Թալեաթ փաշայի հեռագրերը և Հայոց ցեղասպանությունը

Հայաստանում հայերեն թարգմանությամբ լույս է ընծայվել թուրք պատմաբան, ցեղասպանագետ Թաներ Աքչամի «Սպանության հրամաններ. Թալեաթ փաշայի հեռագրերը և Հայոց ցեղասպանությունը» գիրքը, որում ներկայացված են բացառիկ հեռագրեր, որոնք հերքում են թուրքական ժխտողականության գլխավոր թեզը: Դրանք ապացուցում են, որ եղել են սպանության հրամաններ, որոնք տվել է Թալեաթը: Հեղինակի հավաստիացմամբ` փաստաթղթերի ուսումնասիրությունն ու հրատարակումն ամենածանր հարվածն է թուրքական ժխտողականությանը:

«Արմենպրես»–ի հաղորդմամբ` գրքի շնորհանդեսն անցկացվեց ապրիլի 22-ին Հայկական բարեգործական ընդհանուր միությունում: Գիրքը լույս է ընծայել Newmag հրատարակչական ընկերությունը:

«Գիտական շրջանակներում հիմնականում շրջանառվում է այն դրույթը, որ Թալեաթ փաշայի հեռագրերը չհաստատված փաստաթղթեր են, և շատերը չէին նախաձեռնում նորից սուզվել պատմության գիրկն ու հեռագրերի միջոցով գտնել ճշմարտությունը: Թաներ Աքչամը ձեռնամուխ եղավ այդ գործին»,-նշեց գրքի թարգմանիչ Անդրանիկ Իսրայելյանը:

Նա հավելեց` երբ կարդում էր գիրքն ու թարգմանում այն, հիանում էր հեղինակի մասնագիտական որակներով: «Աքչամն ուսումնասիրել է անգամ այն, թե այդ տարիներին ինչ թղթի տեսակներ էին օգտագործում, կոդավորման ինչ ձևեր կային, նա ճշտել է, թե հեռագրերում նշված մարդիկ գոյություն ունեցե՞լ են արդյոք, թե ոչ»,-ներկայացրեց թարգմանիչը:

Գրքի խմբագիր Արմեն Սարգսյանն ասաց, որ գրքում շեշտվում է այն, որ Հայոց ցեղասպանությունը սկսել է ժխտվել իրականացման առաջին իսկ վայրկյաններից:

Հրատարակչության գլխավոր խմբագիր Գնել Նալբանդյանն ասաց, որ աշխատել են պահպանել հեղինակի բարեխիղճ շարադրանքը, փաստերի համադրումը, ճշգրտումը, հստակեցումը և դրանց պատճառահետևանքային կապերի բացահայտումը: «Փորձել ենք չմիջամտել որպես հայեր: Թարգմանելիս կարող ես բառը փոխարինել հոմանիշով, գտնել այնպիսի մի բառ, որը կբխի քո ցանկություններից: Չենք տրվել այդ գայթակղությանն ու գիրքը թարգմանել ենք այնպես, ինչպես դա կաներ նորվեգացին, վիետնամցին և այլք: Աքչամն առաջնորդվել է հետևյալ սկզբունքով` փաստերը համադրել այնպես, թեզերը կառուցել այնպես, որ յուրաքանչյուր թեզ պարտադիր լինի ապացուցել, և եթե որևէ մեկը որոշի հերքել գրվածքը, ստիպված լինի թեզ առ թեզ բոլոր կետերն ու փաստարկները հերքել և առաջ քաշել հակաթեզեր»,-ընդգծեց Նալբանդյանը:

«Ինչպե՞ս որոշեցի գրել այս գիրքը. ամեն ինչ շատ պարզ է: 2015-ին ինձ թույլ տվեցին տեսնել Գրիգոր Գերգերյանին պատկանող մասնավոր արխիվը: Այնտեղ գտա փաստաթղթերը ու հենց այդ պահին էլ որոշեցի, որ պետք է հրապարակել դրանք: Ամենադժվարն այս գործում օսմանյան կոդավորման համակարգից և գաղտնագրված հեռագրերից գլուխ հանելն էր: Օսմանյան պաշտոնյաներն օգտագործում էին երկուսից մինչև հինգ նիշ ունեցող կոդավորման համակարգեր գաղտնի հաղորդակցվելու համար: Վճռական պահն այդ կոդավորման տրամաբանությունը հասկանալն էր: Դրա համար շատ երկար ժամանակ ու շատ աշխատանք պետք եղավ»,- տեսաուղերձի միջոցով պատմեց գրքի հեղինակ Թաներ Աքչամը:

Նրա խոսքով` իրականում ինքը ծրագրում էր նոր գրքով ներկայացնել Գերգերյանի արխիվի այն փաստաթղթերը, որոնք տեղ չեն գտել այս գրքում: «Խոսքը Ստամբուլի ռազմական տրիբունալներին առնչվող փաստաթղթերի մասին է, բայց որոշեցի բոլորովին այլ քայլ անել: Բոլոր այն նյութերը, որոնք հասանելի էին միայն ինձ, ես հասանելի եմ դարձրել բոլորին: Դրանք կարող եք գտնել օնլայն: Մենք փաստաթղթերը դասակարգել, խմբավորել ու ներկայացրել ենք երեք բաժնով, օսմաներեն նյութերը թարգմանել ենք անգլերեն և թուրքերեն»,-շեշտեց նա:

Աքչամն ասաց, որ աշխատում է Հայոց ցեղասպանության կազմակերպման և իրականացման գործում Ջեմալ փաշայի դերը հասկանալու նախագծի վրա: «Հայտնի է, որ նա Ստամբուլում երիտթուրքերի առաջնորդներից մեկն էր: Խոսակցություններ կան, թե նա փորձել է փրկել հայերի կյանքը: Փորձում եմ հասկանալ, թե որն է եղել նրա իրական դերը Հայոց ցեղասպանության տարիներին»,-եզրափակեց նա: