Nikkei Asia․ «ԹՅՈՒՐՔԱԿԱՆ ԱՇԽԱՐՀԻ» ՀԵՏ ԿԱՊՎԱԾ ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ ՀԱՎԱԿՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԲԱԽՎԵԼ ԵՆ ՂԱԶԱԽՍՏԱՆԻ ԻՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆԸ
Ռուսաստանի եւ ՀԱՊԿ միջամտությունը Ղազախստանի իրադարձություններին դարձել է «կարեւոր նախազգուշական ազդանշան» Թուրքիայի եւ վերջերս թարմացված թյուրքական պետությունների կազմակերպության համար այն մասին, որ «նրանց հավակնությունները չպետք է գերազանցեն իրենց հնարավորությունները»։ Նման կարծիք է հայտնել վերլուծաբան Մայքլ Թանչումը, գրում է Nikkei Asia-ն։
«2020 թվականին Հայաստանի հետ պատերազմում Թուրքիայի աջակցությամբ Ադրբեջանի հաղթանակից հետո որոշակի էյֆորիան Թուրանի (թյուրքական մեծ աշխարհի) շուրջ գրավել է սոցցանցերը»,-նշում է Եվրոպական քաղաքականության եւ անվտանգության ավստրիական ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող Թանչումը։
Այն ակտիվացել է անցյալ տարվա նոյեմբերին, երբ Թուրքիան դարձավ թյուրքական պետությունների կազմակերպության նախագահող եւ վերանվանեց թյուրքալեզու պետությունների համագործակցության խորհուրդ: Ղեկավարները Ստամբուլում բացեցին նոր շտաբ եւ ընդունեցին «Թյուրքական աշխարհի տեսլականը 2040» ռազմավարական փաստաթուղթը։
Հանդիպումից հետո սոցիալական ցանցերում հայտնվեցին «թյուրքական աշխարհի» հավակնոտ քարտեզներ, որոնցից մի քանիսն ընդգրկում են Չինաստանի արեւմտյան Սինցզյան ինքնավար շրջանը եւ Ռուսաստանի արեւելյան հատվածները։
«Ռուսաստանը բախվում է Թուրքիայի նոր աշխարհաքաղաքական իրողությանը, որն ունի Կասպից ծովի ավազանի եւ Կենտրոնական Ասիայի տարածքով հաղորդակցությունները վերակողմնորոշելու կարողություն», - ասել է Թանչումը: «Այդ ներուժը զգալիորեն ընդլայնվեց 2020 թվականի նոյեմբերին հրադադարի համաձայնագրով, որը միջանցք է ստեղծում Հայաստանի միջով, որը կապում է Ադրբեջանն իր էքսկլավ Նախիջեւանի հետ՝ ուղիղ կապ ապահովելով Անկարայի եւ Ադրբեջանի եւ ամբողջ թյուրքական Կենտրոնական Ասիայի միջեւ։ Ռուսաստանը մտահոգությամբ է նայում այս բոլոր իրադարձություններին։ Չինաստանը նույնպես»,-ասել է Թանչումը։
ԱՄՆ նախկին ռազմական սպա եւ Պետքարտուղարության քաղաքական պլանավորման աշխատակից Ռիչ Աութզենն ասում է, որ դա «իրականության մեծ ստուգում է» թյուրքական պետությունների կազմակերպության միջոցով Թուրքիայի հավակնությունների համար: «Այն փաստը, որ ԱՄՆ-ի նման մեծ տերությունը Աֆղանստանից զորքերի դուրսբերումից հետո ավելի քիչ հետաքրքրված է տարածաշրջանով, չի նշանակում, որ այլ մեծ տերություններ, ինչպիսիք են Ռուսաստանը կամ Չինաստանը, նույնպես ավելի քիչ հետաքրքրված են եւ ունեն գործողությունների լիակատար ազատություն՝ ինչ-որ բան ձեւավորելու համար։ Ռուսները գրեթե կայսերական շահեր ունեն այդ տարածքում եւ ցանկանում են այն ձեւավորել ըստ իրենց ցանկության։ Չինացիները նույնպես»,-ասել է Աութզենը:
Նրա խոսքով՝ թյուրքական պետությունների կազմակերպությունը մոտ «երեք տարի ուշացել է» Ղազախստանի տեսանկյունից, եւ Թուրքիայի հաջողությունը 2020 թվականի պատերազմում իր հայրենակից թյուրքական պետությանը՝ Ադրբեջանին օգնելու հարցում, չի կարելի համեմատել տարածաշրջանում Անկարայի աճող ազդեցությունը չափելու համար։ Այլ թյուրքական երկրների հետ, ինչպիսին Ղազախստանն է, հարաբերությունները զարգանում են համեմատաբար ավելի դանդաղ տեմպերով, հավելել է նա։
Մինչ թուրք պաշտոնյաները զգուշավոր եւ չեզոք դիրքորոշում են որդեգրել Ղազախստանում Ռուսաստանի եւ ՀԱՊԿ-ի ներգրավվածության վերաբերյալ՝ թուրքական «բազեները» սկսել են կոչ անել ստեղծել նմանատիպ «թյուրքական մեծ բանակ»՝ արձագանքելու նման միջադեպերին:
Պաշտոնաթող դերծովակալ Ջիհաթ Յայջին, որը մինչեւ 2020 թվականը զբաղեցրել է Թուրքիայի ռազմածովային ուժերի շտաբի պետի պաշտոնը, տեղական լրատվամիջոցներին ասել է. «Թուրանի բանակ պետք է ստեղծվի»։ Յայջին հայտարարել է, որ անընդունելի է հայկական ուժերի կողմից խաղաղապահ ուժերի քողի տակ Ղազախստան մուտք գործելը։ Նման մեկնաբանություններին, անշուշտ, ուշադիր կհետեւեն Մոսկվայում եւ Պեկինում։
Թուրքիայի պաշտպանության նախարար Հուլուսի Աքարը, պատասխանելով այս կազմակերպության համար ապագա խաղաղապահ առաքելության հնարավոր մանդատի մասին հարցին, ասել է. «Այդ ամենը հնարավորություններ են, եւ բոլոր հնարավորությունները քննարկվում են։ Իրադարձությունների զարգացմանը զուգընթաց ցանկացած նման միջոց կարող է ձեռնարկվել»։ Աքարը հավելել է, որ Էրդողանի հայտարարությունը, թե Թուրքիան պատրաստ է Ղազախստանի հետ կիսել բոլոր տեսակի տեղեկություններն ու փորձը, «իրենց համար հրահանգ է»։
Մինչ Թուրքիան վերջին շրջանում ակտիվացրել է անվտանգության ոլորտում համագործակցությունը Ղազախստանի հետ՝ պաշտպանական արտադրանքի արտահանման, Թուրքիայում ղազախական զորքերի վերապատրաստման եւ համատեղ զորավարժությունների միջոցով, անվտանգության ոլորտում նրա համագործակցությունը ոչ մի կերպ համեմատելի չէ Ռուսաստանի հետ։ Ղազախստանում Ռուսաստանը վարձակալում է հակահրթիռային պաշտպանության փորձարկումների համար հրաձգարան, ինչպես նաեւ Բայկոնուր տիեզերակայանը։
Երեքշաբթի օրը Տոկաեւը Ալիխան Սմայիլովին նշանակեց նոր վարչապետ եւ հայտարարեց, որ ՀԱՊԿ մոտ 2000 խաղաղապահ ուժերը երկու օրից կսկսեն դուրս գալ Ղազախստանից, քանի որ «ՀԱՊԿ խաղաղապահ ուժերի հիմնական առաքելությունը հաջողությամբ ավարտվել է», եւ գործընթացը կպահանջի «ոչ ավելի, քան 10 օր»:
Մինչդեռ երեքշաբթի օրը Թուրքիայի արտգործնախարարությունը հայտարարեց, որ արտգործնախարար Մեւլյութ Չավուշօղլուն չորեքշաբթի կմեկնի Չինաստան։
«Ճիշտ կլիներ Չավուշօղլուի այցը դիտարկել որպես մտավախությունները կամ պատումները փարատելու փորձ այն մասին, որ Ղազախստանում տեղի ունեցող իրադարձությունները պանթյուրքիստական ագիտացիայի արդյունք են, ինչպես Չինաստանում ակնարկում էին ոմանք»,-ասել է Աութզենը: Նրա խոսքով՝ Թուրքիան կարող է նաեւ բացատրել Պեկինին, որ թյուրքական պետությունների կազմակերպությունը չի սպառնում Չինաստանի շահերին։
Կալիֆոռնիայի համալսարանի հետխորհրդային հետազոտությունների հետազոտող Օգուլ Թունան ասել է, որ Չավուշօղլուի առաջիկա այցը Չինաստան կարող է փորձ լինել՝ հավասարակշռելու Ռուսաստանի գործողությունները, ինչպես նաեւ չինացիներին համոզելու, որ Անկարան պանթյուրքիստական ծրագրեր չի հետապնդում։
News.am