Վլադիմիր ԿԱԶԻՄԻՐՈՎ․ ԻՆՉՊԵՍ ԲԱՔՈՒՆ ԴԱՐՁԱՎ ՏԱՐԱԾՔՆԵՐ ԿՈՐՑՆԵԼՈՒ ՀԱՄԱՀԵՂԻՆԱԿԸ
ԽՍՀՄ-ի և ՌԴ-ի պաշտոնաթող արտակարգ և լիազոր դեսպան, 1992-1996 թթ. Արցախյան հակամարտությունում ռուսական միջնորդական առաքելության ղեկավար Վլադիմիր Կազիմիրովը Արցախյան հակամարտության վերաբերյալ Regnum-ում հոդված է հրապարակել «Ինչպես Բաքուն դարձավ հայերի կողմից Ադրբեջանի յոթ շրջանների գրավման համահեղինակ» վերնագրով:
«Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահ Իլհամ Ալիևը հոկտեմբերի 7-ին «Ռոսիա 1» հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում մեղադրեց հայերին Ադրբեջանի գրավյալ տարածքների ազատագրման վերաբերյալ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի 1993 թ. չորս բանաձևերը չկատարելու մեջ: Սա վաղուց արդեն Բաքվի փաստարկներից է, և այժմ այն գրեթե ներկայացվում է որպես նոր ռազմական գործողությունների՝ Ադրբեջանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի դեմ տխրահռչակ «հակահարձակման» պատճառ:
Սա ծանրակշիռ է թվում. ի վերջո, մենք խոսում ենք միջազգային բարձրագույն մարմնի որոշումների մասին, որոնք նախատեսված են միջազգային խաղաղությունն ու անվտանգությունն ապահովելու համար: Իհարկե, այդ ժամանակից անցել է ավելի քան քառորդ դար: Ոմանց համար դա արդեն հեռավոր անցյալ է, բայց եթե Անվտանգության խորհրդի որոշումները չեն չեղարկվել, դրանք, կարծես, ուժի մեջ են: Իսկ հայերը կարծում են, որ ադրբեջանցիները վաղուց են դրանք խախտել:
Համաշխարհային հանրության շրջանում այդ հին տեքստերը մոռանալը կամ դրանցից անտեղյակությունը միայն օգնում են Իլհամ Ալիևին: Երկրների մեծ մասի կողմից պատմականորեն հաստատված դատապարտումն այնպիսի երևույթի, ինչպիսին է օկուպացիան (չնայած կա նաև բնական երկարաժամկետ օկուպացիա, ասենք՝ հետպատերազմյան Գերմանիայի), հատկապես՝ արյունալի պատերազմների արդյունքներից հետո, նրա օգտին է: Ինչպես նաև կարեկցանքը փախստականների և տեղահանված անձանց նկատմամբ, որոնք ռազմական բախումների զոհ են:
Ավելին՝ Ալիևը ԼՂ տարածքը ներկայացնում է որպես հայերի կողմից օկուպացված, թեև կա լուրջ տարակարծություն, նույնիսկ՝ հայտնի հակասություն երկու միջազգային սկզբունքների՝ պետությունների տարածքային ամբողջականության և ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքի (հայերը միշտ եղել են ԼՂ բնակչության հստակ մեծամասնություն) միջև:
Ակնառու է, որ Ադրբեջանի Հանրապետության ղեկավարը, ինչպես Բաքվի բոլոր քարոզչությունները, համառորեն լռեցնում են ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի 1993 թ. բոլոր բանաձևերի հիմնական, բառացիորեն առաջնային պահանջը՝ անհապաղ դադարեցնել կրակը, ռազմական գործողությունները և թշնամական գործողությունները (շրջափակումներ և այլն), առանց որոնց չեն կատարվի այլ առաջադրանքներ: Այստեղ չես կարող ասել, որ պատահաբար մոռացել ես. դա Բաքվում պարբերաբար է արվում (և Անկարայում):
Հատկապես կարևոր է հարցը` ո՞վ 1992-1994 թթ. չի դադարեցրել կրակը և ռազմական գործողությունները: Բոլորին հայտնի է, որ Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի տնտեսական ու տրանսպորտային շրջափակումները չեն դադարեցվել ո՛չ Ադրբեջանի Հանրապետության, ո՛չ էլ Թուրքիայի կողմից՝ չնայած Անվտանգության խորհրդի բանաձևերին: ԱՀ առաջնորդները գիտեին, որ Ադրբեջանի ներուժը (ինչպես բնակչության, այնպես էլ ռեսուրսների հաշվին) շատ ավելի բարձր է, քան հայերի հնարավորությունները, և նրանք մտածում էին հակամարտությունը լուծել ուժով: Հետևաբար, Բաքուն բազմիցս խուսափեց ռազմական գործողությունների դադարեցումից, շարունակեց այդ պատերազմը, թեև պարտվում էր շրջան առ շրջան՝ թույլ տալով հայերին ԼՂ-ի շուրջ ստեղծել մի տեսակ անվտանգության գոտի: Այնուամենայնիվ, սեպտեմբերի 27-ին պարզ դարձավ, որ հայերի վախերն անհիմն, զուր չէին:
Ահա մի քանի դրվագներ: Բաքվի նախաձեռնությամբ ընդունված՝ Անվտանգության խորհրդի 1993 թվականի ապրիլի 30-ի 822 բանաձևը նրան հարիր չէր հենց ռազմական գործողությունները անմիջապես դադարեցնելու պահանջի պատճառով: Այնուհետև Ռուսաստանը, ԱՄՆ-ը, Իտալիան (որպես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի նախագահ) և նույնիսկ Թուրքիան հակամարտության կողմերին կոչ արեցին կատարել այս բանաձևը: Երևանն ու Ստեփանակերտը արագորեն համաձայնեցին, բայց Բաքուն նույնիսկ ոչ մի պատասխան չտվեց:
Երեք բանաձևում ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը խուսափեց մեղադրել այս կամ այն կողմին այս պահանջները խախտելու մեջ, բայց չորրորդում հարկադրված էր բացատրել, թե ով է խախտել հրադադարի ռեժիմը (Ադրբեջան), չնայած այն նախատում էր հայերին «ի պատասխան այդ խախտումների՝ ուժի՝ չափազանց մեծ կիրառման համար»: Որպես Ռուսաստանի միջնորդական առաքելության ղեկավար՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբում իմ նախկին աշխատանքից լավ հիշում եմ, որ ռազմական գործողությունների դադարեցման խափանումների մեծ մասը Ադրբեջանի մեղքն էր: Դրանում փոքրագույն կասկած չկա: Տասնամյակների սպառնալիքները՝ դարձյալ ուժ կիրառելու, միջադեպերի հիշարժան շարք և սեպտեմբերի 27-ի առավոտյան տխրահռչակ «հակահարձակումը», ընդ որում՝ ոչ թե ինչ-որ տեղային, այլ կողմերի զորքերի շփման գծի ողջ երկայնքով, ինքնին խոսուն են: Այս ամենը պատահականություն չէ, այլ ուղղակի, կանխամտածված խափանում, անժամկետ, այսպես, թե այնպես, 26 տարուց ավելի ձգվող զինադադարի ոտնահարում: Մեծացել է ադրբեջանցիների և հայերի «մեկ ու կես սերունդ», որը չի ապրել պատերազմի դժվարություններն ու սարսափները: Ադրբեջանը, կարծես, ունակ պետություն չէ, քանի որ դեռ սովոր չէ հարգել կարևոր փաստաթղթերի տակ դրված սեփական ստորագրությունները:
Ես դա ասում եմ այն պատճառով, որ 1994-ի մայիսի 9-ին ես Բաքվում էի, երբ ԱՀ պաշտպանության նախարար Մամեդովը Հեյդար Ալիևի անմիջական հրամանով ստորագրեց Ռուսաստանի կողմից պատրաստված զինադադարը: Բայց քչերը գիտեն, որ հենց ԼՂ-ի հետ է կնքվել, որին միայն ավելի ուշ միացավ Հայաստանը: Ժառանգը ցանկանում է պատռել այդ ստորագրությունը, որը կնքել է իր հայրը պատերազմում «անհաջողությունների» պատճառով:
Այնուամենայնիվ, ինչպե՞ս ԱՀ-ն մոտեցավ զինադադարի ստորագրմանը: Իլհամ Ալիևը, կարծես, լուռ ենթադրում է, որ, 1994-ի մայիսին զինադադար կնքելով, ադրբեջանցիները կատարել են ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի պահանջները: Բայց Անվտանգության խորհուրդը այդ պահանջը կրկնեց չորս անգամ 1993 թ.-ի ապրիլից: Միայն մեկ տարի անց Հեյդար Ալիևը տագնապ զգաց, որ հայերը կարող են կտրել Ադրբեջանի ամբողջ հյուսիս-արևմուտքը, որը կսպառնար իշխանության կորստով (քանի որ 1993-ի աշնանը կտրեցին նրա հարավ-արևմուտքը): Ուստի 1994-ի մայիսի սկզբին ադրբեջանցիներն իրենք էին հայերից ոչ պակաս պայքարում հրադադարի համար: Այնպես որ՝ Բաքուն ոչ մի հրատապություն չցուցադրեց զինադադարի կնքման հարցում, պատերազմն անհարկի տևեց ևս մեկ տարի՝ բոլոր կողմերի համար հսկայական կորուստներով, բայց Ադրբեջանն ինքը հատկապես տուժեց 1993-ի դեկտեմբերին, երբ ձախողեց հարձակումը: Ո՞վ կկարողանա հավատալ Ի.Ալիևին, որ Ադրբեջանի Հանրապետությունն անհապաղ կատարել է Անվտանգության խորհրդի բանաձևերը:
Ռուսաստանի ղեկավարության՝ որպես այս հակամարտության երկարամյա և հիմնական միջնորդի զգուշավոր, հավասարակշռված դիրքը միանգամայն հասկանալի է և արդեն արդարացված նրանով, որ երեք նախարարները Մոսկվայում համաձայնության եկան մարդասիրական խնդիրների և այս հակամարտության շուրջ բանակցությունները վերսկսելու հնարավորության շուրջ: Իհարկե, դա դյուրին չի լինի իրականացնել:
Բայց համաշխարհային հանրությունն իրավունք ունի իմանալու, թե ով է սկսել Ղարաբաղյան հակամարտության ռազմական «վերահրատարակումը»: 1994-ի զինադադարի ընդհատումը (անժամկետ) չի կարող ներվել Ադրբեջանի ղեկավարությանը: Եվ դա վերաբերում է նաև Թուրքիային, քանի որ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի 874 և 884 բանաձևերը «տարածաշրջանի բոլոր երկրներին կոչ են անում զերծ մնալ թշնամական գործողություններից և ցանկացած միջամտությունից, որը կհանգեցնի հակամարտության սրմանը և կխաթարի տարածաշրջանում խաղաղությունն ու անվտանգությունը»: Իսկ Անկարան դրդում է Բաքվին և հստակ միջամտում:
Անհրաժեշտ է չմոռանալ, այլ հաստատել անժամկետ զինադադարի արդյունավետությունը՝ գուցե ինչ-որ բան ավելացնելով այդ համաձայնագրին: Նոր, ավելի մանրամասն համաձայնագիր կնքելը նման է նոր ռազմական գործողություններ հրահրողներին ներելուն: Հիմա պարզ չէ՝ արդյո՞ք Թուրքիան ի վիճակի է մնալ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի կազմում՝ այս հակամարտության խաղաղ քաղաքական լուծում փնտրող երկրների շարքում»:
ПОСЛЕДНИЕ ОТ АВТОРА
-
2025-06-14 15:51
Верховный лидер Ирана Али Хаменеи назначил Маджида Мусави командующим военно-космическими силами Корпуса стражей исламской революции Ирана, отвечающими за ракетный потенциал республики.
-
2025-06-14 15:48
Иран официально уведомил Францию, Великобританию и США о том, что он начнет очень масштабные атаки против Израиля, сообщает Telegram-канал Mehr.
-
2025-06-14 15:47
Азербайджан ожидает от Армении конкретных шагов по реализации Зангезурского коридора, который имеет стратегическое значение для всего региона. об этом заявил помощник президента Азербайджана Хикмет Гаджиев, выступая на панельной дискуссии «Средний коридор: новая геополитическая и экономическая линия жизни» в рамках форума GLOBSEC-2025.
-
2025-06-14 15:44
Все представители Ирана, участвовавшие в переговорах с США по ядерной сделке, были убиты в ходе ударов Израиля по иранской территории. Об этом рассказал президент США Дональд Трамп в разговоре с журналисткой CNN Даной Баш.