2024-11-01 10:30
Марина МКРТЧЯН
ՇՈՒՇԻԻ ՀԱՆՁՆՄԱՆ ՉՈՐՐՈՐԴ ՏԱՐԵԼԻՑԸ. ԱՆՊԱՏԱՍԽԱՆ ՄՆԱՑԱԾ ՀԱՐՑԵՐ…
«Տիգրան Մեծ» գնդի զինխորհրդի փոխնախագահ Վլադիմիր Առաքելյանի ցուցմունքները հաստատված են այլ աղբյուրներով: Դրանք հանգում են նրան, որ ադրբեջանցիները Շուշիին մոտեցել են լեռնային ճանապարհով, որը նախքան 44-օրյա պատերազմը ազատել էին՝ հատելով հաստաբուն ծառերը։
Արդեն 4 տարի շարունակ չկա այն հարցի պատասխանը, թե ինչու ադրբեջանցիները Հադրութից Շուշի շարժվեցին լեռնային նեղ ճանապարհով՝ ենթարկվելով ցանկացած պահի հիմնական ուժերից կտրվելու վտանգի: Առաքելյանի կարծիքով՝ դա հնարավոր էր միայն այն դեպքում, եթե հակառակորդը նախապես տեղեկացված էր նման արշավի անվտանգության մասին: Ինչո՞ւ փորձ չարվեց կասեցնել ադրբեջանցիների սողացող առաջխաղացումը դեպի Շուշի։
Երկրորդ հարցը կապված է պաշտպանության սակավաթիվ ուժերին տրված նահանջի հրամանի հետ՝ մարտի չբռնվելով և հակառակորդի առաջխաղացմանը չխոչընդոտելով։ Ինչո՞ւ Շուշիի պաշտպանության ուժերը ժամանակին չհամալրվեցին թարմ ստորաբաժանումներով և սպառազինությամբ։ Ցուցմունքներ կան, որ մինչև հոկտեմբերի 26-ը պաշտպանություն եղել է։ Ինչպես հայտարարել է Ավետարանոցի գյուղապետ Սմբատ Մադաթյանը, այդ օրվանից հետո մեկ շաբաթվա ընթացքում պաշտպանական ողջ համակարգը փլուզվել է մինչև Քարինտակ գյուղ: Արդյունքում Շուշին մնացել է անպաշտպան։
Հայտնի զուգադիպությամբ հենց հոկտեմբերի 26-ին ծանր վիրավորում ստացավ այն ժամանակ Արցախի Հանրապետության Պաշտպանության բանակի հրամանատար, գեներալ Ջալալ Հարությունյանը: Նա այդ պաշտոնին նշանակվել էր դեռևս նախկին նախագահ Բակո Սահակյանի կողմից։ Հարությունյանը գործող նախագահ Արայիկ Հարությունյանի թիմի անդամ չէր։ Այդ թիմի անդամ էր Միքայել Արզումանյանը, որը հրամանատարի վիրավորվելու պահի դրությամբ զբաղեցնում էր ՀՀ գլխավոր շտաբի հետախուզության գլխավոր վարչության պետի տեղակալի պաշտոնը: Նրա նշանակումից հաշված օրեր անց ի հայտ եկավ այն իրավիճակը, որը բնութագրվում է ոչ այլ կերպ, քան հարավային ուղղությամբ պաշտպանական ողջ համակարգի փլուզում։ Արզումանյանի անվան հետ են կապում Շուշիի պաշտպանության գոտուց զորահավաքային ռեսուրսի անհետացումը։ Դա տեղի է ունեցել 2020 թվականի նոյեմբերի սկզբին, երբ զինվորականները արձանագրել են զորակոչային ստորաբաժանումների ելքը և հրետանու դուրսբերումը պաշտպանության գոտուց։
Այդ օրերին Շուշիի պաշտպանության մասնակից Անդրանիկ Սարգսյանը հեռախոսով կապվել է եղբոր հետ և հաղորդել, որ հայ զինվորները կռվում են մինչև վերջ, բայց նրանց պակասում է հրետանու աջակցությունը, նաև ասել է, որ զինվորները բազմիցս դիմել են հրետանային զինատեսակների կրակային աջակցություն տրամադրելու խնդրանքով, բայց ապարդյուն: Անդրանիկը զոհվեց մարտում, դա եղբայրների վերջին խոսակցությունն էր…
Գեներալ-լեյտենանտ Սամվել Բաբայանը պնդում է, որ պատրաստ էր ղեկավարել պաշտպանությունը հարավային ուղղությամբ, սակայն զորքերը չաջակցեցին իր հակագրոհի ծրագրին: Ակնհայտ է, որ Արզումանյանը հրամանատարի պաշտոնը ստանձնելուց անմիջապես հետո չէր կարող պատասխանատվություն կրել հարավային ուղղությամբ տիրող ողջ իրավիճակի համար, թեև պաշտոնապես պարտավոր էր վերահսկել մարտական գործողությունների բոլոր հատվածները: Մի շարք տեղեկությունների համաձայն՝ Շուշիում տիրող իրավիճակի մասին զեկուցվել է գեներալ Սամվել Կարապետյանին (Օգանովսկի), որը գտնվում էր Լիսագորի հատվածում, ինչպես նաև գեներալ Վիտալի Բալասանյանին…
Եթե այս իրավիճակի հետևում կանգնած էին ինչ-որ կոնկրետ զինվորականներ, ապա Պաշտպանության բանակի հրամանատարի պաշտոնում Արզումանյանը պարտավոր էր ենթարկել նրանց պատասխանատվության և նույնիսկ տրիբունալի։ Ստեղծված իրավիճակում նրա անձնական մեղքը չկար, այդ վիճակը ստեղծվել էր բնավ ոչ երկու-երեք օրվա ընթացքում... Արդյունքում Արզումանյանին կոպտորեն դրեցին հարվածի տակ, 2022 թվականի սեպտեմբերի 1-ից նա կալանավորված է։ Ռեժիմի վերնաշերտին ձեռնտու է Շուշին հանձնելու ողջ մեղքը բարդել նրա վրա։ Ո՞վ է տվել զորքերը Քարինտակից հետ քաշելու հրամանը, ավելի ճիշտ՝ ումի՞ց է բխել այդ հրամանը։ Բաբայանը պնդում է, թե հակահարձակման համար հավանություն է ստացել ոչ միայն Պաշտպանության բանակի հրամանատարից, այլև ՀՀ գլխավոր շտաբից, այսինքն՝ Օնիկ Գասպարյանից:
Հակահարձակումը ձախողվեց զորքերին տրված նահանջի հրամանի պատճառով, իսկ մեղավորները մինչ օրս բացահայտված չեն, մինչդեռ գեներալ Արզումանյանին ներկայացված մեղադրանքները մեծ կասկածներ են ծնում առաջին հերթին զինվորականների մոտ:
«Պատերազմից կարելի էր խուսափել, եթե հայկական կողմը համաձայներ Ադրբեջանին հանձնել 7 շրջանները, այդ թվում՝ Շուշին»,- 44-օրյա պատերազմի ավարտից անմիջապես հետո՝ 2020 թվականի նոյեմբերի 16-ին հայտարարեց Նիկոլ Փաշինյանը։ Մեկ տարի անց՝ 2021 թվականի հոկտեմբերին, Լիտվայում բնակվող հայրենակիցների հետ հանդիպման ժամանակ նա վերահաստատեց այդ հայտարարությունը՝ նշելով, մասնավորապես. «Միշտ էլ Շուշիի հարցը եղել է, որովհետև Ադրբեջանը երբեք չի հրաժարվել էն մտքից, որ Ղարաբաղի ադրբեջանցիները պիտի վերադառնան ու բնակվեն Ղարաբաղում։ Հայկական կողմն էլ էր ընդունել, որ Լեռնային Ղարաբաղի ադրբեջանցիները պետք է մասնակցեն Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի համար անցկացվելիք հանրաքվեին՝ որպես Լեռնային Ղարաբաղի բնակիչ։ Բա Լեռնային Ղարաբաղի ադրբեջանցի բնակիչները որտե՞ղ էին բնակվելու։ Բնակիչ նշանակում է բնակության տեղ ունեցող, չէ՞։ Որտե՞ղ էին բնակվելու. տրամաբանորեն այնտեղ, որտեղ բնակվել են…»։
Առաջին հայտարարությունից անմիջապես հետո այն ժամանակ ԱԳՆ մամուլի խոսնակ Աննա Նաղդալյանը հերքեց Փաշինյանի խոսքերը՝ մատնանշելով, որ խաղաղ գործընթացի (բանակցությունների) ոչ մի փուլում Շուշիի հարցը չի բարձրացվել…
2020 թվականի նոյեմբերի 17-ին (Փաշինյանի հայտարարության հաջորդ օրը) նրան պատասխանեց ՌԴ նախագահ Պուտինը։ Նա ասաց, որ հոկտեմբերի երկրորդ կեսին իրեն հաջողվել է համոզել Ադրբեջանի նախագահ Ալիևին դադարեցնել ռազմական գործողությունները՝ Շուշին հայկական զինված ուժերի վերահսկողության տակ պահելու պայմանով: Ալիևի պայմանը ադրբեջանցի բնակիչների վերադարձն էր Շուշի։ Այդ պատրվակով Փաշինյանը մերժումով պատասխանեց Պուտինի առաջարկին, թեև ակնհայտ էր, որ ադրբեջանցիները չէին վերադառնա հայկական բանակի վերահսկողության տակ գտնվող քաղաք... Խոսքը ոչ միայն Շուշիի, այլև հարավային ուղղությամբ գտնվող այլ բնակավայրերի, այդ թվում՝ Հադրութի մասին էր։ Պուտինը հիշատակեց նաև, որ այդ ժամանակ արդեն հայտնի էր ռուս խաղաղապահների առաքելության մասին։ Հիշեցնեմ, որ ՌԴ նախագահը զարմանք է հայտնեց կարգավորման այդ սցենարից Փաշինյանի հրաժարման առնչությամբ։
4 տարի հետո չոր նստվածքում Փաշինյանի սուտն է, թե Շուշին բանակցությունների առարկա է եղել։ Այդ սուտը, կրկնեմ, հերքել են ՀՀ ԱԳՆ ներկայացուցիչը և ՌԴ նախագահը։ ՀՀ նախկին ղեկավարներ Ռոբերտ Քոչարյանի և Սերժ Սարգսյանի օրոք երբեք չի քննարկվել Շուշին հանձնելու հարցը։ Փաշինյանն ու իր քարոզչամեքենան այսօր էլ շարունակում են ստել ճիշտ այնպես, ինչպես անում էին Շուշին հանձնելու օրերին։ Նոյեմբերի 9-ին ՊՆ ներկայացուցիչ Արծրուն Հովհաննիսյանը ստում էր հայ ժողովրդին՝ պնդելով, թե կատաղի մարտեր են ընթանում բերդաքաղաքի պաշտպանության համար, մինչդեռ արդեն նախօրեին Շուշին հանձնվել էր ադրբեջանցիներին…
Եվս մեկ հարց, որի պատասխանը մինչ օրս չկա, կապված է այն ժամանակ ԱԱԾ նախկին ղեկավար Արգիշտի Քյարամյանի Շուշիում գտնվելու հետ: Մինչև հիմա ոչ ոք չգիտի, թե ինչ նպատակով էր նա Փաշինյանի կողմից ուղարկվել մարտակաան գործողությունների գոտի, ինչ հարցեր է լուծել շտաբում և ինչպես է դուրս եկել պաշարված Շուշիից։
4 տարի անց պարզ է մեկ բան. Շուշիի հանձնումը հեշտությամբ տեղավորվում է Ռուսաստանին Հարավային Կովկասից դուրս մղելու Արևմուտքի ծրագրերի մեջ։ Արևմուտքում հասկանում էին, որ Ռուսաստանի հետ Հայաստանի գլխավոր կապող օղակը Արցախն է։ Եթե Արցախը հայկական չլինի, ապա Ռուսաստանը ստիպված կլինի լքել Հայաստանը, Ուստի Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանի հայտարարությունը, թե «Ռուսաստանը Հայաստանից խլեց Արցախն ու տվեց Ադրբեջանին», բավական սադրիչ է թվում...
ПОСЛЕДНИЕ ОТ АВТОРА
-
2025-05-03 09:41Реальный уровень безработицы в отдаленных марзах никто не фиксирует: режим провалил программу создания свыше миллиона новых рабочих мест. Пашинян недавно объявил, что, "благодаря революционным темпам, в госбюджет дополнительно поступило 4,2 млрд долларов". Экономисты в ответ указали на то, что за 7 лет режим увеличил внешний долг РА на 7 млрд долларов. "Революционные темпы" налицо: каждый год по 1 млрд! 7-я годовщина правления Пашиняна (избран премьер-министром со второй попытки 8 мая 2018 г.) – время подведения итогов.
-
2025-05-02 10:08В апрельские дни 2022 г. сидячая демонстрация бывшего руководителя СНБ лидера партии "Айреник" Артура Ванецяна послужила триггером для мощного оппозиционного движения. Оно ознаменовалось шествием с участием второго президента Роберта Кочаряна и первых лиц РПА. Партия Сержа Саргсяна в 2022 г. начала свои акции с 25 апреля, а Эдуард Шармазанов опроверг слухи о том, что первый, второй и третий президенты, якобы, планируют совместное заявление об уходе из активной политики, дабы уступить место молодым. Определенные круги с тех пор никак не дождутся подобного заявления, пытаясь свалить на трех президентов вину за собственную политическую несостоятельность…
-
2025-04-30 10:45В ночь с 30 апреля на 1 мая 2018 г. Пашинян выступил на FB с сообщением о ночном совещании у Сержа Саргсяна, который, напомню, подал в отставку 23 апреля. Главарь уличных беспорядков сообщил своим сторонникам, что республиканцы приняли решение провалить голосование по его кандидатуре. Он призвал соратников собраться утром на площади Республики. Сегодня многие забыли о деталях тех дней, а потому сошлюсь на слова экс-амайнкапета общины "Центр" лидера некогда возрожденной партии АОД Арарата Зурабяна: "Если бы Гагик Царукян не встал рядом с движением, то Серж Саргсян не подал бы в отставку, и не стоит говорить о предательстве!".
-
2025-04-30 09:1617 апреля с трибуны парламента Пашинян провозгласил "начало социально-психологической революции". В переводе с языка популистских лозунгов на язык простых смертных заявление ознаменовало старт подготовки к общегосударственным выборам. Апрельские тезисы "социально-психологической революции" подразумевают отказ от внешнеполитического приоритета в виде международного признания и осуждения Геноцида армян в Западной Армении 1915 г., отказ от Карабахского движения и от ссылки в преамбуле новой Конституции на Декларацию о независимости Армении. Речь идет об отказе от исторической памяти в пользу "реальной Армении" без Арцаха в условиях оккупации 240 кв. км территории 3-х марзов. Население в лице "3 млн премьер-министров" вот уже 7 лет является свидетелем политических репрессий, которые стали нормой жизни в "бастионе демократии".