Լարիսա ԱԼԱՎԵՐԴՅԱՆ. ԱԼԻԵՎԻ ՍՊԱՌՆԱԼԻՔՆԵՐՆ ՈՒՂՂՎԱԾ ԵՆ ՀԱՅ ԺՈՂՈՎՐԴԻՆ ՄԱՐՏՈՒՆԱԿ ԲԱՆԱԿ ՈՒՆԵՆԱԼՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔԻՑ ԶՐԿԵԼՈՒՆ
Ադրբեջանի նախագահը, որն Էրդողանի հետ միասին պատասխանատու է հայ ժողովրդի դեմ կատարած միջազգային հանցագործությունների համար, արդեն քանիերորդ անգամ և ուղիղ տեքստով կրկնում է, որ ոչ մի խաղաղության համաձայնագիր առանց նախապայմանի չկա և չի էլ լինի։ Այս մասին ասել է Հայաստանի առաջին օմբուդսմեն, իրավապաշտպան Լարիսա Ալավերդյանը՝ News.am-ի թղթակցի խնդրանքով մեկնաբանելով Ադրբեջանի նախագահ Ալիևի ոչ երկիմաստ հայտարարությունն այն մասին, որ խաղաղության պայմանագիրը կարող է կնքվել միայն Հայաստանի կողմից ԱՀ տարածքային ամբողջականության՝ ներառյալ Ղարաբաղը, ճանաչման դեպքում։
«Շատ կարեվոր է, որպեսզի այդ «դրական ազդանշանը» լավ հասկանան բոլորն ու յուրաքանչյուրը, ով դեռ պահպանել է մտածելու կարողությունը և ստանձնել ապագայի պատասխանատվությունը։ Գործարարները, որոնք հանկարծ դարձել են արցախյան խնդրի «Փորձագետներ», այդ նախապայմանների մասին իմացել են միշտ։ Իշխանական վերնախավը, որն անմիջականորեն տեղի ունեցողի հանցակիցն է, նույնպես իմացել է այդ մասին։ Գիտե՞ն արդյոք այդ մասին մյուս բարձրաստիճան պաշտոնյաները, ինչպես նաև «Քաղաքացիական պայմանագրի» անդադրում պատգամավորները՝ արդեն կարևոր չէ։ Հիմա բոլորը, որոնց մեջ դեռ պատիվ, արժանապատվություն և բանականություն է պահպանվել, պետք է իրենց աչքով տեսնեն, որ առանց նախապայմանների խաղաղության պայմանագրի մասին խոսակցությունները բացարձակ սուտ են։ Այստեղ ոչ մի հատուկ գիտելիք ունենալ պետք չէ՝ հասկանալու համար, որ հայ հասարակությանը կանխամտածված խաբում են։ Եվ չնայած սուտը բացահայտված է, իսկ ժողովուրդն արտահայտել է իր վերաբերմունքն Ադրբեջանի ու Թուրքիայի հանդեպ, իշխանությունը շարունակում է է ավելի մեծ նախանձախնդրությամբ կատարել նպատակային ծրագիր, որը վաղուց և մանրակրկիտ մտածված է «այլ երկրներում» և որդեգրվել է «իշխանությունում գտնվող երիտհայերի» կողմից։ Ուստի, ավելի ակտուալ է դառնում տեղի ունեցող արարի որոշ մանրամասների բացահայտման անհրաժեշտությունը նրանց համար, ովքեր, գուցե, չեն հասկանում թուրք-ադրբեջանական դիվանագիտական լեզուն։ Երկու ագրեսոր պետությունները Հայաստանի հետ խոսում են մի լեզվով, որն ի սկզբանե որդեգրել էր Թուրքիան, որն օգտագործվել է դարեր շարունակ և փոխանցվել նրա հոգեզավակին ու Հայոց ցեղասպանությունը շարունակողին՝ Ադրբեջանին։
Եվ այսպես, ինչ պայմաններ, ավելի ճիշտ՝ պահանջներ են հնչեցվել։ Սկսեմ վերջից, այն է՝ «Ղարաբաղն Ադրբեջան է» զառանցական բացականչությունից։ Նշենք, որ խաղաղության պայմանագիրը նշանակում է զինված հակամարտության (ոչ թե ագրեսիայի) կողմերի վերջնական պարտավորությունների ընդունում մարտական գործողությունների դադարեցման մասին՝ գրավոր ամրագրված համաձայնագրի հիման վրա։
Այսինքն՝ պայմանագիրը խաղաղության մասին, ընդհանուր առմամբ, բոլոր վիճելի խնդիրների (որոնք գոյություն ունեն կողմերի միջև, այս դեպքում՝ Արցախի և Ադրբեջանի, նրանց և Հայաստանի, ինչպես նաև հետագայում՝ Հայաստանի և Թուրքիայի միջև) համապարփակ ընդգրկման հավակնող փաստաթուղթ չէ։ Եվ առաջին նախապայմանը՝ Հայաստանի համաձայնությունը Ադրբեջանին Արցախի բռնի ենթարկեցման մասին, փաթեթավորվել է «միջազգային իրավունքի սկզբունքներով և նորմերով»՝ Հայոց ցեղասպանության գծով դաշնակիցների ազատ մեկնաբանմամբ։
«Խաղաղության պայմանագրի» ներքո փորձ է արվում պարտադրել անվերապահ կապիտուլյացիայի պայմանագիր ինչպես Հայաստանի Հանրապետությանը, այնպես էլ Արցախի Հանրապետությանը։ Սա երկակի հարված է, որը երկար տարիներ պատրաստվել է և այսօր մատուցվում է ողջ համաշխարհային հանրությանը՝ որպես «տարածքային ամբողջականության» սկզբունքի այսպես կոչված իրականացում։ Սա միջազգային իրավունքի չարամիտ խեղաթյուրում է, որն ուղղակիորեն արգելում է լուծել ցանկացած վեճ զինված գործողությունների ճանապարհով, կիրառել արգելված զինատեսակներ, այդ թվում խաղաղ բնակչության դեմ, միջազգային ահաբեկչական խմբեր ներգրավել և այլ հանցավոր արարքներ։
Այս մասին վկայել է այն նույն միջազգային հանրությունը, որը, իմանալով Հայաստանի իշխանական վերնախավի պարտվողական դիրքորոշման մասին և այսրոպեական, ածխաջրածնով բուրող շահերից, ինչպես նաև իր ոչ վաղեմի անցյալի չսպառած գաղութարարական սովորություններից ու վախերից ելնելով, լուռ հետևում էր Արցախի Հանրապետության դեմ Թուրքիայի և Ադրբեջանի ցեղասպան ագրեսիային, իսկ այսօր նույն կերպ անտարբեր հետևում է միջազգային իրավունքի և մարդու իրավունքների խախտումներին Հայաստանի հանդեպ։
Մեկ անգամ էլ ընդգծեմ. Ադրբեջանը և Թուրքիան ոչ մի ցանկություն չեն ունեցել և չունեն խաղաղ ապրելու Հայաստանի հետ, ավելին՝ խաղաղությունը հայերի հետ հակասում է նրանց ռազմավարական նպատակներին։ Կա անզուսպ ցանկություն՝ հարկադրելու Արցախին և Հայաստանին՝ համաձայնել Թուրքիայի և Ադրբեջանի ցեղասպան ագրեսիայի արդյունքներին ընդդեմ լեգալ ձևավորված և լեգիտիմ կայացած, բայց չճանաչված Արցախի Հանրապետության, կա ձգտում՝ ստանալու Հայաստանի պաշտոնական համաձայնությունը Ադրբեջանին չպատկանող Արցախի Հանրապետության տարածքները բռնի կցելու վերաբերյալ, հետագայում նրա բնակչությանը վտարելու հեռանկարով։ Այն, որ այս պլանների իրականացման հույսերը հիմնված էին այս իշխանությունների ի սկզբանե անկումային աշխարհայացքի և պարտվողական քաղաքականության վրա՝ այլ լուրջ քննարկման թեմա է։
Երկրորդ պայմանը, ավելի ճիշտ՝ պահանջը, որն արդեն քանիցս հնչեցրել է Ադրբեջանի նախագահը, վերաբերում է պետական անվտանգության երաշխավորին՝ բանակին. այն արտահայտվել է վերջնագրի տեսքով՝ ուժի կիրառման սպառնալիքով, և ուղղված է հայ ժողովրդին մարտունակ բանակ ունենալու իրավունքից զրկելուն։ Եվ Հայաստանի այսօրվա իշխանությունները, արձագանքելով այս հերթական «դրական ազդանշանին», հրաժարվեցին նշել Հայկական բանակի 30-ամյակը՝ դրանով իսկ խախտելով երկրի տոնական և հիշարժան օրերի մասին օրենքը և լիակատար «հարմոնիա» ցուցաբերելով բացահայտ ագրեսիվ հարևանի հետ։ Այս ակնհայտ իրավախախտման և բանակի բարեփոխումների պարբերաբար հնչող պղտոր պլանների մեջ պարզ երևում են իշխանությունների՝ պետական անվտանգության ապահովման համակարգը թուլացնելու և անթույլատրելի նվազագույնի հասցնելու մտադրությունները։
Մյուս նախապայմանները բացահայտելու համար դիմենք այսպես կոչված «Շուշիի հռչակագրին»։ «Շուշիի հռչակագիրը» միջազգային պայմանագիր է երկու երկրների՝ Թուրքիայի և Ադրբեջանի միջև, որոնք այդ փաստաթղթում ներկայանում են որպես դաշնակիցներ։ Հռչակագրում կան կետեր, որոնց իմաստն այն է, որ Հայաստանին հարկադրվի ընդունել «դաշնակիցների» գերազանցությունը միջազգային հարաբերությունների բոլոր ոլորտներում։ Այսպես, «Զանգեզուրի միջանցքի» մասին հստակ ձևակերպված կետում նրանք տեղ չեն թողնում «հաղորդակցությունների ապաշրջափակում» անվանմամբ այդ ամբողջ մտահղացման քաղաքական նպատակների մասին բանավեճերի և կասկածների համար. պահանջվում է հենց միջանցքի տրամադրում, այլ ոչ թե հաղորդակցությունների ապաշրջափակում կամ շրջափակում։
Այնուհետեվ, համաձայն «Շուշիի հռչակագրի»՝ Հայոց ցեղասպանության ճանաչումն անգամ քննարկվել չի կարող։ Հակառակը՝ խոսվում է «Հայաստանի հանցավոր քաղաքականության մասին, որը մոլորության մեջ է գցում ամբողջ համաշխարհային հանրությանը»։ Այսպիսով, Հայոց ցեղասպանության դատապարտման և ճանաչման քաղաքականությունից հրաժարումը խաղաղության պայմանագրի կնքման ևս մեկ նախապայմանն է։
Վերոնշյալը միտված չէ վախի կամ շփոթության մթնոլորտի ստեղծմանը: Հակառակը, բոլոր պարզաբանումները կոչված են մոբիլիզացնել հասարակությանն արդի մարտահրավերներին համարժեք պատասխան տալու, պատասխանատվության գիտակցման և համաշխարհային հայության արժանի ապագայի ապահովմանը բոլորի և յուրաքանչյուրի մասնակցության համար, ում համար Հայրենիքը, Արժանապատվությունը, Ազգը, Քաղաքակրթությունը, ի վերջո, որոշակի տառերի կամ հնչյունների ամբողջություն չէ, այլ մնայուն իմաստներով լցված Բացարձակ արժեքներ:
«Մեծ ճանապարհից դաշնակիցների» նացիստական գաղափարներն ու ծրագրերը չեն կարող և չպետք է իրականանան, որոնց խղճին հայերի, հույների, ասորիների, եզդիների, քաղդեացի թուրքերի և այլ ժողովուրդների ցեղասպանությունն է, որոնք հայտնվեցն Ադրբեջանի և Թուրքիայի տիրապետության տակ։ Բայց դրա համար անհրաժեշտ է, որ Հայաստանի ժողովուրդը գիտակցի տեղի ունեցողի իմաստը։ Չէ՞ որ հենց նրա անունից, նրանից ստացված, այսպես կոչված, «պողպատե մանդատով» և այն մարմնավորող մուրճով են իշխանությունները թափահարում, հենց նրա անունից են խոսում ու գործում ազգի ու պետության դեմ։ Ես հասկանում եմ, որ ոմանք կարող են երկար ժամանակ մոլորության մեջ լինել։ Բայց համեմատե՛ք բոլոր իրադարձությունները, Ալիևի, Էրդողանի և մյուս նեոնացիստների բոլոր հայտարարությունները, ովքեր թյուրքական պետությունների միության ստեղծման և թյուրքական աշխարհի ընդլայնման ջատագովներն են: Դրան գումարեք նաև «Շուշիի հռչակագրի» ստորագրման փաստն անցյալ տարվա հունիսին և դրա վավերացումն Ադրբեջանի և Թուրքիայի կողմից այս տարվա փետրվարի սկզբին, ինչպես ասում են, «խաղաղության պայմանագրի» նախապատրաստմանը համընթաց։ Կարծում եմ՝ դժվար է չգիտակցել այս իշխանության «խաղաղության օրակարգի» կեղծության բացարձակ անհամատեղելիությունն ազգային անվտանգությանն ուղղված իրական սպառնալիքների հետ, նշել է Լարիսա Ալավերդյանը։
Առաջին օմբուդսմենն արձանագրեց, որ փորձագիտական հանրությունը, հազվադեպ բացառություններով, քնած է. «Արտահայտվում են ընդհանուր դեպքերում տեսականորեն հնարավոր օգուտները հարևանների հետ խաղաղության հաստատումից, մինչդեռ իրադարձությունները զարգանում են ինչպես դրսից, այնպես էլ ներսից իշխող վերնախավից կոնկրետ սպառնալիքների պայմաններում, որն իր գործողությունները հետևողականորեն «ներդաշնակեցնում է» թուրք-ադրբեջանական միության քաղաքականությանը։ Դատելով արդյունքներից՝ դա նրանց կողմից պատմականորեն կայացած ազգային ինքնության և հայկական պետականության ոչնչացմանն ուղղված միտումնավոր և կանխամտածված ծրագիր է։ Ընդ որում, դա տեղի է ունենում բոլոր ժամանակների ու տեսակների «հեղափոխականների» անմահ կարգախոսի ներքո՝ «մենք մեր նոր աշխարհը կկառուցենք»։
Ուստի ես ոչ նրանց եմ դիմում, ոչ էլ «հինգերորդ շարասյանը», որը պատրաստ է ազգային շահերը ստորադասել իրենց «կերակրողների» և անձամբ իրենց շահերին, այլ ոչ թե թուրք-ադրբեջանական օգնության շարասյանը, որը միտումնավոր խաբում, մոլորեցնում և մոլորեցնում է և Հայաստանի ժողովրդին դեպի աղետ է տանում: Ես դիմում եմ այն մարդկանց, ում այժմ վարչապետի պաշտոնը զբաղեցնող մարդը «կաշառել» է շուրջ երեք միլիոն «վարչապետների» մասին շողոքորթությամբ:
Նույն կերպ նա «սեր է խոստովանում» և «խոնարհվում» ժողովրդի առջև՝ հայտարարելով, որ «պատասխանատվություն է կրում, մեղավոր է», որ, կյանքը չխնայելով, պայքարում է նախկին իշխանությունների դեմ։ Իսկ իրականում ժողովրդի հերոսական անցյալի անպատասխանատու և անպատիժ ոչնչացում, ամբողջ պատմության և թուրքական ցեղասպանության քաղաքականության դեմ հայության դարավոր ազգային-ազատագրական պայքարի վերջին փուլի այլասերում է տեղի ունենում: Ժողովրդի թիկունքում, բայց նրա անունից, գրչի մեկ հարվածով, բոլոր իմաստով ոչ լեգիտիմ, համապատասխան լիազորություններով չօժտված անձի ստորագրությամբ և ՀՀ զինված ուժերի որոշման խախտմամբ (1992 թվականի հուլիս) «վիճելի» (ըստ Ազգերի լիգայի) տարածքների մի մասի ազատագրման իրական գործընթացը Հայաստանի կողմից Թուրքիայի «ապօրինածին» զավակի «Ադրբեջան» կոչվածի տարածքի «օկուպացիայի» արդյունքում։ Ջնջվեց այն ամենը, ինչին ժողովուրդը հասել էր ամենադժվար աշխարհաքաղաքական ու շատ ծանր ներքաղաքական պայմաններում։ Արցախի անկախության համար հերոսական ազգային-ազատագրական պայքարի մասնակիցների քաղաքական հետապնդումների քողի տակ հալածվում, դատապարտվում ու խեղաթյուրվում է հայ ժողովրդի ողջ պատմությունը։ Մի հավատացեք խաղաղության կեղծ օրակարգին, որով պարծենում են իշխանությունները և որն ամբողջ հայ ժողովրդին դեպի աղետ է տանում։ Չեմ կարծում, որ Ալիևի այս հայտարարությունից հետո ձեր մեջ դեռ կան այնպիսիք, ովքեր չեն հասկանում, թե ինչ է կատարվում։ Մենք իրավունք և պարտք ունենք իշխանություններին ասելու՝ Հեռացեք։ Պաշտոններ զբաղեցրեք այն երկրներում, որոնց ազգային շահերը դուք սպասարկում եք: Երիտհայերի կատարմամբ երիտթուրքերի ցեղասպան քաղաքականությունը չի անցնի»։