվում են ճաղերի հետևում։ Բիզնեսի հետ աշխատելու այլ մեթոդներ չգիտե՞ն։
Իրականում էլեկտրոնային վերահսկման մեթոդները, որոնք ներկայացվում են որպես համադարման, հեռու են կատարյալ լինելուց, արգելակում են բիզնեսի աշխատանքը և շոշափելի օգուտ չեն բերում։ Նման մեթոդներով հարկերը հաշվարկելն ու թերվճարումների չափերը որոշելը բարդ է ցանկացած երկրի հարկային աշխատողների համար։ Էլ ինչ խոսենք հայրենի հարկային տեսուչների մասին, որոնց կադրային կազմից շատ ավելին կցանկանայինք սպասել։ Հարկերն անուղղակի մեթոդներով արդարացիորեն, ճշգրիտ հաշվարկելու համար պետք է աստվածատուր ձիրքով օժտված տեսուչ լինել։ Իսկ ո՞ւր են նրանք, այդ աստվածատուրները։ Ընդ որում պետք է հիշել, որ բոլոր կասկածները պետք է փարատվեն հօգուտ հարկատուի։ Բայց կասկածներ չկան. բոլորն անխտիր մեղավոր են. ու վե՛րջ։
Իսկ չէ՞ որ խելացի մարդիկ խորհուրդ են տալիս. սկզբում ձևավորիր արդարացի համակարգ, փակիր կոռուպցիոն սողանցքերն ու գորշ սխեմաները օրենսդրության մեջ և նոր միայն պահանջիր կանոնների պահպանում։ Մինչդեռ մեզ մոտ, հեռու լինելով իդեալական լինելուց, նախընտրում են դիտարկել բոլորին մեղավորության կանխավարկածի տեսանկյունից։ Այդպես ավելի հեշտ է։
Այ, ոլորեցին «Սպայկա»-ի տիրոջ թևերը, գյուղատնտեսական աշխատանքների շեմին սպառնալիքի տակ դնելով ագրարային արտադրանքի մթերման և արտահանման գծով խոշոր ընկերության գործունեությունը։ Մի ամբո՜ղջ ոլորտ։ Ոչ մի զրույց, ոչ մի կանչ պարզաբանումներ տալու համար, փոխադարձ դժգոհությունները հասկանալու և վերլուծելու ոչ մի ցանկություն։ Ճանապարհը մեկն է. ուղիղ դեպի նախնական կալանքի մեկուսարան։
Ավելին, գործին առնչվողները դժգոհությունների և կալանավորման վերաբերյալ որոշումների մասին հաճախ տեղեկանում են… ԶԼՄ-ներից։ Մամլո ասուլիսներ են հրավիրում, հարց տալով. «Բացատրեք վերջիվերջո, ի՞նչ եք ուզում մեզանից»։ Ամեն ինչ անիմաստ է, ձեռնաշղթաներն արդեն պատրաստ են։Որտե՞ղ է նման բան տեսնված։ «Սպայկա»-ի տիրոջ հարցում զգուշորեն փորձեց միջամտել նույնիսկ Հայաստանի արդյունաբերողների և գործարարների միության ղեկավար Արսեն Ղազարյանը. այսինքն, ստուգումները՝ ստուգումներ, բայց գուցե կարելի՞ է ինչ-որ կերպ յոլա գնալ առանց ձերբակալության։ Ո՛չ, չի կարելի, ոչ մի կերպ չի՛ կարելի…
Ասում են, թե Հայաստանում սեփականության վերաբաշխում տեղի չի ունենալու, և այդ նույն «Սպայկա»-ի պարագայում էլ ոչ մի մտադրություն չկա, այսպես ասած, վերաբաշխելու այն հօգուտ այլ անձի։ Բայց բառերն ու հայտարարությունները մեկ բան են, իսկ կատարվող ամենի փաստերը բոլորովին այլ բանի մասին են վկայում։
Կոպիտ հարձակումները կայացած ընկերությունների վրա, որոնք հսկայական դեր են խաղում երկրի տնտեսության մեջ, իշխանությունն անհոգաբար փորձում է փոխհատուցել նոր արտադրություններով. այսինչ տեղում հեռուստացույցներ են հավաքելու, այնինչ տեղում՝ ավտոմեքենաներ։ Բա ո՜նց։ Հետաքրքիր է, այդ ո՞ւմ են ցանկանում զարմացնել համաշխարհային շուկաներում «հայկական» հեռուստացույցներով ու ավտոմեքենաներով։
…Վերջերս եղա Վանաձորում, որտեղ վարչապետ Փաշինյանը մի երկու ամիս առաջ մեծ հանդիսավորությամբ կատարեց կոմպոզիտային գազաբալոնների արտադրության և իրանական ավտոմեքենաների հավաքման նոր գործարանի բացումը։ Ձեռնարկությունը չի աշխատում, թեև կանոնավորապես աշխատանքի ընդունման հայտարարություններ է տալիս։ Ցանկացողներին պատասխանում են՝ թափուր տեղեր չկան…
Բայց չէ՞ որ հարկային բարձր աստիճանավորները շարունակ կրկնում են, թե իրենց գերատեսչությունը զուտ պատժիչ մարմնից պետք է վերածվի հարկատուների օգնականի և գրեթե բարեկամի, խորհուրդներ տա նրանց, փոխգործակցի, մի սխալ գործելու դեպքում՝ ուղղի։ Մինչդեռ Պետեկամուտների կոմիտեի գործունեության մեջ գնալով ավելի է հաճախ է դրսևորվում ճանապարհաշինական գլանիվի էֆեկտը, և այդ գլանիվի վրա՝ դրա արագությամբ հանդերձ, երկիրը հեռուն չի գնա։ Քամելով բոլոր հյութերը կայացած բիզնեսներից, կարելի է հայտնվել պետբյուջեի եկամտային մասի կոտրած տաշտակի առջև։
Կամ վերցնենք ցեմենտային անմիտ մարտերը խորհրդարանում։ «Վառոդի հոտ չառած» պատգամավորները, որոնք շատ հեռու են արտադրական խնդիրներից, բայց դատելով ելույթներից՝ ինչ-որ բան լսել են այսպես կոչված լիբերալ արժեքների մասին, չէին կարողանում իրենց համար պարզել մի բան. փոքրածավալ տնտեսության մեջ, էներգակիրների սեփական ռեսուրսներ չունեցող և ըստ որում շրջափակման կիսապատերազմական պայմաններում գտնվող երկրում այսօր արտադրվող ապրանքներն ինքնարժեքով միշտ էլ տանուլ են տալու ավելի բարօրի երկրներում արտադրված համանման ապրանքներին (իսկ բարձր հավելյալ արժեք ունեցող ինովացիոն արտադրանքի մասին առայժմ խոսք անգամ լինել չի կարող)։
Իհարկե, կարելի է փակել ազգային բոլոր արտադրությունները և կիպ նստել էժանագին ներկրման ասեղին. չէ՞ որ սպառողը կշահի դրանից։ Բայց ընդ որում միայն տնտեսական զարգացման և ներդրումների նախարար Տիգրան Խաչատրյանն էր փորձում բացատրել, որ այդ դեպքում հենց նույն իրանական ցեմենտը, տեղացի մրցակիցներ չունենալով մեր ներքին շուկայում, շատ շուտով գնով կգերազանցի մերին։ Սպառողը, ստանալով կարճաժամկետ արդյունք, կսարսափի, բայց արդեն ուշ կլինի, և ԱԺ-ի տնտեսագետները, այլընտրանքային տեղական արտադրությունների բացակայության պայմաններում, պարզապես չեն կարողանա հաշվեկշիռ պահպանել։ Կեր այն, ինչ տալիս են դրսից, հենց այնտեղ սահմանված գնով…
Այս խորապատկերին արդեն մի տեսակ տարօրինակ է լսել իշխանությունների հավաստիացումները գործազրկության դեմ պայքարի մասին։ Հազարավոր կրճատվող աշխատատեղեր հենց նույն «Արարատցեմենտ» կամ «Հրազդան-ցեմենտ», «Գազպրոմ Արմենիա» և այլ ընկերություններում, չենք խոսում արդեն պետկառավարման համակարգից դուրս մնացող հաստիքների մասին. ահա թե ինչ է մեզ սպասում, մինչ ինքներս սպասում ենք Վանաձոնրի գազաբալոնների գործարանում 15 աշխատատեղերի բացման…
Ի դեպ, հետդարձի ճանապարհին ես հարցրեցի տաքսու տեղացի վարորդին, թե հասե՞լ է արդյոք վերջապես «հեղափոխությունը» Հայաստանի երրորդ քաղաքին։ Նա հարցին հարցով պատասխանեց. «Իսկ դա ընդհանրապես որևէ տեղ հասե՞լ է»։ Լռեցինք։ Յուրաքանչյուրս մեր մտքերի հետ…
