ԹԵՂՈՒՏԻ ԲԵԿՎԱԾՔ
Հայաստանում ընթանում է սեփականության զանգվածասող վերաբաշխո՞ւմ
Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի (ԶՊՄԿ) պոչատարում հեշտությամբ և օպերատիվ կերպով վերացված արտահոսքը արժանացավ այն բանին, որ անձամբ վարչապետ Փաշինյանը ս.թ. հոկտեմբերի 17-ին հենց այդ հաղորդագրությունից սկսեց կառավարության նիստը, ահեղ տեսքով հայտարարելով Սյունիքում տեղի ունեցած արտակարգ պատահարի մասին, թեև այդօրինակ միջադեպեր նախկինում էլ բազմիցս են եղել լեռնալանջերով 34,5 կմ ձգվող ԶՊՄԿ-ի պոչատարում։
Ընդ որում ուշագրավ է, որ աշխատակազմի անդամները, կոմբինատ զանգելու փոխարեն, երկար ու ամենալուրջ դեմքերով փորձում էին գուշակել, թե հատկապես որ ձեռնարկությունում է տեղի ունեցել արտահոսքը։ Իսկ այդ առնչությամբ աշխատասենյակի անդամների հրամցրած մեկնաբանություններն արժանի են գրանցվելու Գինեսի ռեկորդների գրքում՝ որպես անտեղյակության գագաթնակետ։ Եվ այստեղ հիմնավորված հարց է ծագում։ Այդ ինչո՞ւ ԶՊՄԿ-ի պոչատարում սովորական արտահոսքը, որն այդ պահին արդեն վերացված էր սովորական զոդման միջոցով, օրակարգից դուրս արժանացավ կառավարության և անձամբ վարչապետի ուշադրությանը։
Թեղուտի պոչամբարի փլուզման սպառնալիքի հանդեպ բացարձակ անտարբեր վերաբերմունքի խորապատկերին, ինչի մասին արդեն մի քանի ամիս շարունակ ահազանգում են համաշխարհային կարգի ամենահեղինակավոր մասնագետներն ու մասնագիտացված միջազգային կազմակերպությունները, այդպիսի թատերականացված խուճապը ոչ մի բացատրության չի ենթարկվում։ Չէ՞ որ հնարավոր աղետի մասշտաբներով Թեղուտի պոչամբարի փլուզումը միլիոնավոր անգամներ գերազանցում է պոչատարի սովորական վթարին։
Բայց ամեն ինչ հասկանալի տրամաբանական պատկեր է ստանում, եթե «մի քիչ» փոխատեղենք գերակայությունները և որպես անկյունաքար վերցնենք ոչ թե բնապահպանությունն ու անվտանգությունը, այլ «ինչը ում է պատկանում» հարցը։ Որպեսզի հասկանանք, թե ինչ սխեմա են փորձում իրագործել Զանգեզուրում, վերադառնանք նրան, ինչ տեղի ունեցավ Թեղուտում և որից հետո էլ կանաչ լույս վառեցին վտանգավոր պոչամբարի բազմաթիվ փորձագիտական գնահատականների առջև։
Հասարակությունը թեմայի վրա ուշադրություն սևեռեց, երբ Թեղուտի հանքավայրը շահագործող «Վալլեքս գրուպը» 2018 թվականի հունվարի 12-ից դադարեցրեց հանքապարի արդյունահանումն ու հարստացումը, ինչն ինքնին, ուղիղն ասենք, ոչ շարքային իրադարձություն է։ Այդ որոշումից մի քանի ամիս առաջ ընկերությունը նախաձեռնել էր սեյսմիկ և ստատիկ կայունության հետազոտում և նշյալ կոմբինատի պոչամբարի պատվարի գնահատում, ինչի համար ներգրավել էր մասնագիտացված և միջազգային համբավ ունեցող մի շարք կազմակերպությունների. բրիտանական In Situ Site Investigation Services-ին, ամերիկյան Global Resource Engineering-ին և ավստրալիական ATC Williams-ին։ Այդ կազմակերպությունների եզրակացությունները համընկնում էին մեկ հարցում. անհրաժեշտ է անհապաղ միջոցներ ձեռնարկել պատվարի կայունությունն ապահովելու, դրա անվտանգության մակարդակը բարձրացնելու ուղղությամբ, քանզի հակառակ դեպքում Թեղուտի ԼՀԿ-ի հետագա շահագործումը կհանգեցնի պատվարի ինքնափլուզման իրական վտանգի։ Ընդ որում նշվում էր, որ այդ վտանգը էականորեն չի նվազի ո՛չ հանքավայրի շահագործումը ժամանակավորապես դադարեցնելու, ո՛չ էլ նախագծով ծրագրվածից շատ ավելի փոքր արտադրողականության դեպքում։
Հարկ է նշել, որ «Վալլեքս գրուպը» տվյալ դեպքում պատասխանատու վարվեց, առաջնահերթ համարելով տարածաշրջանի բնակչության առողջության և կյանքի անվտանգությունը, գիտակցելով հանդերձ, որ արդյունքում կարող է կորցնել այդ ակտիվը։ Այդպես էլ եղավ. ՎՏԲ բանկը, օգտվելով նրանից, որ «Վալլեքսը» չի կարող դադարեցված արտադրության պայմաններում սպասարկել իրենից վերցրած վարկը, ընկերությունից խլեց Թեղուտի ԼՀԿ-ն, և, չնայած բանկին տրված բացատրություններին՝ այն կապակցությամբ, որ պատվարի կայունությունն ապահովված չէ, ոչ մի աշխատանք չկատարելով պոչամբարում, վերագործարկեց կոմբինատը։ Պատվարի վտանգավորության մասին բոլոր փաստաթղթերի տրամադրումով տեղեկացվել են նաև լիազոր պետական մարմինները, մի ամբողջ շարք շահագրգիռ նախարարություններ։ Դրանք նույնպես ոչ մի լուրջ բան չեն ձեռնարկել։ Թերևս միայն քաղաքաշինության, տեխնիկական և հրդեհային անվտանգության տեսչական մարմինը ս.թ. օգոստոսի 12-ից սկսած Թեղուտի պոչային տնտեսությունում անցկացրել է ուսումնասիրություն և արտաքին զննում, ինչի արդյունքում արձանագրել է, թե «ակնհայտ դեֆորմացիաներ չեն հայտնաբերվել, պոչամբարի տվյալները նորմայի սահմաններում են, ֆիքսված կետերի տեղաշարժեր չեն գրանցվել, ինչը վկայում է այն մասին, որ տվյալ պահին պատվարը կայուն վիճակում է»։
Իսկ «Վալլեքսին» ուրիշ ոչինչ չէր մնում, քան 2019թ. հուլիսի 30-ին պաշտոնական հայտարարությամբ փաստել, որ ձեռնարկության նկատմամբ վերահսկողության կորստի արդյունքում «ոչ մի կերպ չի կարող պատասխանատու լինել հետևանքների համար»։ Որևէ մեկը կասկած ունի՞, թե ինչ կլիներ ձեռնարկության հետ, եթե անհաստատ պատվարով կոմբինատի վերագործարկումը տեղի ունենար «Վալլեքսի» օրոք, որին «կասկածում են» նախկին իշխանության հետ ունեցած լավ հարաբերությունների մեջ։ Իսկ նոր տերերին տեղեկատվական և վարչական հովանավորության տակ է առել անձամբ վարչապետը, որը նույնիսկ վերջերս տեղի ունեցած երկրաշարժն օգտագործեց որպես Թեղուտի պատվարի կայունության մասին խոսելու առիթ. «Եթե այդ պնդումները ճշմարիտ լինեին, Թեղուտի պոչամբարի պատվարը պիտի նախորդ օրը տեղի ունեցած երկրաշարժի հետևանքով փլված լիներ (կամ գոնե ճաքեր, դեֆորմացվեր), որովհետևւ հանքի շրջանում 2-4 բալ երկրաշարժ է գրանցվել,- ասաց նա, հավելելով,- պատվարի փլուզման վտանգ չկա, և նախորդ օրվա երկրաշարժը ապացուցեց այդ պնդման ճշմարտացիությունը»։ Բայց չէ՞ որ կարելի էր նախքան այդպիսի անհեթեթ հայտարարություն անելը կարծիք հարցնել որևէ մասնագետից։ Չէ՜, մենք ինքներս բոլոր գիտությունների ակադեմիկոսնե՛ր ենք։
Ի տարբերություն ՀՀ լիազոր պետկառույցների, Թեղուտի պատվարում հետազոտություններ անցկացրած կազմակերպությունների մասնագիտական խիղճը, ըստ երևույթին, հանգիստ չի տալիս նրանց։ Վերը նշված ավստրալիական ATC Williams կազմակերպությունը բաց նամակ է ուղարկել «Թեղուտ» ՓԲԸ-ին, որը ստացել է նաև «ԳԱ» խմբագրությունը։ Չխորանալով մանրամասների մեջ, նշենք, որ ընկերությունը շարունակում է պնդել, որ Թեղուտի պոչամբարի պատվարը ներկայիս վիճակով ծայրաստիճան վտանգավոր է. «Թեղուտի պոչամբարը իր ներկայիս վիճակով էական վտանգ է ներկայացնում շրջակա միջավայրի, հանքավայրի և դրա ազդեցությանը ենթակա համայնքների համար։ Պոչամբարը չպետք է վերագործարկվի ներկայիս վիճակով, և պատվարի անվտանգությունը բարելավելու համար պետք է անհապաղ աշխատանքներ ձեռնարկվեն շտկման ուղղությամբ, որպեսզի պատվարը համապատասխանի անվտանգության նվազագույն գործակցի պահանջներին»։ Նույնն է պնդում նաև մասնագիտացված մյուս կազմակերպության՝ GRE-ի ներկայացուցիչը։ Իսկ այժմ՝ ուշադրությո՛ւն. մեզ հայտնի դարձավ, որ ՀՀ կառավարությանն է դիմել լեռնահանքային ոլորտի միջազգային ամենահեղինակավոր կազմակերպություններից մեկը՝ ICMM-ը։ Նամակը վերնագրված է անպաճույճ. «Ոչ Հայաստանին, ոչ էլ աշխարհին պետք չէ նոր փլուզված ամբարտակ»…
Վերջիվերջո, իրավիճակը կարելի է ներկայացնել որպես երկընտրանք. կա՛մ միջազգային հեղինակավոր կազմակերպությունները խաբել են «Վալլեքսին», և վերջինս, հավատալով նրանց, կանգնեցրել ու արդյունքում կորցրել է կոմբինատը, կա՛մ պատվարում առկա վտանգն իրական է, և ՎՏԲ բանկը՝ իր հետ փոխկապակցված անձանց հետ մեկտեղ, հանցավոր կերպով անտեսում է տարածաշրջանի քաղաքացիների կյանքի անվտանգությունը։ Երրորդ տարբերակը տրված չէ։
Թեև հնարավոր է նաև երկընտրանքի կողմերի յուրօրինակ սինթեզ. պատվարի խնդիրը կարող է լինել ՎՏԲ բանկի հեռատես, նախապես ծրագրված և հմտորեն իրականացված ծրագրի մասը՝ ուրիշի սեփականությանն ու բիզնեսին տիրանալու համար։ Այս սցենարն առավել ճշմարտանման է թվում վերջին լուրերի խորապատկերին, որ մի քանի օր առաջ ՎՏԲ բանկը, չսահմանափակվելով Թեղուտով, գործնականում զավթել է նաև Ալավերդու պղնձաձուլարանը, որը շահագործում էր «Վալլեքս գրուպի» մեկ այլ ընկերություն՝ Էյ-Սի-Փին (ACP - Armenian Copper Programme)։ Ինչպես հայտնի է, բնապահպան տեսչական ստուգումով արգելվել է պղնձաձուլարանի շահագործումը՝ մթնոլորտային արտանետումների գերազանցման պատճառով, և 2018 թվականի հոկտեմբերի վերջից չռաֆինացված (խառնուրդաշատ) պղինձ Հայաստանում այլևս չի արդյունահանվում։
ACP-ի բաժնետոմսերը բանկի ձեռքին էին՝ որպես գրավ Թեղուտի նախագծի վարկավորման շրջանակներում։ Բայց այս պատմության մեջ նույնպես բացահայտվում են ուշագրավ նրբերանգներ։ Ինչպես պարզվում է, ՎՏԲ բանկը ոչ միայն պարզապես Թեղուտի նախագծի վարկատուն էր, այլև սեփականատեր ընկերության՝ «Թեղուտ» ՓԲԸ-ի բաժնետոմսերի գրեթե կեսի տերը (50% հանած 1 բաժնետոմս)։ Իսկ դա նշանակում է, որ ձևակերպված վարկը իրականում ոչ այլ ինչ էր, քան դասական ներդրում իր իսկ (կիսով չափ) սեփականության մեջ։ Ի՞նչ գրավի մասին կարելի է խոսել այդ դեպքում։ Գործնականում բանկը, հմտորեն շրջանցելով օրինական կանոնակարգերը և գրավ վերցնելով ոչ միայն «Թեղուտ» ՓԲԸ-ի ողջ գույքն ու ACP ընկերությունը, այլև «Վալլեքս գրուպի» նախագահի անձնական ունեցվածքը (!-Խմբ.), վերջնական արդյունքում յուրացրեց ոչ միայն Թեղուտի համալիրը, այլև Ալավերդու պղնձաձուլարանը, որն արդեն մեկ տարի է, ինչ դադարեցրել է պղնձի ձուլումը՝ բնապահպան տեսչության որոշմամբ։
Բայց դա էլ դեռ ամենը չէ։ Մեր աղբյուրների հաղորդած տվյալներով, առանց պոչամբարի պատվարն ամրացնելու վերագործարկված Թեղուտի լեռնահանքային համալիրում սկսել են կուտակել պղնձի խտանյութ, որպեսզի վերամշակեն դա… Ալավերդու պղնձաձուլարանում, որը, ինչպես նշեցինք վերը, նույնպես օրերս դարձել է ՎՏԲ բանկի սեփականությունը։ Ուրեմն ի՞նչ է ստացվում։ Այն, ինչ թույլատրված չէ «Վալլեքսին», թույլատրված է ՎՏԲ բանկին և փոխկապակցված ընկերությունների՞ն։
Եթե վերադառնանք այս պատմության ամենասկզբին. մի՞թե այսքանից հետո որևէ մեկը կպնդի, թե ԶՊՄԿ-ի պոչատարի արտահոսքի առնչությամբ խուճապը կառավարության նիստում պատահական էր և Հայաստանում «թավշե հեղափոխությունից» հետո չի ընթանում սեփականության վերաբաշխում…
Հ.Գ.-Սույն թվականի հոկտեմբերի 19-ին Կրասնոյարսկի երկրամասի Կուրագինսկի շրջանում տեղի է ունեցել հինգ պատվարների հովհարային փլուզում, ինչի հետևանքով 4-մետրանոց ցեխաջրի հոսանքը հեղեղել է ոսկի որոնողների արտելի ավանը տայգայում։ Ըստ վերջին տվյալների, 15 մարդ զոհվել է, 9-ը՝ տեղափոխվել հիվանդանոց (նրանցից 3-ը՝ ծանր վիճակում), ևս 5 մարդ համարվում է անհայտ կորած…
ПОСЛЕДНИЕ ОТ АВТОРА
-
2020-02-26 10:27663Кабинет Пашиняна побирается индустриальным мелкотемьем По итогам 2019 года зарегистрирован подъем производства промышленной продукции на 109%. Конечно, это не былые двузначные темпы роста, тем не менее даже этот в общем-то вполне себе приличный показатель оставляет место для раздумий.
-
2020-02-25 14:50964Подведены итоги первого месяца 2020 года 25 февраля с.г. Статкомитет Армении представил макроэкономические данные о том, как развивалась экономика страны в первый месяц 2020 года. Результаты, прямо скажем, завораживающие до такой степени, что с трудом в них верится.
-
2020-02-24 10:101472Промкомплекс, агропром и строительство утрачивают свою значимость Итак, несмотря на периодические "предсказания" премьера Пашиняна относительно прироста ВВП Армении за 2019 год, которые недавно в его воображении на своем пике достигли 8,2%, на деле речь идет о приросте на 7,6%.
-
2020-02-21 10:293054Во всем мире борьба с коррупцией особо не рекламируется - рекламируются наиболее значительные ее результаты. Дело это щепетильное, требует тишины и усидчивости, уважения презумпции невиновности. В Армении по-другому: шум даже на стадии подозрений в отношении того или иного лица поднимается вселенский, а уже потом, когда коррупционные проявления разоблачить не удается, дело тихо спускается на тормозах. Но дело сделано - человек опорочен, а в обществе доминирует иллюзия решительной борьбы с этим злом…
ПОСЛЕДНЕЕ ПО ТЕМЕ
-
2019-11-14 06:56535
Հայաստանում սկսվել է ուրիշի սեփականության ո՞րս Ցանկացած հեղափոխության, և «թավշեն» ամենևին էլ բացառություն չէ, մտադրությունների մաքրության գլխավոր ինդիկատորը սեփականության հարցն է, այն է՝ ձեռնարկում է արդյոք իշխանության եկած ուժը սեփականության վերաբաշխում հօգուտ «յուրայինների», թե՞ սրբորեն հարգում է մասնավոր սեփականության անձեռնմխելիությունը։
-
2019-08-22 07:05367Բնապահպանական շարժումը միշտ էլ մեծ, եթե ոչ վճռորոշ դեր է խաղացել արդի Հայաստանի քաղաքական պատմության մեջ։
-
2019-07-13 15:45348ՀՀ Քննչական կոմիտեի ՀԿԳ քննության գլխավոր վարչությունում քննվող քրեական գործի շրջանակներում, այսօր քննիչը և փորձագետները շինարարատեխնիկական, ապրանքագիտական, նյութագիտական և էկոլոգիական համալիր փորձաքննության իրականացման շրջանակներում կազմակերպել են այց Ամուլսարի հանք, սակայն քաղաքացիները արգելում են խմբի մուտքը հանքի տարածք: Այս մասին Facebook-ի իր էջում գրել է ՔԿ դեպարտամենտի տեղեկատվության և հասարակայնության հետ կապերի բաժնի պետ Նաիրա Հարությունյանը:
-
2019-07-12 16:1651711 հուլիսի, 2019թ․ «ԳեոՊրոՄայնինգ» լեռնահանքային ընկերությունների միջազգային դիվերսիֆիկացված խումբը հաղորդում է ընկերության ղեկավարների և աշխատակիցների միջև տեղի ունեցած հանդիպման մասին, որոնց կողմից իրականացվող անօրինական գործադուլը հանգեցրել է կոմբինատի արտադրական պրոցեսի դադարեցմանը։