ԱՀԱԶԱՆԳԵՐ

«Մեր լռությունը Արցախի դեմ նոր ագրեսիվ գործողությունների հնարավորություններ է բացում Ադրբեջանի համար»,- «ԳԱ»-ին տված հարցազրույցում հայտարարաեց Հայաստանի պաշտպանության նախկին նախարար Արտակ ԶԱՔԱՐՅԱՆԸ։

-Ոչ շատ վաղուց, «ԳԱ»-ի հետ հարցազրույցում մեկնաբանելով ղարաբաղյան կարգավորման հարցում Հայաստանի նոր իշխանությունների մոտեցումները, դուք ասացիք, որ «վերջին ժամանակներս մեր պաշտոնական անձանց հայտարարությունների տեքստերից չգիտես ինչու անհետացել են ինքնորոշման սկզբունքը և շեշտադրումները Սանկտ Պետերբուրգում և Վիեննայում ձեռք բերված պայմանավորվածությունների վրա»։ Օրերս զրուցելով բրիտանական լրագրողների հետ BBC-ի HARDtalk ծրագրում, ՀՀ արտաքին գործերի նախարար Զոհրաբ Մնացականյանը նույնպես ոչ մի բառ չասաց այդ մասին։ Սա ի՞նչ է, մեր արտաքին քաղաքականության այդպիսի նոր դրվա՞ծք։

-Ողջ խնդիրն այն է, որ մեր արտաքին քաղաքականությունը, հատկապես Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի ենթատեքստում, վերջին ժամանակներս սաստիկ պարուրվել է անհասկանալի քայլերով ու հայտարարություններով, որոնք կարող են ծայրաստիճան բացասական անդրադառնալ կարգավորման գործընթացի և հարցի վերջնական լուծման վրա։ Ես նկատի ունեմ այն լուծումը, որին ձգտում ենք։ Չափազանց տարօրինակ է, որ այդ առումով հիմնական սկզբունքները, մասնավորապես, ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքը մնաց ասես մի կողմ մղված և Հայաստանի նոր իշխանության կողմից անուշադրության մատնված։ Այն ոչ մի տեղ չի ընդգծվում, չի շեշտավորվում։ Դա չի կարող չանհանգստացնել, որովհետև մեր լռությունը Ադրբեջանի համար բացում է Արցախի դեմ նոր, առավել վստահ ագրեսիվ գործողություններ ձեռնարկելու և արդարանալու հնարավորություններ։

-Չեմ ցանկանում խորանալ BBC-ին Զոհրաբ Մնացականյանի տված վերոնշյալ հարցազրույցի մանրամասների մեջ. փորձագետներն արդեն ծայրեծայր վերլուծել են այն։ Բայց մի նրբերանգ այնուամենայնիվ կցանկանայի քննարկել։ Նրանց մեծամասնությունը, ովքեր խստիվ քննադատեցին Մնացականյանին այն բանի համար, որ հարցազրույցում չասաց այն, ինչ կարող էր ասել, ընդունում են, որ նա լավ, ուժեղ դիվանագետ է։ Դե, ենթադրենք, թե վարողի չոր հռետորաբանության մթնոլորտում Մնացականյանը չկարողացավ, չհասցրեց արձագանքել բոլոր կետերին, բայց գոնե այդ մի հատիկ կետը՝ ինքնորոշման սկզբունքը, կարելի էր բաց չթողնել…

-Պե՛տք էր բաց չթողնել։ Խնդիրը, սակայն, այն է, որ դա չէր կարող պարզապես բացթողում լինել։ Լավ, ասենք թե BBC-ի լրագրողի հետ խոսակցության ժամանակ Մնացականյանը այդ մասին չհիշատակեց։ Բայց այլ հարթակներում ևս իշխանություններն այդ մասին չեն հիշատակում՝ ոչ միայն բանավոր խոսքում, այլև գրավոր փաստաթղթերում։

-Այսինքն սա պետակա՞ն քաղաքականություն է։

-Այ, չգիտեմ։ Վարչապետ Փաշինյանը հաճախ է խոսում այն մասին, թե Ղարաբաղի հարցում պետք է գտնել այնպիսի լուծում, որն ընդունելի լինի բոլոր կողմերի համար։ Եվ այստեղ մենք ընկնում ենք մի բոլորովին ուրիշ ցանց։ Նախկինում Ադրբեջանը փորձում էր բոլորին ապացուցել, թե ինքնորոշման իրավունքի սկզբունքը և տարածքային ամբողջականության սկզբունքը երկու անհամատեղելի հասկացություններ են, թեև իրականում դա այդպես չէ։ Եվ մենք աշխատանք էինք տանում, որպեսզի բացատրենք, որ դա այդպես չէ։ Իսկ հիմա, ելնելով Փաշինյանի պնդումներից, խոսքն առհասարակ տարբեր հասկացությունների մասին է։ Ղարաբաղյան կարգավորման հարցում մեր և Ադրբեջանի հայացքները միշտ եղել են, կան և կլինեն տրամաչափորեն հակադիր, դա փաստ է։ Բայց հիմա էլ Փաշինյանը (բոլոր կողմերի համար ընդունելի լուծման մասին պնդման հետ մեկտեղ) հայտարարեց, թե «Արցախը Հայաստան է, և վերջ», իսկ Ալիևը հակադարձեց. «Ղարաբաղը Ադրբեջան է, և բացականչական նշան»։ Այստեղ իրոք արդեն երկու հակադարձ, հակադիր հայացքներ են, որ նշանակում են՝ դե լավ, ուրեմն կռվենք ու կտեսնենք, թե ումն է Ղարաբաղը։ Հայկական կողմը կարծես թե նույնպես մի տեսակ աստիճանաբար հեռու է քաշվում բանակցային գործընթացից։ Որովհետև այն, ինչ կատարվում է, նշանակում է, որ բանակցային գործընթացից ակնկալիքներ արդեն չկան։

-Օրերս Բաքվում տեղի ունեցած Չմիավորման շարժման անդամ պետությունների ղեկավարների XVIII գագաթաժողովի արդյունքներով, Հայաստանի Հանրապետության ներկայացուցիչների բացակայության պայմաններում (իշխանություններն աննպատակահարմար համարեցին իրենց մասնակցությունը), ընդունվեց ամփոփիչ փաստաթուղթ, որում ներառված էր հետևյալ կետը. «Չմիավորման շարժման բոլոր երկրները դատապարտում են Հայաստանի ԶՈՒ-ի կողմից Ադրբեջանի տարածքների զավթումը»։ ՀՀ ԱԳՆ-ը արձագանքեց պոստֆակտում, հայտարարելով, թե «Հայաստանը ափսոսանք է հայտնում, որ Ամփոփիչ փաստաթղթում Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ ձևակերպումները հակասում են Շարժման հիմքում ընկած սկզբունքներին…»։ Իսկ ի՞նչ է, նման փաստաթղթի ընդունումը հայկական կողմի իներտության պայմաններում սպասելի չէ՞ր։

-Իհա՛րկե սպասելի էր։ Չէ՞ որ Ադրբեջանը զուր տեղը չջանաց, մեծ թափով անցկացրեց այդ գագաթաժողովը, ստանձնեց Շարժման նախագահությունը. միջազգային կազմակերպության, որի կազմում միավորված են 120 պետություններ։ Նրանք արդեն ամեն ինչ հստակ ծրագրել են, ներառյալ այն, թե ինչպես են օգտագործելու նույն այդ ամփոփիչ փաստաթուղթը միջազգային ասպարեզում։

-Եվ ինչպե՞ս։

-Հանդես կգան արդեն 120 պետությունների անունից, իբր՝ տեսեք, սա փաստորեն ՄԱԿ-ի փոքր մոդելն է, տեսեք քանի՜ երկրներ են իրենց ամփոփիչ ակտում կազմակերպության անունից համերաշխորեն դատապարտում «Հայաստանի կողմից ադրբեջանական տարածքների զավթումը»։ Եվ դա ևս մեկ առիթ է՝ ասելու, թե միջազգային հանրությունը աջակցում է Ադրբեջանի դիրքորոշմանը։ Իսկ Ադրբեջանի դիրքորոշումն այն է, թե «Հայաստանը պետք է իր զորքերը դուրս բերի զավթյալ տարածքներից, բոլոր փախստականները պետք է վերադառնան և այլն, այնուհետ Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակը պետք է քննարկվի Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության շրջանակներում, այսինքն՝ նրա կազմում»։ Ինչպե՞ս սա առհասարակ մեկնաբանել։ Որտե՞ղ են մեր դիվանագիտական և քաղաքական ռեսուրսները, ինչի՞ համար ենք մենք պայքարել ավելի քան 20 տարի, մեր դիրքորոշումը կառուցել միջազգային ասպարեզում. որպեսզի գան ու այդ ամենը միանգամից քանդե՞ն։ Ես կարծում եմ, մեր նոր իշխանությունները բավականաչափ հստակ չեն հասկանում, թե ինչ ասել է միջազգային քաղաքականություն և ինչպես այն կառուցել, ինչպես ամրապնդել դիրքերը սեփական ռեսուրսների սղության պայմաններում, ինչպես ներգրավել այլ ռեսուրսներ և այլն։

-Մեր ԱԳՆ-ի հայտարարությունը, թեկուզև հետին թվով, կարո՞ղ է որևէ դեր խաղալ։

-Ոչ մի դեր էլ չի խաղա։ Կռվից հետո բռունցքներ թափ չեն տալիս։ Ինչ-որ բան պետք էր ասել ի պատասխան՝ ասացին, և վերջ։ Սա արդեն լուրջ չէ։ Ես 90%-ով համոզված եմ, որ եթե մեր պաշտոնական ներկայացուցիչները ներկա լինեին Շարժման գագաթաժողովին, թեկուզ դիտորդների կարգավիճակով, ամփոփիչ փաստաթղթում նման ձևակերպումներից կարելի կլիներ խուսափել։ Որովհետև նման կարգավիճակը դեռ չի նշանակում արձագանքելու, ելույթ ունենալու, բացատրելու ազատ հնարավորության արգելանք, աշխատելու, ի վերջո, այլ երկրների ներկայացուցիչների հետ։ Ադրբեջանը հո ինքնըստինքյան չպատրաստե՞ց այդ փաստաթուղթը։ Հասկանալի է, որ եղել են պետություններ, որոնք նախաձեռնել են, ակտիվորեն աջակցել։ Իսկ մնացած բոլորը պարզապես միացել են և տվել իրենց համաձայնությունը։ Իսկ մեզ անհրաժեշտ էր այդ հարթակում լրջորեն ջանալ, կատարել դիվանագիտական և քաղաքական աշխատանք, օգտագործել կապերը և այլն։

-Ասացեք, բոլոր այն արտաքին քաղաքական իրողությունների և մարտահրավերների պայմաններում, մասնավորապես Արցախի հարցում, որոնց մասին դուք խոսեցիք, ինչպե՞ս եք գնահատում ՀՀ ԱԺ-ում Ապրիլյան պատերազմի հանգամանքները քննող հանձնաժողովի ստեղծման և աշխատանքի բուն փաստը։

-Մեր քաղաքականությունը՝ թե՛ ներքին, թե՛ արտաքին, աստիճանաբար վերածվում է ինչ-որ անհամարժեք բանի՝ ընդհանրապես բոլոր ուղղություններով։ Անհամարժեք են ոչ միայն կադրերը, ոչ միայն մտքերն ու արձագանքները այս կամ այն գործընթացներին։ Եթե նայենք այդ գործընթացներում չներգրավված կողմնակի մարդու աչքերով, ապա հստակ կտեսնենք, որ հայկական ներքին և արտաքին քաղաքականությունն ընթանում է «ինքն իր մեջ պարփակված, ինքն իրեն, ինքն իր համար» ոգով. ասես դա մի ինչ-որ ինքնանպատակ բան է։ Մեր շուրջ տեղի են ունենում լուրջ գործընթացներ, այդ թվում նաև տարածաշրջանային և մեր տարածաշրջանին մոտ։ Հաշվի առնելով Ադրբեջանի օրեցօր ավելի ու ավելի ագրեսիվ դարձող հռետորաբանությունն ու պահվածքը, մեզ արդեն հարկավոր է մտածել հնարավոր գալիք պատերազմի մասին։ Ի՞նչ են փնտրում դրանք այդ հանձնաժողովում, մերթընդմերթ կաթեցնելով ինչ-որ տեղեկատվություն։ Լավ, ենթադրենք՝ ստեղծեցին… Բայց կարելի էր մեկ շաբաթվա, 10 օրվա, մեկ ամսվա ընթացքում սպառիչ կերպով անդրադառնալ բոլոր կետերին, մանավանդ որ Պաշտպանութան նախարարությունն արդեն արել է այդ աշխատանքը։ Թե ինչ են անում նրանք, չեմ հասկանում։ Կարելի է վերագրել պոպուլիզմի, բայց չէ՞ որ պոպուլիզմն էլ ինչ-որ սահմաններ ունի։ Անսահման պոպուլիզմը վտանգավոր է։ Ինչպե՞ս կարող է անսահմանափակ պոպուլիզմով կերակրվող ժողովուրդը պատրաստ լինել նոր մարտահրավերների և խնդիրների, այդ թվում՝ համաշխարհային մասշտաբի։ Մենք հիմա մտածում ենք՝ արդյոք Ադրբեջանը կծավալի՞ նոր ագրեսիա, ի՞նչ կերպ. մենք պետք է պատրաստ լինենք ամենատարբեր բացասական սցենարների։ Մինչդեռ մեր իշխանություններն այս պայմաններում, ասես ոչինչ չի եղել, խոսում են մտացածին խնդիրների մասին կամ էլ իրենք ստեղծում դրանք։ Ո՞նց կլինի այդպես։

-Կրեմլը մտադիր է գրեթե կրկնակի մեծացնել ՀՀ-ում տեղակայված 102-րդ ռազմակայանի մարտական ներուժը՝ հագեցնելով սպառազինության և ռազմական տեխնիկայի նոր և արդիականցված տեսակներով, Հայաստան կատարած իր այցելության ընթացքում հայտարարել է ՌԴ պաշտպանության նախարար Սերգեյ Շոյգուն։ Ինչպե՞ս եք վերաբերվում այս նորությանը։

-Իսկ ինչ է, դա պետք է մեզ ուրախացնի՞։

-Չգիտեմ. ինքներդ ասացեք…

-Եվս մեկ տագնապալի ազդանշան։ Ռուսաստանը երբեք հենց այնպես չէր կրկնապատկի ռազմական ներուժը Գյումրիի իր ռազմակայանում։ Դա վկայում է այն մասին, որ անհանգստանալու բան կա։ Խոսքն, իհարկե, Թուրքիայի մասին է, ինչպես նաև ԱՄՆ-ի և Իրանի միջև դեռևս չսպառված հակամարտության։ Ցանկացած ժամանակ կարող է բռնկում տեղի ունենալ. ահա թե ինչի մասին է խոսում Շոյգուի հնչեցրած նորությունը։ Եվ միայն տարածաշրջանի քաղաքական և աշխարհաքաղաքական իրողությունների ըմբռնումից շատ հեռու կանգնած մարդիկ կարող են ուրախանալ, թե տեսեք, ինչ լավ հարաբերություններ ունենք Ռուսաստանի հետ։

-Մեկ այլ կարևոր իրադարձություն. ԱՄՆ-ի Ներկայացուցիչների պալատը բանաձև ընդունեց Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու վերաբերյալ։ Ի՞նչ կասեք այդ մասին։

-2010 թվականին Վաշինգտոնում մեզ հրավիրեցին ԱՄՆ Կոնգրեսի Արտաքին հարցերի կոմիտեի նիստին. քննարկվում էր Ցեղասպանության ճանաչման հարցը։ Կոմիտեն հավանություն տվեց բանաձևին, բայց Կոնգրեսի օրակարգ դա, ցավոք, այն ժամանակ չմտավ։ Երբ այն օրերին ինձ հարցնում էին այդ առնչությամբ մեր ակնկալիքների մասին, ես ասում էի, որ քանի դեռ Թուրքիան չի տրորել Ամերիկայի ոտքը, չի կպել ԱՄՆ-ի շահերին, մենք, ցավոք, լուրջ ակնկալիքներ չենք կարող ունենալ պաշտոնական Վաշինգտոնից։ Քանզի ցեղասպանությունների ճանաչումն ու դատապարտումը, դարձյալ՝ ցավոք, սաստիկ քաղաքականացված է։ Բազմաթիվ պետություններ հավաստում են. այո, մենք գիտենք, որ Հայոց ցեղասպանություն եղել է, բայց առայժմ չենք կարող այն ճանաչել, որովհետև լավ հարաբերություններ ունենք Թուրքիայի հետ։ Բայց պատահում է, որ հարաբերությունները փոխվում են, ինչպես փոխվեցին ԱՄՆ-ի և Թուրքիայի միջև, և առանց որևէ պաթոսի ԱՄՆ-ը ընդունեց ռացիոնալ որոշում։ Տվյալ դեպքում խոսքը զուտԱՄՆ-ի և Թուրքիայի միջև քաղաքականության մասին է։ Իհարկե, իր ավանդը ներդրեց նաև հայկական լոբբին և, ըստ իմ ունեցած տեղեկությունների, երկու չափազանց ազդեցիկ հրեական կազմակերպություններ (որոնցից մեկը Ամերիկայի հրեական կոնգրեսն է), որոնք շահագրգռված էին բանաձևի ընդունմամբ։

Իհարկե, ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատի կողմից Ցեղասպանության ճանաչման բանաձևի ընդունումը շատ կարևոր է։ Տա Աստված, որ Սենատն այն չմերժի. ընթացակարգով հնարավոր է նման բան։ Իսկ եթե ամեն ինչ հաջող ընթանա, ապա դա կբացի դռներն այլ պետությունների առջև՝ Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու համատեքստում։ Բայց չէ՞ որ պետք է շարունակել այսուհետ էլ առաջ մղել օրակարգը. Միացյալ Նահանգների կողմից Ցեղասպանության ճանաչումն ինքնանպատակ չէ։ Ամերիկան ազդեցություն ունի համաշխարհային քաղաքականության մեջ, և եթե լինի նաև ԱՄՆ-ի աջակցությունը, ապա հարցն արդեն հեշտությամբ կարելի կլինի առաջ մղել ՄԱԿ-ում, նախանշելով նաև միջազգային-իրավական պատժամիջոցներ Թուրքիայի նկատմամբ։