ԵԹԵ ԱԴՐԲԵՋԱՆԸ ՃՆՇՈՒՄՆԵՐԻ ՄԻՋՈՑՈՎ ՀԱՍՆԻ ԶԻՋՈՒՄՆԵՐԻ, ԴԱ ԿԱՆԴՐԱԴԱՌՆԱ ԱՄԲՈՂՋ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆԻ ՎՐԱ

Մի քանի շաբաթ առաջ Հայաստանի և Ադրբեջանի կառավարությունները հայտարարեցին, որ ավարտել են խաղաղության պայմանագրի տեքստը։ Ու թեև միջազգային դիտորդները շտապեցին ողջունել հայտարարությունը և լայնորեն լուսաբանվեց իբրև բեկում, ավելի խորաթափանց հայացքը ավելի բարդ և տագնապալից պատկեր է բացահայտում, գրում է Modern Diplomacy պարբերականը։

Ստորագրված պայմանագիր չկա: Համատեղ հռչակագիր չկա: Ամբողջական տեքստի հանրային հրապարակում չկա: Իսկ մարտի 13-ի հայտարարությանը հաջորդած շաբաթների ընթացքում Բաքվի հռետորաբանությունը դեռևս թշնամական էր՝ Հայաստանին ուղղված մշտական ​​մեղադրանքներով:

Տևական խաղաղության տանող միասնական գործընթացի փոխարեն երկու երկրների միջև բանակցությունները բաժանվել են երեք առանձին ուղիների, որոնցից յուրաքանչյուրը հղի է չլուծված լարվածությամբ և հակասություններով:

Առաջին ուղղությունը, որն ամենաշատ ուշադրությունն է գրավել, առնչվում է պայմանագրի հիմնական տեքստին։ Ավելի քան մեկ տարվա բանակցություններից հետո Հայաստանն ու Ադրբեջանը համաձայնության են եկել 17 հոդվածների շուրջ՝ վերջին երկուսը լրացնելով միայն 2025 թվականի մարտին: Այս վերջին դրույթները, որոնք պահանջում են Հայաստանից հետ կանչել միջազգային դատարանների հայցերը և հեռացնել ԵՄ դիտորդներին սահմանից, Երևանն ընդունեց հիմնականում ադրբեջանական ագրեսիայի վերսկսման սպառնալիքի ներքո: Ճնշման տակ զիջումներ ձեռք բերելը կասկածներ է առաջացնում ցանկացած գործարքի երկարակեցության և արդարության վերաբերյալ:

Միևնույն ժամանակ, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքով» ծավալվում է երկրորդ բանակցային ուղին։ Ադրբեջանը պահանջում է ազատ մուտք դեպի հարավային Հայաստանով անցնող միջանցք, որը կապում է իր մայրցամաքը Թուրքիային սահմանակից Նախիջևանի էքսկլավի հետ՝ դրանով իսկ կենսական կապ ապահովելով իր ավելի մեծ հովանավորի և առևտրային գործընկերոջ հետ: Սակայն նա փնտրում է այս երթուղին այնպիսի պայմաններով, որոնք համազոր են ինքնիշխան վերահսկողության՝ առանց հայկական մաքսային կամ անձնագրային ստուգումների: Հայաստանն առաջարկեց դա Ադրբեջանի տարածքով փոխադարձ մուտքի դիմաց, սակայն այդ համաչափությունը Բաքուն մերժեց։

Երրորդ ուղին՝ սահմանազատումը և սահմանագծումը, նույնպես բարդ է։ 1040 կիլոմետրանոց սահմանից ամբողջությամբ սահմանազատվել է ընդամենը 13 կիլոմետրը։ Փորձագետներն ասում են, որ մնացածը կարող է տասնամյակներ տևել: Սակայն ամեն մի թիզ հողին առնչվող պատմական դժգոհությունների և ռազմական հաշվարկների մեջ, ինչպես նաև Բաքվի բռնապետական ​​ռեժիմից բարեխղճություն անկնկալելու անհնարինությամբ, այս տեխնիկական թվացող գործընթացը վիթխարի քաղաքական ռիսկ է պարունակում:

Կարծես այս խոչընդոտները բավարար չէին, Ադրբեջանը ևս մեկ պայման ավելացրեց՝ փոփոխություններ Հայաստանի Սահմանադրության նախաբանում։ Սակայն հայկական օրենսդրությունն ուղղակիորեն արգելում է նախաբանի փոփոխությունները: Այս պահանջը բավարարելու համար երկրին համապետական ​​հանրաքվեով ընդունված բոլորովին նոր սահմանադրություն անհրաժեշտ կլինի:

Դա ժամանակ կպահանջի։ Իրատեսորեն, ամենաշուտը, որ դա կարող է տեղի ունենալ՝ 2026 թվականի կեսերից մինչև տարեվերջն է: Եվ նույնիսկ այդ դեպքում երաշխիք չկա, որ հանրությունը հավանություն կտա կամ Ադրբեջանը չի վերադառնա նոր պահանջներով։ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, կարծես թե, պատրաստվում է հաջորդ ընտրությունները ներկայացնել որպես սահմանադրության փոփոխության փաստացի հանրաքվե, մոտեցում, որը լուրջ ռիսկեր է պարունակում։

Մինչդեռ Բաքվից եկող ազդանշանները վստահություն չեն ներշնչում։ Պետական ​​լրատվամիջոցները շարունակում են Հայաստանին մեղադրել ռազմական սադրանքների մեջ. Ադրբեջանը հրաժարվել է մասնակցել հրադադարի խախտումների հետաքննության ցանկացած մեխանիզմի։ Սրանք ազդանշաններ են մի երկրից, որը պահպանում է ագրեսիայի վերսկսման հնարավորությունը:

Չափազանց կարևոր է, որ բուն պայմանագիրն անտեսում է կարևոր հարցերը: Այն չի նախատեսում ներկայում Բաքվում դատավարության մեջ գտնվող հայ քաղբանտարկյալների ազատ արձակումը: Արցախից տեղահանված տասնյակ հազարավոր մարդկանց վերադարձի մասին ևս խոսք չկա։ Չկան մոնիտորինգի անկախ մեխանիզմներ: Եվ եթե ԵՄ դիտորդները հեռացվեն, ինչպես պահանջում է Ադրբեջանը, հրադադարի պահպանումը ստուգելու միջոցներ չեն լինի:

Խաղադրույքին է դրված ոչ միայն Հայաստանի և Ադրբեջանի ճակատագիրը, այլև միջազգային կարգի ավելի լայն սկզբունքները։ Հարավային Կովկասն ավելին է, քան Եվրասիայի հեռավոր անկյունը։ Սա հետխորհրդային աշխարհի՝ իր հակամարտությունները դիվանագիտական ​​կամ հարկադրանքի միջոցով լուծելու փորձություն է։

Հետևանքները Երևանի և Բաքվի սահմաններից դուրս են տարածվելու: Եթե ​​Ադրբեջանին թույլ տան ուժի սպառնալիքի միջոցով զգալի զիջումներ կորզել, ապա դա նախադեպ կստեղծի, որը արձագանք կունենա ամբողջ տարածաշրջանում՝ Մոլդովայից և Վրաստանից մինչև Ուկրաինա: Ռևանշիստների մյուս գործիչները դա ի գիտություն կընդունեն:

Տնտեսագիտությունն էլ ավելի է բարձրացնում խաղադրույքները, քանի որ Ադրբեջանը Եվրոպային էներգիա մատակարարող է, իսկ տարածաշրջանը Կենտրոնական Ասիան Եվրոպային կապող արևելք-արևմուտք կարևոր տարանցիկ երթուղիների խաչմերուկում է: Տարածաշրջանում անկայունությունը դրանց վտանգի տակ է դնում:

Առավել անհանգստացնող է այն ուղերձը, որն այն արդարության համար տեր կանգնելու միջազգային հանրության պատրաստակամության մասին հղում է անում: Քաղբանտարկյալների, տեղահանվածների և նախկինում կատարված պատերազմական հանցագործությունների խնդրին չանդրադառնալն ավելին է, քան սոսկ Հայաստանի շահերին վնասելը։

Դա խաթարում է վստահությունը մարդու իրավունքների համաշխարհային մեխանիզմների նկատմամբ և քայքայում ժողովրդավարական երկրների բարոյական հեղինակությունը:

Եվ մի տարածաշրջանում, որտեղ Ռուսաստանը, Չինաստանը, Միացյալ Նահանգները և Եվրոպան ակտիվ խաղացողներ են, փխրուն խաղաղությունը հեշտությամբ կարող է գերտերությունների մրցակցության խաղազինվորը դառնալ:

Այս լանդշաֆտում հատկանշական է Հայաստանի ռազմավարությունը։ Նա իրական, նույնիսկ ցավալի ջանքեր է գործադրել դեպի խաղաղություն շարժվելու համար: Նա միացավ գործընթացին՝ ի հեճուկս ներքին ընդդիմությանն ու քաղաքական ռիսկին:

Այս պարտավորությունը ճանաչման է արժանի: Բայց խաղաղությունը պետք է լինի փոխադարձ, արդար և իրականանալի։ Առանց երաշխիքների, առանց համաչափության և առանց թափանցիկության, այն, ինչ ներկայացվում էր որպես պայմանագիր, կարող է սոսկ դադար լինել հաջորդ պատերազմի ճանապարհին։

Ի վերջո, 2025 թվականի մարտի հայտարարությունը խաղաղության սկիզբը չէր։ Դա, լավագույն դեպքում, պոտենցիալ անդորրի պահ էր փոթորիկից առաջ: Վատագույն դեպքում դա Ադրբեջանի հաշվարկած քայլն էր՝ սառեցնել հակամարտությունը սեփական պայմաններով, միաժամանակ հիմք դնելով պահանջների հաջորդ փուլի համար: Կայուն խաղաղությունը վստահություն է պահանջում, և վստահությունը հարկադրանքի ստվերում չի կարող աճել:

News.am