Forbes. ԹՈՒՐՔԻԱՆ ԵՒ ԱԴՐԲԵՋԱՆԸ ՆԱԽԱՏԵՍՈՒՄ ԵՆ ԷԼ ԱՎԵԼԻ ԸՆԴԼԱՅՆԵԼ ՍԵՐՏ ՌԱԶՄԱԿԱՆ ԿԱՊԵՐԸ

Թուրքիան եւ Ադրբեջանը հավակնոտ ծրագրեր ունեն՝ ավելի սերտացնելու իրենց սերտ ռազմական կապերը, գրում է Forbes-ը: «Հունիսի 15-ին Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը հանդիպեց Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւի հետ: Նրանք այցելեցին Շուշի: Ադրբեջանը գրավեց Շուշին Լեռնային Ղարաբաղում անցյալ տարվա պատերազմի ընթացքում: (Այդ պատերազմից մի քանի ամիս առաջ Անկարան զգալիորեն ավելացրեց զենքի արտահանումը Բաքու՝ Bayraktar TB2 զինված անօդաչու թռչող սարքեր մատակարարելով դրան, որոնք Ադրբեջանն օգտագործում էր հայկական ցամաքային ուժերը ջախջախելու համար):

Էրդողանն ու Ալիեւը Շուշի կատարած այցի ընթացքում ստորագրեցին Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի միջեւ դաշնակցային հարաբերությունների մասին Շուշիի հռչակագիրը, որում, ի թիվս այլ դրույթների, նրանք խոստանում են ընդլայնել երկու երկրների առանց այդ էլ զգալի ռազմական համագործակցությունը: Նրանք, օրինակ, Ադրբեջանում գործարան հիմնելու պլաններ ունեն, որտեղ համատեղ մարտական ​​անօդաչու թռչող սարքեր կարտադրեն:

Թուրքիայի պաշտպանական արդյունաբերության վարչության (SSB) նախագահ Իսմայիլ Դեմիրը կարծիք է հայտնել, որ Թուրքիան եւ Ադրբեջանը պետք է գործեն «մեկ ազգ՝ երկու պետություն» կարգախոսի համաձայն, որը նրանք հաճախ օգտագործում են իրենց երկրների միջեւ սերտ մշակութային եւ քաղաքական կապերն ընդգծելու համար:

«Համակարգված համատեղ վարժանքների եւ ինտենսիվ փոխազդեցության միջոցով «երկու պետություն՝ մեկ ազ» գրեթե դարձել են «երկու պետություն՝ մեկ բանակ», նշվում է Jamestown Foundation-ում վերջերս հրապարակված հոդվածում:

Ալիեւն հայտարարել է է, որ «Ադրբեջանը կստեղծի թուրքական բանակի ավելի փոքր տարբերակը»: Վերլուծություններից մեկի համաձայն՝ դա «պաշտոնական դարձավ» Շուշայի հռչակագրի ստորագրումից հետո:

Վերջին տարիներին Թուրքիան պաշտպանական կարեւոր կապեր է հաստատել Ուկրաինայի հետ, այդ թվում`«պաշտպանական եւ տիեզերական ոլորտներում զգայուն տեխնոլոգիաների» համատեղ մշակում եւ արտադրություն: Ի տարբերություն Ուկրաինայի, Ադրբեջանը չունի զգալի ռազմարդյունաբերական բազա, որը կարող է օգնել Թուրքիային նման զենքի համակարգերի մշակման եւ ստեղծման գործում: Մյուս կողմից, Բաքուն էներգիայի մեծ պաշարներ ունի, որոնք կարող են օգնել ֆինանսավորել թուրքական նոր զինատեսակների համակարգերի մասերի արտադրությունը:

Ինչ վերաբերում է Ադրբեջանին, ապա Թուրքիան կարող է շատ բան անել նրան օգնելու համար իր զինված ուժերի հետագա արդիականացման եւ ուսուցման հարցում:

«Կարծում եմ, որ, աշխատելով Թուրքիայի հետ, Ադրբեջանը շատ բան ունի շահելու իր ռազմական արդիականացման տեսանկյունից՝ եւ կառուցվածքային, եւ տեխնիկական առումով»,- ասել է RANE-ում Մերձավոր Արեւելքի եւ Հյուսիսային Աֆրիկայի Stratfor-ի ավագ վերլուծաբան Էմիլի Հոթորնը: «Իհարկե, Ադրբեջանը, ամենայն հավանականությամբ, կավելացնի զենքի գնումները եւ կնպաստի որոշ թուրքական հետազոտություններին եւ մշակումներին»:

Նա նշել է, որ Ադրբեջանի եւ Ուկրաինայի հետ Թուրքիայի լայն ռազմական համագործակցությունը պայմանավորված է տարածաշրջանային եւ համաշխարհային ռազմական հարաբերությունների ընդլայնման Թուրքիայի հրամայականով, ինչպես նաեւ՝ ավելի շատ գնորդներ ներգրավելու անհրաժեշտությամբ:

Բացի այդ, պաշտպանական այս կապերի ընդլայնումը նաեւ օգնում է Թուրքիային «որոշակի հեռավորություն հաստատել իր եւ Ռուսաստանի միջեւ՝ երկու երկրների միջեւ տարածաշրջանային ազդեցության համար մրցակցության պայմաններում»:

Քաթարի համալսարանի Իբն Խալդոն կենտրոնի դոցենտ, թուրք վերլուծաբան, դոկտոր Ալի Բաքիրը նշել է, որ վերջին տարիներին Թուրքիայի եւ Կատարի միջեւ ռազմական եւ պաշտպանական համագործակցության վերաբերյալ մի շարք համաձայնագրեր են կնքվել: «Այս իմաստով Շուշիի հռչակագիրն արդեն գոյություն ունեցող տենդենցի շարունակությունն է,- ասել է նա:- Այնուամենայնիվ, սա այս համագործակցությանը որ խթան եւ ավելի լուրջ շրջանակներ է տալիս»: «Այս համագործակցության ասպեկտներից մեկը ռազմական եւ ռազմական կապերի միջեւ ադրբեջանական բանակի մարտական ​​պատրաստության բարձրացումն է, ինչպես նաեւ՝ ժամանակակից եւ պրոֆեսիոնալ բանակի եւ հատուկ նշանակության ջոկատների ստեղծմանը նպաստելը»,- հավելել է նա:

Բաքիրը կարծում է, որ Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի միջեւ պաշտպանական ոլորտում համագործակցությունը զգալիորեն կտարբերվի «Թուրքիայի եւ Ուկրաինայի միջեւ գոյություն ունեցող մոդելից»: «Ավելի ուշ փուլում Ադրբեջանը կարող է արդյունավետ գործընկեր դառնալ համատեղ արտադրության մեջ, եւ գուցե սա այն մոդելն է, որն Անկարան ակնկալում է ապագայում այլ գործընկերներից, ինչպիսիք են Քաթարը կամ գուցե Լիբիան»:

Վերջին տարիներին Թուրքիան եւ Ադրբեջանը պարբերաբար համատեղ զորավարժություններ են անցկացրել: Հունիսին MiG-29 Fulcrum կործանիչները եւ Su-25 Frogfoot գրոհային ինքնաթիռները թռան Թուրքիա եւ մասնակցեցին «Անատոլիայի արծիվ 2021» ռազմաօդային ուժերի զորավարժություններին Քոնիայում:

Երկու երկրներն էլ զգալիորեն տարբեր ռազմական տեխնիկա են օգտագործում: Թուրքիայի զինված ուժերը երկար ժամանակ է ամերիկյան ու եվրոպական տեխնիկա են օգտագործում, մինչդեռ Ադրբեջանի զինված ուժերը շարունակում են մեծ քանակությամբ ռուսական տեխնիկա օգտագործել:

Բաքիրը նշել է, որ, բացառությամբ իր զրահատանկային ուժերի և համեստ օդուժի, Ադրբեջանը զգալի քանակությամբ ռազմական տեխնիկա է գնել Թուրքիայից, Իսրայելից, Գերմանիայից եւ ԱՄՆ-ից: «Թուրքիայում տեղական պաշտպանական արդյունաբերության աճի հետ մեկտեղ Անկարան գուցե հետագայում կարողանա ավելացնել իր ռազմական տեխնիկայի մասնաբաժինը»,- ասել է նա:

Հոթորնն ասել է, որ տարբեր ծագման սարքավորումները միասին աշխատելով կարող են «խոչընդոտել դրանց հավանական համակարգման իրական խորությանը»: Այնուամենայնիվ, նա նշել է, որ Թուրքիան եւ Ադրբեջանն «ակտիվորեն համագործակցում են Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ հրադադարի հռչակագրի ստորագրումից ի վեր համատեղ զորավարժությունների թվի ավելացման ուղղությամբ, ինչն աստիճանաբար կբարելավի նրանց համատեղելիությունը»:

Հաղորդվում է, որ Շուշիի հռչակագրի ստորագրումից անմիջապես հետո Էրդողանը չի բացառել Ադրբեջանում թուրքական ռազմաբազա ստեղծելու հնարավորությունը: Այս դիտողությունը կարճ ժամանակով տարակուսանք առաջացրեց Ռուսաստանում: Ի վերջո, Ադրբեջանը նախկին խորհրդային պետություն է, որը գտնվում է Հարավային Կովկասում, իսկ Թուրքիան ՆԱՏՕ-ի անդամ է:

Անցյալ տարի Թուրքիան վեց F-16 տեղակայեց Ադրբեջանի Գյանջայի միջազգային օդանավակայանում, որոնք այնտեղ էին մնում Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմի ընթացքում, բայց երբեք Ադրբեջանի տարածքում մշտական ​​կամ լիարժեք բազայի պես ոչինչ չուներ:

Ռուսաստանն արդեն ունի պաշտպանական պակտ Հայաստանի հետ եւ ռազմաբազա այդ երկրում: Սակայն դա պարտադիր չէ, որ Երեւանին ավելի ժամանակակից զենք կմատակարարի կամ էապես կբարձրացնի դրա ռազմական ներկայությունն այդ երկրում՝ ի պատասխան թուրք-ադրբեջանական պաշտպանական կապերի ընդլայնման կամ Թուրքիայի կողմից Ադրբեջանում բազայի ստեղծման: Քանի որ Մոսկվան ձգտում է ջերմ եւ աշխատանքային հարաբերություններ պահպանել նախկին խորհրդային երկու հանրապետությունների հետ:

«Չեմ կարծում, որ Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի միջեւ աճող կապերին Ռուսաստանի անմիջական պատասխանը կլինի Հայաստանի հետ կապերի ամրապնդումը, այլ ավելի շուտ՝ Ադրբեջանի հետ կապերի ամրապնդումը»,- ասել է Հոթորնը: «Ռուսաստանն ինչպես Ադրբեջանին, այնպես էլ Հայաստանին զենքի խոշորագույն մատակարարներից մեկն է եւ միշտ ձգտել է հավասարակշռել իր կապերը երկու երկրների հետ»:

«Կարծում եմ, որ Ադրբեջանում թուրքական ազդեցության աճը, ամենայն հավանականությամբ, կխթանի Ռուսաստանի ջանքերին՝ ապահովելու, որպեսզի Ադրբեջանի հետ իր կապերը գործեն եւ օգտակար մնան Ռուսաստանին, այլ ոչ թե խրախուսեն խամաճիկային հակամարտությունը՝ Հայաստանին ավելի բարդ զենք մատակարարելու միջոցով»:

News.am