Lenta.ru. ՎԵՐՋ ԱՆԿԱՅՈՒՆՈՒԹՅԱՆԸ. ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ ՀՈԳՆԵԼ Է ՓԱՇԻՆՅԱՆԻՑ
Հայաստանում արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունները տեղի կունենան հաջորդ կիրակի` հունիսի 20-ին: Դրանք կդառնան քաղաքական ուժերի երկար ամիսների առճակատման արդյունքը, որոնք սկսվել են Լեռնային Ղարաբաղի համար պատերազմում ցավալի պարտությունից հետո: Թե՛ գործող իշխանությունը, թե՛ ընդդիմությունը համաձայն են, որ միայն նոր ընտրությունները կարող են լուծել քաղաքական ճգնաժամը: «Թավշյա հեղափոխությունից» հետո իշխանության համար առաջին պայքար է մտել 26 քաղաքական կուսակցություն և դաշինք: Սակայն իրական պայքարը, ինչպես ցույց են տալիս վերջին հարցումների արդյունքները, ծավալվելու է երկու առանցքային դերակատարներ` վարչապետի պաշտոնակատար Նիկոլ Փաշինյանի («Իմ քայլը») և ՀՀ երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի (« Հայաստան») միջև: Lenta.ru-ն գրում է ընտրական մրցավազքում «ռուսական գործոնի» դերի մասին, այն մասին, թե ինչպես են ազդելու գալիք ընտրությունները Հայաստանի և Ռուսաստանի հարաբերությունների վրա:
Աշխարհաքաղաքական անկայունություն
Գերիներին վերադարձնելու և սահմաններն ապահովելու անպտուղ փորձերի ֆոնին, ընտրություններից մեկ շաբաթ չանցած, Փաշինյանը կոչ արեց խորացնել ռազմական և ռազմավարական համագործակցությունը Ռուսաստանի հետ` ի պատասխան «Ադրբեջանի ագրեսիվ քաղաքականության»: Բայց Կրեմլը դեռ հետևում է իրավիճակի զարգացմանը և սպասում է խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքներին: Ակնհայտ է, որ ռուսական կողմը Փաշինյանին չորպես ուժեղ և համակարգված խաղացող չի դիտարկում, ում հետ կարելի է երկարաժամկետ երկխոսություն կառուցել: Ժամանակը ցույց տվեց, որ դեպի Ռուսաստանը կողմնորոշումը երկրորդ պլան մղվեց Փաշինյանի կառավարման տարիներին, մինչդեռ հազվադեպ ռուսամետ հայտարարությունները կապված էին բացառապես արտաքին քաղաքական մարտահրավերները հաղթահարելու փորձի հետ: Այնուամենայնիվ, չնայած ամեն ինչին, Ռուսաստանը շարունակում է խաղաղարարի դեր խաղալ, մինչդեռ Եվրամիությունն ու Միացյալ Նահանգները փաստացիորեն բացառվում են ԼՂՀ-ի խաղից` չնայած դրան վերադառնալու բոլոր փորձերին: Այդպես, Ելիսեյան պալատում ընդունելով հայկական պատվիրակությանը, Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը կոչ արեց լիցքաթափել և վերսկսել երկխոսությունը` պնդելով, որ սահմանի խնդիրները պետք է լուծվեն բանակցությունների միջոցով: Այնուամենայնիվ, նույնիսկ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, որի համանախագահներն են ԱՄՆ-ն, Ռուսաստանը և Ֆրանսիան, վերջին տարիներին ի վերջո ցույց տվեց իր անկարողությունը ճգնաժամի քաղաքական լուծում գտնելու հարցում: Այս իրավիճակում հենց ռուսական կողմի դիրքորոշումից է կախված, թե որքան արագ Հայաստանը կարող է դուրս գալ քաղաքական փակուղուց և վերականգնվել Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմից հետո: Ինչպես ճիշտ նշեց ՀՀ առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, խնդրի լուծման բանալին Ռուսաստանի ձեռքում է: Ավելին, պատմությունն ինքնին փաստում է, որ Հայաստանի առաջադեմ զարգացումը կախված է Անդրկովկասի հիմնական խաղաղարար Ռուսաստանի հետ ռազմավարական գործընկերությունից: Ուստի դեպի Ռուսաստան շրջադարձը, որին կարող են աջակցել միլիոնավոր հայեր, արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններից հետո ամենատրամաբանական որոշումն է թվում:
«Ռուսական գործոնն» իրոք գրեթե հիմնական դեր է խաղում Հայաստանում նախընտրական մրցավազքում: Ներքաղաքական մարտերում հայ-ռուսական հարաբերությունների ապագայի թեման կապված է ԼՂՀ հակամարտության վերաբերյալ Ռուսաստանի դիրքորոշման և արդեն գոյություն ունեցող աջակցությունից բացի Հայաստանին լրացուցիչ ռազմական օգնություն ցուցաբերելու դժկամության հետ: Դա հիմնականում պայմանավորված է Կրեմլի անվստահությամբ Փաշինյանի նկատմամբ, ով պատանդ դարձավ իր նախապատերազմական քաղաքականության և հասարակական տրամադրությունների: Կառուցելով իր դեմոկրատական կերպարը, որը կապված չէ հետխորհրդային էլիտաների հետ` նա ստիպված էր գործել ավելի արմատական, քան ցանկացած ազգայնական, հակառուսական հռետորաբանություն օգտագործելով: Արդյունքում, դա հանգեցրեց Ռուսաստանի ռազմավարական անվստահությանը Հայաստանի ներկայիս կառավարության նկատմամբ:
Դուրս բերել լճացումից
Բնականաբար, մինչև հունիսի 20-ի խորհրդարանական ընտրություններն առաջընթաց ակնկալել Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանին իրավիճակի կարգավորման հարցում չարժե ակնկալել: Ստեղծված իրավիճակում հնարավոր կլինի ինչ-որ բան փոխել և երկիրը դուրս բերել ներկայիս ընկճախտից միայն քվեարկության արդյունքների ամփոփումից և նոր կառավարության ձևավորումից հետո: Ընտրություններում երկրորդ փուլի հավանականությունը բավականին մեծ է: Այնուամենայնիվ, եթե կուսակցություններից կամ դաշինքներից որևէ մեկը բավարար քանակի ձայներ չհավաքի, Հայաստանում կարող է կոալիցիա կազմել իշխող կուսակցության դեմ:
Իշխանության համար հիմնական պայքարը ծավալվելու է հենց Փաշինյանի և Քոչարյանի քաղաքական բլոկների միջև: Gallup International Association-ի հայաստանյան դուստր ընկերության կողմից անցկացված վերջին հետազոտության արդյունքների համաձայն` հարցվածների 23.8 տոկոսը պատրաստ է քվեարկել «Իմ քայլը» դաշինքի օգտին: Մարտին այդ ցուցանիշը մոտ 30 տոկոս էր, բայց այժմ իրավիճակը կտրուկ փոխվել է: «Հայաստան» դաշինքը շարունակում է մեծ պոպուլյարություն վայելել, որի վարկանիշը գարնան սկզբից ի վեր աճել է ավելի քան 15 տոկոսով: Հարցվածների 24.1 տոկոսն արդեն պատրաստ է քվեարկել Քոչարյանի քաղաքական ուժի օգտին: Երկու քաղաքական ուժերից զգալի կերպով հետ է մնում «Պատիվ ունեմ» դաշինքը (7.4 տոկոս)` Ազգային անվտանգության ծառայության նախկին պետ Արթուր Վանեցյանի գլխավորությամբ: Ըստ վերջին տվյալների` նորացված խորհրդարանում հայտնվել հնարավորություն ունի ևս երկու կուսակցություն. «Բարգավաճ Հայաստանը» (3.7 տոկոս)` գործարար Գագիկ Ծառուկյանի գլխավորությամբ, և «Լուսավոր Հայաստանը» (3.1 տոկոս)` իրավապաշտպան Էդմոնդ Մարուքյանի գլխավորությամբ:
Հարցումները ցույց են տալիս, որ Փաշինյանն իսկապես ռիսկի է դիմում կորցնել Ազգային ժողովի արտահերթ ընտրությունները: 2018-ին հետխորհրդային էլիտայի կոռուպցիան դատապարտող թավշյա հեղափոխությամբ իշխանության բերված` նա ինքը հարվածի տակ հայտնվեց` հրահրելով հասարակության զայրույթը Լեռնային Ղարաբաղում պարտված պատերազմից և բարձրաստիճան զինվորականներին Հայաստանի զինված ուժերի գլխավոր շտաբից հեռացնելու որոշումից հետո ՝ մեղադրելով նրանց հեղաշրջում կատարելու ցանկության մեջ: Որպես արդյունք` Փաշինյանը ծայրաստիճան թուլացած է ընտրություններից առաջ, նրա քաղաքական կուրսը բացահայտ վիճարկվում է պետական ապարատի մի մասի, այդ թվում՝ բարձրագույն ռազմական օղակների կողմից:
Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի տնտեսագիտության ինստիտուտի հետազոտող, քաղաքագետ Ալեքսանդր Կարավաևի կարծիքով` Հայաստանում ռևանշիստական տրամադրությունները կշարունակեն աճել` անկախ նրանից, թե ով է կհաղթի: Ընդ որում, նա շեշտում է, որ Փաշինյանի հաղթանակն առավել նախընտրելի է Ադրբեջանի համար: «Պարզվեց, որ Փաշինյանը լավ է Ադրբեջանի համար, քանի որ նա իրավիճակը բերեց այն պատերազմի, որում Հայաստանը պարտվեց: Մյուս կողմից, նա արդեն որոշ չափով տանուլ տված խաղաքարտ է Բաքվի համար: Դժվար կլինի նրանից էլի ինչ-որ բան քամել»,- ասաց քաղաքագետը և հավելեց, որ Փաշինյանի կայունությունն Ադրբեջանին առավել ձեռնտու է Լեռնային Ղարաբաղում պատերազմը դադարեցնելու համաձայնագրերի իրականացման տեսանկյունից:
Փոփոխությունների սպասումով
Քոչարյանը, ով, ըստ հարցումների, հասարակության աջակցության հարցում արդեն առաջ է Փաշինյանից, հակառակը, պնդում է, որ մի կողմից պետք է կոշտ, պրագմատիկ հարաբերություններ կառուցել Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ և մյուս կողմից` կայուն քաղաքական դաշինք` Ռուսաստանի հետ: Ինչպես նշել է ինքը` քաղաքական գործիչը, իր թիմի իշխանության գալու հիմնական նպատակներից են երկրի անվտանգության ապահովումը, տնտեսության վերականգնումը և ներքաղաքական լարվածության վերացումը:
Հետաքրքիր են Քոչարյանի վերջին հայտարարությունները: Նա կարծում է, որ Հայաստանն ինքը պետք է լուծի իր խնդիրները և քայլեր ձեռնարկի՝ ապահովելու իր սահմանների անվտանգությունը, այլ ոչ միայն օգնություն ակնկալելի դաշնակիցներից: Հենց այդ պատճառով քաղաքական գործիչը խոստացավ լուծել Հայաստանի զինված ուժերի մարտունակության հարցը: Արշավի ընթացքում նա հիշեցրեց, որ 1992-ի օգոստոսին հաշված ամիսների ընթացքում հնարավոր եղավ կամավոր ստորաբաժանումներից կանոնավոր բանակ կազմել, որն էլ դարձավ հաջողության բանալին: Գործող կառավարությունը, կարծում է Քոչարյանը, արեց հակառակը. այն վերադարձավ 1992-ի սկիզբ, ինչն էլ դարձավ Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմում պարտության հիմնական պատճառներից մեկը:
Սպառազինությունների կորուստները համալրման համար կպահանջվի երեք տարի. դրանք են մեր ժամկետները
Գործող կառավարությունը` Փաշինյանի գլխավորությամբ, մեղավոր է նաև Ադրբեջանի հետ սահմանին ներկայիս սրման մեջ, ընդգծում է Քոչարյանը: Նա կարծում է, որ կառավարությունը ոչինչ չի ձեռնարկել սահմանները ամրապնդելու համար, դիրքեր է տեղակայել թիկունքում, իսկ այժմ, երբ Ադրբեջանն առաջ է շարժվել, նա «գոռում է ամբողջ աշխարհին» և օգնություն է խնդրում: Ընդ որում, Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության (ՀԱՊԿ) գրեթե բոլոր երկրները շատ ավելի լավ հարաբերություններ ունեն դրա անդամ չհանդիսացող Ադրբեջանի հետ, քան Հայաստանի: Այսպես թե այնպես, Քոչարյանին հաջողվեց իր շուրջ համոզիչ քաղաքական թիմ հավաքել, որի կազմում են նրա վաղեմի գործընկերները և «Դաշնակցություն» կուսակցության՝ Հայաստանի ամենահին քաղաքական ուժի ներկայացուցիչները: Շեշտադրում է արվել մասնագետների և մենեջերների վրա, ովքեր կարող են փոխել Հայաստանի զարգացման վեկտորը. թե՛ արտաքին` Ռուսաստանի հետ սերտ հարաբերությունների կառուցման հետ կապված, թե՛ ներքին` ուղղված Հայաստանի զինված ուժերի բարեփոխումներին և տնտեսության բարելավմանը: Հետաքրքրական է, որ Քոչարյանն արդեն հայտարարել է վարչապետի պաշտոնակատարի պարտության դեպքում Փաշինյանի քաղաքական նախագիծը փակելու իրավական հնարավորությունների մասին: Քոչարյանը պատմել է ամերիկացի գործարար Ջորջ Սորոսի «Բաց հասարակություն» հիմնադրամի գործունեության դեմ պայքարելու մտադրության մասին: Նա նշել է, որ կա երկու մոդել. «Կամ արգելելը, կամ նրանք իրենց օտարերկրյա գործակալներ են ճանաչում: Եթե նրանք պատրաստ են հանդես գալ որպես օտարերկրյա գործակալներ, ապա խիստ հսկողության տակ կլինեն: Սա այն մոդելն է, որը կիրառվում է այլ երկրներում»:
Հայաստանի պատմության վերջին տասնամյակներն իսկապես ողբերգական են: Խորհրդային Միության փլուզումից հետո ռազմավարական ուղին հեռու է հաջող լինելուց` չնայած հակառակ զգացողություններին, որոնք երկրում տիրում էին 1994 թվականից` Ադրբեջանի դեմ տարած հաղթանակից հետո: Այս ամենն անցյալում է: Իր զարգացման ներկայիս շրջանում Հայաստանին անհրաժեշտ է քաղաքական իմաստով հույզերից ռազմավարական հաշվարկների անցնել:
Միանգամայն հնարավոր է, որ արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունները հայոց պետականության նոր շրջանի սկիզբ դառնան: Ապագայում Հայաստանը կարող է վերականգնվել ռազմական պարտությունից, բայց միայն` տնտեսական աճի և միջազգային ասպարեզում դաշնակցային կապերի հաստատման միջոցով, ինչը միակ միջոցն է Լեռնային Ղարաբաղի տարածքների կորստից: Այնուամենայնիվ, դրա համար անհրաժեշտ է քիչ հավատալ բարձր քաղաքական կարգախոսներին, ավելի քիչ խաղալ հույզերի հետ և սովորել նայել ինդ քեզ առանց բարեկեցության ամենավատ թշնամու` ինքնավստահության:
Հայաստանում նախընտրական մրցավազքի վերջին օրերը ծավալվում են ամենաբարդ ներքին և միջազգային հակասությունների ֆոնին: Ընտրողների առջև պարզապես հարց չէ դրված, թե որ կուսակցությունը կգա իշխանության. կարևոր է, որպեսզի հունիսի 20-ին հայերն ընտրեն ամենասուր խնդիրների լուծման ուղիները: Կշարունակի՞ արդյոք երկիրը Ռուսաստանի հետ մերձեցման ճանապարհը, ինչպես ցանկանում են Քոչարյանի կողմնակիցները, թե՞ կվերադառնա բազմավեկտոր քաղաքականությանը, որին հավատարիմ էր Փաշինյանը: Ի՞նչ հարաբերություններ կստեղծի Հայաստանը հարևանների` «ժառանգական թշնամիներ» Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ: Ընտրողներն իրենք կփորձեն պատասխանել այս և այլ ցավոտ հարցերին, ովքեր այլ ելք չունեն, քան քվեարկելն ու ընտրել երկրի զարգացման հետագա ուղին: Մյուս տարբերակները, այդ թվում` իշխանափոխությունը փողոցի միջոցով, կարող են միայն սրել քաղաքական ճգնաժամը և Հայաստանն անդունդի եզրը տանել: Ի վերջո, այս խորհրդարանական ընտրությունների իրական գինը, որոնք տեղի են ունենում Հայաստանի նորագույն պատմության ամենադժվարին ժամանակահատվածներից մեկում, պետության պահպանումն է: