ԱԴՐԲԵՋԱՆԱԿԱՆ ԺՈՂՈՎՐԴԻ ՁԵՎԱՎՈՐՈՒՄԸ՝ ԹԱԹԱՐԱՑՈՒՄԻՑ ՄԻՆՉԵՎ ԱԴՐԲԵՋԱՆԱՑՈՒՄ․ ՄԱՍ I
News.am-ը ներկայացնում է հրապարակումների շարք՝ նվիրված ադրբեջանցի ժողովրդի ձևավորմանը, ադրբեջանական պետության քաղաքականությանը, պահանջատիրություններին և կեղծիքներին: «Ադրբեջանական ժողովրդի ձևավորումը (թաթարացումից մինչև ադրբեջանացում)» հոդվածի հեղինակը Արցախի նախագահի խորհրդական, պատմական գիտությունների դոկտոր Դավիթ Բաբայանն է: Ներկայացնում ենք հոդվածաշարի առաջին մասը։
Ադրբեջանը մի երկիր է, որին մենք պետք է շատ լավ, խորը իմանանք, ընդ որում պատմությունը, քաղաքականությունը, էթնոազգային առանձնահատկությունները անհրաժեշտ է ուսումնասիրել օբյեկտիվորեն, համակողմանիորեն՝ նվազագույնի հասցնելով շահարկումներն ու հույզերը: Միայն այս կերպ մենք կկարողանանք արդյունավետորեն հակազդել այնտեղից եկող սպառնալիքներին, որոնք իրենց էությամբ ոչ միայն և ոչ այնքան ռազմական են: Իմանալով անցյալը և հասկանալով ներկան՝ մենք կկարողանանք անցյալն իրատեսորեն և ճշգրիտ կանխատեսել:
Ադրբեջանում պետականաշինության առանցքային գործոնը, որը մեծապես որոշում է այս պետության աշխարհաքաղաքականությունը, արտաքին և ներքին քաղաքականությունը, նրա գաղափարախոսությունը, ադրբեջանցի ժողովուրդն է, նրա էթնոազգային առանձնահատկությունները, որտեղ կարևորագույն բաղադրիչներից մեկը այս ազգի ձևավորման գործընթացն է:
Ադրբեջանցի ժողովրդի ձևավորումը աշխարհաքաղաքական ամենահետաքրքիր նախագծերից մեկն է, որը սկսվել է 19-րդ դարում և, ըստ էության, շարունակվում է մինչ օրս: Այս ժողովրդի ձևավորումը տեղի ունեցավ «վերևից» և արդյունք էր ռազմավարական և մարտավարական աշխարհաքաղաքական հաշվարկների, որոնք կապված էին ռազմավարական նշանակություն ունեցող անդրկովկասյան տարածաշրջանի համար մեծ տերությունների պայքարի հետ: Այս ժողովրդի ձևավորումը սկսվել է Ռուսական կայսրությունում` Ռուսաստանին Անդրկովկասի միավորումից հետո, շարունակվել է ԽՍՀՄ տարիներին և դեռևս չի ավարտվել:
Նոր ադրբեջանցի ժողովրդի ձևավորման գործընթացը անցել է «թաթարացում-թրքացում-ադրբեջանականացում» շղթայով: Ավելի երկարատև և ավելի քիչ կեղծվել է առաջին փուը՝ թաթարացումը: Ավելի կարճ, բայց ավելի կեղծված վերջին փուլն է՝ ադրբեջանականացումը:
Պետք է նշել, որ այս գործընթացի հիմնական փուլերը միմյանց տրամաբանական շարունակությունը չեն եղել և նույնիսկ չեն կանխորոշում միմյանց: Դրանցից յուրաքանչյուրը առանձին գործընթաց էր, որը շարունակություն չէր նախատեսում: Մի փուլը մյուսով փոխարինելը և ազգային ինքնության «վերաձևավորման» նպատակի համար այս կամ այն ռազմավարության ընտրությունը արդյունք էին գլոբալ բնույթի արմատական աշխարհաքաղաքական տեղաշարժերի և դրանց հանդեպ ռուսական, իսկ այնուհետև խորհրդային իշխանությունների արձագանքների:
Թուրքական տարրը՝ Սեֆևիդյան Իրանում
Նախքան ադրբեջանցի ժողովրդի ձևավորման գործընթացի իրականացումը դիտարկելը, անհրաժեշտ է համառոտ դիտարկել Սեֆևիդների օրոք Իրանի էթնոքաղաքական առանձնահատկությունները: Սեֆևիդյան Իրանը և նրա առաջին ղեկավար Իսմայիլ շահը կարողացան մշակել հատուկ պետական գաղափարախոսություն, ինչը դարձավ մի տեսակ իմունային համակարգ, որը պաշտպանում է Իրանը մինչ օրս: Այստեղ ակնառու է նաև մի շատ հետաքրքիր զուգադիպություն: Իսմայիլ շահը, լինելով մի մարդ, որի երակներում հոսում էր իրանցիների, թուրքերի և այլ ժողովուրդների արյունը, լինելով մահմեդական՝ փաստացի անձնավորում էր Իրանը, որը գրեթե 9 դար օտար տիրապետության պայմաններում, համարյա արմատապես փոխվելով և դառնալով տարասեռ էթնիկ խմբերի կոնգլոմերատ, այնուամենայնիվ կարողացավ վերջապես վերստեղծել իր անկախ ազգային պետականությունը:
Սակայն նոր՝ Սեֆեվիդյան Իրանը իր էթնոքաղաքական կառուցվածքով տարբերվում էր Աքեմենացիների, Արշակունիների և Սասանյանների դարաշրջանի Իրանից: Եթե մինչ արաբական նվաճումները իրանական տարրը միշտ պետության հիմնական էթնոքաղաքկան միջուկն էր, ապա Սեֆևիդների օրոք իրավիճակն արդեն այլ էր: Ավելին, օտար տիրապետության հարյուրամյակներից և Իրանի էթնոազգային կազմում փոփոխություններից հետո անհնար դարձավ վերականգնել իրանական բաղադրիչի դերն ու տեղը, ինչպես դա նախկինում էր: Իրանական անկախ պետականությունը վերականգնելու և պահպանելու միակ միջոցը դարձավ իրանական և թուրքական տարրերի՝ նոր Իրանի երկու հիմնական միջուկների սինթեզը, որտեղ, որպես ցեմենտի բաղադրիչ, հանդես էր գալիս շիաների իսլամը:
Իրանական պետականության վերականգնումից առաջ Իրանը, ինչպես արդեն նշվեց, ավելի քան 9 դար գտնվում էր օտարերկրյա տիրապետության տակ: Արաբները կառավարում էին Իրանը 636 թվականից մինչև 11-րդ դարը: Այնուհետև սկսվեց թյուրք-մոնղոլական տիրապետության ժամանակաշրջանը: Միայն 1502-ին Իրանը վերականգնեց իր անկախությունը, և ստեղծվեց Սեֆևիդների տերությունը:
Այստեղ հարկ է նշել, որ չնայած դարերի թյուրքական տիրապետությանը, թյուրքական տարրը չի համախմբվել մեկ էթնոսի մեջ, ինչը արդյունավետ հնարավորություն էր ընձեռում պահպանելու Իրանի ներքին միասնությունը և նրա տիտղոսային պետականաձևավորման էթնոազգային բաղադրիչի երկմիջուկ բնույթը: Թյուրքական տարրը շատ բազմազան էր, այն ընդգրկում էր թրքացման ենթարկված տարբեր ժողովուրդների, և շիիզմի ընդունումից հետո այս զանգվածը, փաստորեն, տարանջատվեց Անատոլիայի և Կենտրոնական Ասիայի թյուրքական զանգվածից՝ ոչ միայն աշխարհագրական և քաղաքական, այլև էթնոմշակութային առումով: Պարսկաստանի թյուրքերի ինքնության հիմքը շիականությունն էր և ցեղային պատկանելությունը:
ПОСЛЕДНИЕ ОТ АВТОРА
-
2024-04-17 19:32
Появились новые кадры досрочного вывода контингента российских миротворцев из Нагорного Карабаха. И публикует российский телеканал "Звезда".
-
2024-04-17 19:28
В Брюсселе была достигнута предварительная договоренность о предоставлении помощи Армении из фонда мира Европейского Союза.
-
2024-04-17 19:25
Глава комитета Совета Федерации по международным делам Григорий Карасин отметил, что вывод российских миротворцев из Нагорного Карабаха является логичным следствием признания этой территории частью Азербайджана со стороны премьера Армении Никола Пашиняна.
-
2024-04-17 19:22
Командование иранского Корпуса стражей исламской революции (КСИР) выводит часть офицеров из Сирии из-за угрозы нанесения удара со стороны Израиля, сообщает газета The Wall Street Journal со ссылкой на собственные источники.