ԻՆՉ, ՈՐՏԵՂ, ԵՐԲ. ԴԱՎԻԹ ՏՈՆՈՅԱՆԻ ՄԵՍԻՋԸ

Մարտի 30-ին ելույթ ունենալով Նյու Յորքի հայ համայնքի ներկայացուցիչների առջև, պաշտպանության նախարար Դավիթ Տոնոյանը սենսացիոն հայտարարություն արեց։ Նախ՝ այն մասին, որ հայկական կողմից չեն լինելու ոչ մի զիջումներ, երկրորդ՝ «տարածքներ խաղաղության դիմաց» պարտվողական բանաձևի փոխարեն գործի գցեց իրենը. «նոր պատերազմ՝ նոր տարածքներ»։ «Այդ խրամատային վիճակից, անընդհատ պաշտպանական վիճակից ձերբազատվելու ենք և ավելացնելու ենք այն ստորաբաժանումների թվաքանակը, որոնք կարող են ռազմական գործողությունները տեղափոխել հակառակորդի տարածք»,- ասաց նա։ Զարգացնելով իր միտքը արդեն «Գոլոս Արմենիի»-ին տված հարցազրույցում, նախարարն ընդգծեց, որ առնվազն անընդունելի է Հայաստանի, հայկական բանակի, Արցախի հետ խոսել ուժի դիրքերից և հայ ժողովրդին սպառնալ պատերազմով։ Եվ հավելեց, որ հասարակությունը նույնպես պետք է ընդունի դա։

ՆախԵՎառաջ հիշեցնենք, որ Պաշտպանության նախարարության ղեկավարը մեկուկես ամիս առաջ արդեն հայտարարել էր պաշտպանականից հարձակողական մարտավարության անցնելու մասին, միաժամանակ չբացառելով Ադրբեջանին առաջինը հարված հասցնելը։ Նյու Յորքում նա կրկնեց այդ կանխադրույթը, լրացնելով դա «նոր պատերազմ՝ նոր տարածքներ» բանաձևով, հստակ մեսիջ ուղարկելով Ադրբեջանին այն մասին, որ հայկական պետությունների դեմ նոր ագրեսիան տարածքային նոր կորուստներով է սպառնում իրեն՝ Բաքվին։ Դա հենց այն ուղերձն է, որին վաղուց էր սպասում հայ հասարակությունը, և արտակարգ կարևոր է, որ այն հնչեց պաշտպանության նախարարի մակարդակով։

Տոնոյանի ելույթում կար չափազանց կարևոր ևս մեկ պահ. զիջումներ չեն լինելու, բայց հնարավոր են փոխզիջումներ։ Որևէ պարզաբանում, թե ինչ նկատի ունի փոխզիջումների տակ, չհաջորդեց, այդ իսկ պատճառով համարձակվենք ենթադրել, որ խոսքը Արցախի տարածքների մասին է, որոնք դեռևս ադրբեջանական զավթման տակ են։ Ըստ էության, խոսքը Հայաստանի նոր ռազմական հայեցակարգի մշակման մասին է, որը ենթադրում է անցում տասնամյակներով տիրապետող զուտ պաշտպանական մարտավարությունից առաջին Ղարաբաղյան պատերազմում սկսածը շարունակելու պատրաստակամության։

Այդ իմաստով բավական ցուցանշական է Բաքվի արձագանքը, որում, ինչպես ասում են՝ հիասքանչ է ամեն ինչ. տեսանելի շփոթմունքից մինչև «ագրեսիայի» տարտամ մեղադրանքներ, սահուն անցումով սեփական ագրեսիվ քաղաքականության ընդունմանը և այնուհետ՝ դիմում ՀՀ «բարձրագույն ղեկավարությանը» այն հուսահատ սպասումով, թե լսելու է Դավիթ Տոնոյանի խոսքերի հերքումը։ Որն, ի դեպ, բավական դիպուկ նկատեց, որ Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարության պատասխան հայտարարությունը շատ ավելի ռազմատենչ է հնչում, քան իր սեփականը։

Եվ ուրեմն, ինչի՞ մասին է աղմկում Բաքվի ԱԳՆ-ը։ Նախ՝ այն մասին, որ «տարածքներ խաղաղության դիմաց» բանաձևի փոխարինումը «նոր պատերազմ՝ նոր տարածքներ» բանաձևով, Հայաստանի բարձրաստիճան պաշտոնական դեմքի հերթական ակնբախ խոստովանությունն է ագրեսորական և զավթողական քաղաքականության վարման մասին»։ Երկրորդ՝ որ Վիեննայում տեղի ունեցած բարձր մակարդակով հանդիպման խորապատկերին Տոնոյանի խոսքը կրում է «անթաքույց սադրիչ բնույթ և դեմ է հանդես գալիս հակամարտությունը խաղաղ ճանապարհով կարգավորելու միջազգային հանրության ջանքերին»։ Երրորդ՝ դարձյալ սպառնալից, բայց մերկախոս հայտարարվում է, թե «Ադրբեջանի զինված ուժերը դասվում են աշխարհի առավել ուժեղ բանակների թվին և ի վիճակի են ամենակարճ ժամկետում ազատագրել Ադրբեջանի օկուպացված տարածքները՝ միջազգային իրավունքի համապատասխան դրույթների հիման վրա»։

Եվ ապա ադրբեջանական ԱԳՆ-ը ցնցող գյուտ է անում. պարզվում է, «ի տարբերություն Հայաստանի, Ադրբեջանը հանդես չի գալիս այլ պետությունների նկատմամբ տարածքային պահանջներով և որևէ տարածքներ բռնազավթելու նպատակ չունի»։ Որից հետո սկսում է զենք ճոճել՝ ավանդական հայտարարությամբ, թե (բըլ-բըլ-բըլ) դեպքում Ադրբեջանը պատրաստ է ազատագրել իր տարածքները հայկական օկուպացիայից ցանկացած այլ միջոցներով»։ Դե, և որպես վերջաբան հնչում է ճառն այն մասին, թե Բաքվում շատ կցանկանային լսել «Հայաստանի բարձրագույն ղեկավարության մեկնաբանությունը», հասկանալու համար, թե արդյոք Դավիթ Տոնոյանի խոսքերը «նախարարական իմպրովիզացիա» էին, թե՞ համաձայնեցված էին ղեկավարության հետ։

Առայժմ ՀՀ բարձրագույն ղեկավարությունից ոչ մի պարզաբանում չի հնչել և, կարծում ենք, դժար թե հնչի։ Այնպես որ Բաքվի տարօրինակ հույսերն առ այն, թե հանկարծ ինչ-որ հրաշքով Պաշտպանության նախարարության ղեկավարության դիրքորոշումը չի համընկնում Հայաստանի ղեկավարության մոտեցմանը, չեն արդարանա։ Ինչը, համաձայնեք, միանգամայն բնական է։

Առաջին հերթին նշենք, որ Դավիթ Տոնոյանն առանձնահատուկ ընդգծում է այն փաստը, որ ինքը խոսում է բացառապես պաշտպանության նախարարի դիրքերից, տարանջատելով դիվանագիտական բաղկացուցիչը ռազմականից։ Այդ իմաստով, Ադրբեջանի բոլոր փորձերը՝ գանգատ ներկայացնելու, թե իբր նախարարի հայտարարություններն ուղղված են խաղաղ կարգավորման ջանքերի դեմ, անթաքույց երեսպաշտության և խղճուկ ձեռնածության տեսք ունեն, մանավանդ եթե հաշվի առնենք Ադրբեջանի վարած քաղաքականությունը։ Ավելին, ուժային լուծման դիմելու հենց Բաքվի անվերջանալի սպառնալիքները, բազմիցս փոխարկվելով երկու կողմերից մարդկային զոհերի հանգեցնող դիվերսիաների, վերջնական արդյունքում բերեցին նրան, որ ռազմական բաղկացուցիչը կարգավորման գործընթացում դարձավ նույնքան ծանրակշիռ, որքան և դիվանագիտականը։ Այլ բան է, որ Բաքվում սովոր չեն հայկական կողմի նման խոսելակերպին, որը տասնամյակներ շարունակ մշտապես ջանում էր մեղմել ռազմատենչության նոտան հակամարտության մթնոլորտում, և հիմա բառացիորեն ապշած են, որ իրենց իսկ ագրեսիվ քաղաքականությունից բխող Երևանի դիրքորոշումը ձեռք է բերել հրապարակավ արտահայտված ուղեգծի բնույթ։

Հիմա գլխավորը։ Պարզվում է, Ադրբեջանի ԱԳՆ-ը բացարձակապես տեղյակ չէ իր նախագահի հայտարարություններից, չենք խոսում արդեն իշխանության ավելի ցածրաստիճան բազմաթիվ ներկայացուցիչների մասին։ Ադրբեջանի ԱԳՆ-ին հայտնի չէ նաև Իլհամ Ալիևի գլխավոր երազանքը. հավանաբար այն պատճառով, որ դատում է ավելի իրական կատեգորիաներով և համոզված է դրա անիրագործելիության մեջ։ Ուստիև հատուկ Ադրբեջանի ԱԳՆ-ի համար հիշեցնենք իրենց «իմաստուն առաջնորդի» արտահայտություններից լոկ մի քանիսը։

«Մենք՝ ադրբեջանցիներս, իհարկե, կվերադառնանք մեր բոլոր հինավուրց հողեր. և՛ Իրևան, և՛Գեյչա, և՛ Զանգեզուրի մահալ։ Դրանք բոլորը մեր հինավուրց հողերն են»,- հայտարարում էր Ալիևը 2015 և 2016 թվականներին։ Եվ կրկնեց մեկ տարի առաջ իր կուսակցության համագումարում. «Երևանը ադրբեջանցիների պատմական հողն է, այդ պատճառով էլ քաղաքական և ռազմավարական նպատակը վերադարձն է այդ քաղաք։ Ցանկանում եմ նշել, որ մենք չպետք է մոռանանք մեր պատմական հողերի մասին։ Հետագայում դա պետք է լինի մեր գործունեության ուղղություններից մեկը։ Մեր պատմական հողերն են Իրևանի խանությունը, Զանգեզուրը, Գեյչեն (Սևանա լիճ), այդ մասին պետք է իմանա ինչպես մեր երիտասարդ սերունդը, այնպես էլ ողջ աշխարհը»։ Մամեդյարովի գերատեսչությանը հիշեցնենք նաև, որ դեռևս մոտ 25-27 տարի առաջ «ոտքերը Սևանում լվալու» մասին երազում էր Ադրբեջանի ևս մեկ նախագահ՝ Էլչիբեյը, բայց այդպես անլվա էլ մեռավ։

Այժմ հարց Բաքվի ԱԳՆ-ին. ի՞նչ են սրանք, եթե ոչ նախագահ Ալիևի ամենաբարձր մակարդակով արտահայտված տարածքային պահանջներ, հրապարակավ ցուցաբերված ագրեսիա և զավթողական ծրագրեր՝ ՄԱԿ-ի անդամ ինքնիշխան պետության հանդեպ։

Ի դեպ, անցած շաբաթվա վերջին, ճիշտ այն օրերին, երբ Վիեննայում ընթանում էր բարձր մակարդակի հանդիպումը, Երևանում տեղի ունեցավ Արևելյան գործընկերության երկրների տեղական և տարածաշրջանային իշխանության մարմինների կոնֆերանսի բյուրոյի 14-րդ նիստը։ Դրան մասնակցում էր նաև Ադրբեջանի ներկայացուցիչը՝ Նախչիվանի ԻՀ Գերագույն մեջլիսի պատգամավոր Անար Իբրահիմովը։ Ինչպես պարզվեց, սույն մուալլիմը Երևան էր եկել բնավ ոչ նրա համար, որ զարգացնի արևելյան գործընկերությունը։ Ահա թե ինչ գրեցին նրա այցելության մասին ադրբեջանական ԶԼՄ-ները. «Պատգամավորն այցելեց Ադրբեջանի հինավուրց և պատմական հողում, Իրևանի խանության կենտրոն հանդիսացող համանուն քաղաքում գտնվող «Գյոյ մեջիթ»։ Անար Իբրահիմովը սոցցանցում զետեղել է լուսանկարներ և գրել հետևյալը. «Այսօր ես այցելեցի «Գյոյ մեջիթ»։ 1766 թվականին Իրևանի Հուսեյնալի խանի կողմից կառուցված մեջիթը քաղաքում մնացած մեր միակ թուրք-իսլամական քաղաքական, կրոնական և մշակութային ժառանգությունն է»։

Քանի որ նախիջևանցի պատգամավոր Իբրահիմովը, դատելով ամենից, պատմամշակութային ժառանգության գնահատող է, կցանկանայինք հետաքրքրվել նրանից. իսկ ի՞նչ կատարվեց Նախիջևանի հայկական հարստագույն ժառանգության հետ։

Վերադառնանք, սակայն, Դավիթ Տոնոյանի հայտարարությանը։ Առանձնակի ընդգծենք, որ այն արվեց ճիշտ ժամանակին և ճիշտ տեղում. անմիջապես հաջորդելով իր դիվանագիտական մեսսիջները հղած Վիեննայի գագաթաժողովին, հայկական սփյուռքի հետ հանդիպման ժամանակ և համաշխարհային քաղաքականության հենց կենտրոնում՝ Նյու Յորքում։ Այդ իսկ պատճառով հնչեց առանձնակի միանշանակ, ճշգրտված ու հստակ, բացառելով այլըմբռնումները։ Ակնհայտ խուճապը Բաքվին պատել է, անկասկած, նաև բոլոր այդ գործոնների գիտակցումից։

Դե ինչ, այսուհետ Ադրբեջանը ստիպված կլինի ընտելանալ, որ Երևանից ու Ստեփանակերտից հնչելու են ոչ միայն դիվանագետների և քաղաքական գործիչների խաղաղասիրական կոչեր, այլև հայկական բանակի ղեկավարության ներկայացուցիչների կոշտ հայտարարություններ։ Ինչ ցանել եք, այն էլ կհնձեք։ Հայ ժողովրդի համբերությունը նույնպես սահմաններ ունի, և այդ առումով մնում կրկնել պաշտպանության նախարարի խոսքերը. ոչ մեկին իրավունք չի տրված Հայաստանի, հայկական բանակի, Արցախի հետ խոսել ուժի դիրքերից և հայ ժողովրդին սպառնալ պատերազմով։ Իսկ առավելևս՝ վայրենիներին, վանդալներին, մարդասպաններին ու նրանց բարձրաստիճան հովանավորներին։