Ռուբեն ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ․ ԵՍ ՈՉ ՄԻԱՅՆ ԱՐՑԱԽԻՑ ՉԵՄ ԳՆԱԼՈՒ, ԱՅԼԵՎ ՉԵՄ ՊԱՏԿԵՐԱՑՆՈՒՄ ԻՆՁ ԱՌԱՆՑ ԱՐՑԱԽԻ
Արցախի Հանրապետության կառավարության նիստում, որը վարել է նախագահ Արայիկ Հարությունյանը, ԱՀ պետական նախարար Ռուբեն Վարդանյանը հանդես է եկել ելույթով: Ռուբեն Վարդանյանի խոսքը ներկայացվում է ստորև: Այս մասին հայտնում է ԱՀ պետնախարարի աշխատակազմի հանրային կապերի բաժինը։
«Առաջին հերթին շնորհակալ եմ միասին անցած ճանապարհի և պարոն նախագահի կողմից իմ նկատմամբ հավատի համար, ինձ համար դա մեծ փորձ էր:
Դուք գիտեք, որ արդեն տասնյակ տարիներ գալիս էի Արցախ, ունեի մեծ կապեր, բայց սեպտեմբերի սկզբին հայտարարեցի, որ եկել եմ, որովհետև զգում եմ, որ մենք կանգնած ենք անդունդի եզրին՝ մինչև վերջ չգիտակցելով իրավիճակը: Ինձ համար դա Սարդարապատ էր: Երբ ասում եմ Սարդարապատ, ես հասկանում եմ ճգնաժամ, ուրիշ օրակարգ, և ինձ համարում եմ զինվոր, որն անում է ամեն ինչ, ինչ պետք է մեր հայրենիքի փրկության համար: Դրա համար, երբ ստացա այս հրավերը, այն ինձ համար անսպասելի էր, որովհետև ինքս ինձ խոսք էի տվել, որ պետական աշխատանքի չեմ անցնելու, բայց հասկացա, որ եթե իմ խոսքի տեր մարդ եմ, գալիս եմ պաշտպանելու իմ հայրենիքը, չի կարող լինել՝ ուզում եմ, չեմ ուզում, կարող եմ, չեմ կարող, եթե պետք է, ուրեմն այդպես է պետք անել:
Դա, իհարկե, դժվար որոշում էր ինձ համար: Մյուս կողմից էլ հեշտ էր, որովհետև ինքս ինձ համար որոշել էի, որ ես այստեղ եմ, մնալու եմ, ոչ մի տեղ չեմ գնալու, և եթե պետք եմ այս ուղղությամբ, ուրեմն այս ուղղությամբ կաշխատեմ, եթե ուրիշ ուղղությամբ կարող եմ պիտանի լինել իմ հայրենիքի համար, ուրիշ ուղղությամբ կաշխատեմ:
Այդ տեսանկյունից կարող է ինձ ավելի հեշտ է և´ պաշտոնը ստանձնելը, և´ հանձնելը: Մենք պատերազմի մեջ ենք, և այս ուղղությամբ էր պետք պայքարել, ես հուսով եմ, որ իմ պայքարը ինչ-որ ձևով օգնել է բոլորիս՝ միասին հաղթահարելու այդ դժվարությունը:
Ուզում եմ արձագանքել մի քանի թեզերի: Առաջինը, ինչու ես հրաժարական չտվեցի: Ուզում եմ, որ պարզ լինի, ես համարել եմ, որ զինվոր եմ, չեմ կարող հրաժարական տալ, եթե պետք է՝ գլխավոր գերագույն հրամանատարը պետք է ինձ ազատի գործից:
Երկրորդը, վստահ եմ, որ մենք շատ ծանր ժամանակահատվածում շատ կարևոր գործ ենք արել, և ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել բոլոր այն մարդկանց, ովքեր աշխատել են այս ծանր ճգնաժամի պայմաններում՝ առավոտյան ժամը 7-ից մինչև գիշերվա 2-ը, առանց հոսանքի և գազի, ցույց տալով, որ որպես թիմ պատրաստ են ամեն ինչի: Դա ինձ համար շատ կարևոր փորձ էր, որի համար շատ շնորհակալ եմ: Երրորդը, դրսի ճնշումը իսկապես շատ մեծ էր, պարոն նախագահը ավելի շատ տեղեկություն ունի, և հասկանում է իրավիճակը: Բայց մենք ունենք դրսի աշխարհ և ներսի աշխարհ: Ինձ թվում էր, որ դրսի ճնշումը չի օգնում մեզ ներսում ունենալ իրավիճակ, որ զգանք, թե կարողանում ենք այս ճնշման դեմ պայքարել ավելի ուժեղ: Ես կառավարության 110 օրվա աշխատանքը ներկայացրել եմ պարոն նախագահին, և պատրաստ եմ այն ավելի մանրամասն ներկայացնել հանրությանը:
Աշխատանքն անելու համար սկզբում պետք է ճիշտ նախագիծ կազմես, էսքիզ ունենաս, հիմքը դնես, ներքին պատերը կառուցես։ Մենք տարբեր ուղղություններով արել ենք քայլեր, որոնք, իհարկե, ճգնաժամի պայմաններում բարդ էին, բայց ուրախությամբ կատարված աշխատանքի արդյունքները փոխանցում ենք պարոն Ներսիսյանին և հույս ունենք, որ նա այդ ուղղություններով աշխատանքները կշարունակի։
Գիտեմ, որ իմ՝ Արցախում մնալու հետ կապված ճնշում կա, բայց նշեմ, որ ես ոչ միայն չեմ գնալու, այլև չեմ պատկերացնում ինձ առանց Արցախի։ Ես ուրախությամբ կշարունակեմ զբաղվել այն գործունեությամբ, որն իրականացրել եմ մինչ այս։ Մեր հիմնադրամը՝ «Մենք ենք մեր սարերը» գործակալությունը, արդեն բավական ծրագրեր արել է։ Պետք է ասեմ, որ դա պետական և մասնավոր հատվածի, Հայաստանի, Սփյուռքի, հայկական և ոչ հայկական հասարակական կազմակերպությունների միջև շատ կարևոր համագործակցության օրինակ էր։ Կարծում եմ՝ դա շատ կարևոր է, որովհետև եթե մենք խոսում ենք ապագայի մասին, շատ կարևոր է, որ այդ համագործակցությունը շարունակվի։
Մենք շարունակելու ենք ներդնել մեր ջանքերը և մեծ աշխատանք ենք անելու, որ հնարավորինս շատ հայեր գան Արցախ, որպեսզի ոչ միայն արցախահայերը միայնակ չզգան իրենց, այլև նրանք, որոնք հեռացել են Արցախից տարբեր ժամանակներում, այս ճգնաժամի ժամանակ վերադառնան՝ ավելի ուժեղացնելով մեր հայրենիքը։
Ինչպես արդեն նշել եմ, մենք ունենք ֆինանսական, կառավարման, ինչպես նաև հաջորդ ձմռանը նախապատրաստվելու խնդիրներ։ Այս ընթացքում մենք բավականաչափ փորձ կուտակեցինք, հասկացանք մեր բացթողումները, արձանագրեցինք, թե որ ուղղություններով են աշխատանքները կատարվել թերի։ Շատ կարևոր է, որ այս ամենից դասեր քաղենք և ամեն ինչ անենք, որ այդ թերացումները չկրկնվեն՝ թե՛ պարենի, թե՛ վառելիքի և թե՛ այլ խնդիրների հետ կապված։ Հիմա մենք շատ ավելի լավ ենք պատկերացնում իրավիճակը, քան մինչև շրջափակումը։
Ֆինանսական, կառավարման և այլ հարցերից ավելի կարևոր էր այն արձանագրումը, որ Ադրբեջանը, որը հույս ուներ մեզ ծնկի բերել, կոտրել, չարաչար սխալվեց։ Ադրբեջանը տեսավ, որ մենք դարձանք ավելի միասնական, և անգամ վերացան անտարբերության դրսևորումները։ Իսկապես շատ ոգևորիչ էր լսել, թե ինչպես էին մարդիկ տարբեր համայնքներում ասում՝ մենք պատրաստ ենք դիմանալ առանց գազի ու լույսի, միայն թե մեզ մի դավաճանեք և եկեք շարունակենք պայքարը։
Իսկապես շատ ծանր է ձեր պատասխանատվությունը, որպես նախագահ, որ ընտրվել է պատերազմից չորս ամիս առաջ, շատ ծանր վիճակում եք, այսքան ժամանակ տանում եք այդ ծանրությունը։
Ես վստահաբար եմ ասում, որ հաջողության հասնելու համար պետք է մոտեցումը լինի համակարգային, եթե չենք կառուցում համակարգ, եթե չենք ներդնում թափանցիկ, հետևողականորեն ստեղծված մեխանիզմներ, շատ դժվար է հասնել հաջողության։
Քննարկման թեմա չէ նաև այն, որ որևէ անձ չի կարող ավելի կարևոր լինել, քան մեր հայրենիքը։
Շատ կարևոր է նաև վստահությունը, հուսով եմ՝ մեր խոսքն իր արժեքն իսկապես չի կորցրել։ Ես վերանայեցի Ձեր ելույթները պատերազմից հետո, շատ փայլուն, խորը ելույթներ էին, պարո՛ն նախագահ։ Ես վստահ եմ, որ Ձեր խոսքերի տակ հիմա էլ կստորագրեք, պարզապես կցանկանայի, որ այդ խոսքերը գործի վերածվեին, շատ կարևոր է, որ մարդիկ չկորցնեն հավատն այդ խոսքերի նկատմամբ։
Ցավալի է, բայց իսկապես երբեմն մենք չենք կարող ասել այն, ինչ ցանկանում ենք, կամ ստիպված ենք դիմել այլաբանության։ Այդուհանդերձ, մարդիկ պետք է հավատան մեր խոսքին ու գործին։
Ես՝ որպես մարդ, որը մինչ այս 112 օրը չէր աշխատել պետական համակարգում, հասկացա, որ Արցախում կա ուժեղ կառավարման համակարգ, մեծամասամբ նվիրյալ պետական ծառայողներ։ Ամեն դեպքում այն մարտահրավերները, որոնք կան, մենք չեն կարող հաղթահարել միայն կառավարության ջանքերով։
Այն խնդիրները, որոնք մենք ունենք ֆինանսների, անվտանգության, սուբյեկտայնության վերաբերյալ, պահանջում են շատ լուրջ համագործակցություն, այդ պատճառով ես հույս ունեմ, որ մենք սրա կարևորությունը կհասկանանք, երբ կփորձենք օգտագործել Սփյուռքի ներուժը։
Քաղաքական դաշտն ունի իր օրենքները, և հնարավոր է, որ եթե մենք չլինեինք շրջափակման մեջ, այս ամենին այլ կերպ նայեինք։
Իմ ամենամեծ դժվարությունն այն է, որ ես չեմ կարողացել ապացուցել և բացատրել երկու բան՝ որ սա նորմալ իրավիճակ չէ, իսկ ճգնաժամն իր օրենքներն ունի։ Դա թերևս իմ ամենամեծ բացթողումներից մեկն է եղել։
Մյուս դժվարությունն այն էր, որ չկարողացա բացատրել, որ պայքար՝ նշանակում է, որ մենք ամեն օր հասկանանք, թե որոնք են մեր թույլ և ուժեղ կողմերը, ինչպես պետք է ամրապնդենք մեր դիրքերը, ինչպես կարողանանք օգտագործել մեր սահմանափակ ռեսուրսները։
Մեր պայքարը միայն զենքով չէ, և տնտեսության, և տեղեկատվության դաշտում է: Այս 112 օրը բերեց փոփոխություններ, որոնք անխուսափելիորեն ցույց տվեցին նոր իրավիճակ, նոր Արցախ:
Մի կողմից, մենք բոլորս մի նավակի մեջ էինք, և այդ նավակը մեզ բոլորիս միացրեց, բայց մյուս կողմից, մենք տեսանք անթույլատրելի օրինակներ, որոնց մասին ես բարձրաձայնել եմ, որ մարդկանց մի հատվածի մոտ չկա այդ անթույլատրելիության գիտակցումը. երբ, օրինակ, դու ճգնաժամային իրավիճակում բարձրաստիճան պաշտոնյաներին ուղարկում ես բանջարեղեն և մրգեր, ինքդ լինելով բարձրաստիճան պաշտոնյա... Հարցը այն չի, որ դա լավ բան չի, հարցն այն է, որ այդ մի քանի տասնյակ մարդուց միայն մի քանի հոգին դա հետ ուղարկեցին՝ երևույթը համարելով անընդունելի: Ինձ համար ցավալի է, որ այս շրջափակման մեջ անանաս կամ թարմ վարդեր բերելը նորմալ է ընդունվում, բայց, իհարկե, ես գիտեմ, որ այդ մարդկանց թիվը փոքր է: Ինձ ավելի շատ անհանգստացում է ոչ թե նրանց արածը, այլ այն, որ մենք դա նորմալ ենք համարում: Երկրորդը, պատժելու մեխանիզմը չկար: Մենք պարոն Ներսիսյանի հետ այդ հարցը շատ ենք քննարկել՝ այս իրավիճակում ինչն է պատժելի, ինչը ոչ:
Ինձ համար չկան նախկիններ, սորոսական, կան մարդիկ, ովքեր պատրաստ են այս ռազմական իրավիճակում գործ անել, և ովքեր պատրաստ են, իրար հետ մեջք մեջքի տված առաջ գնալ, հետ չենք նայում: Ովքեր պատրաստ չեն, իրենք պետք է կամ պատժվեն կամ դուրս գան այստեղից, որովհետև իրենք չպետք է խանգարեն մեր գործին:
Իմ մոտեցումը գուցե շատ կտրուկ էր, բայց ես չեմ ափսոսում դրա համար: Վերջերս Նժդեհի գիրքն էի կարդում, հետաքրքիր էր տեսնել, որ 100 տարի առաջ Նժդեհը նույն բանի մասին է գրել: Ես ուզում եմ մի փոքր բան կարդալ նրա հիշողություններից. «Այլ պիտի լիներ հայության ճակատագիրը, եթե նրա ղեկավարները ներքին իրարակերությամբ զբաղվելու փոխարեն կռիվ հայտարարած լինեին իրենց թերությունների դեմ»: Ես ինքս գիտեմ, որ ես կատարյալ ղեկավար չեմ եղել, սխալներ եմ արել, բայց ես եղել եմ անկեղծ, ես եղել եմ հայրենասեր, ես եղել եմ ավելի պահանջկոտ ինքս իմ նկատմամբ, քան թե ուրիշների:
Պարոն նախագահ, ես ուզում եմ ասել, որ մենք երջանիկ ենք այստեղ, որովհետև ֆանտաստիկ ժողովուրդ ունենք, այդ ժողովուրդը ցույց տվեց, որ ամեն ինչի կարող է դիմանալ, պատրաստ է պայքարելու, պատրաստ է մեր հետևից գնալու, և դա իսկապես մեծ պատիվ է, որ ես ունեի հնարավորություն, և այդ մարդկանց հետ շփումից հասկացա, թե որքան ուժեղ է արցախցին, հասկացա արցախցու և այլ տեղերում ապրող հայերի տարբերությունը: Դա շատ ոգևորիչ է:
Ես վստահ եմ, որ մենք կարող ենք հաղթարահել Ադրբեջանի կողմից կիրառվող «սալյամի» ռազմավարությունը, որը շատ վտանգավոր է: Ես վստահ եմ, որ ընտրության ճանապարհը ոչ թե մեկ հոգի պետք է ունենա, կամ անվտանգության խորհուրդը, կամ մի քանի հարյուր հոգի, այլ ամբողջ ժողովուրդը պետք է կայացնի շատ ծանր ու պատասխանատու որոշումը, որի մասին մենք խոսել ենք և շրջափակումից առաջ, և շրջափակման ժամանակ, և հանրահավաքի ժամանակ:
Մենք բոլորս մարդիկ ենք, ովքեր ունեն իրենց թերությունները: Ես հուսով եմ, որ եթե ինչ-որ մեկին առանց գիտակցելու նեղացրել եմ, ներողամիտ կլինեք, եթե ինչ-որ բան չեմ ասել կամ արել, պատրաստ եմ և քննադատություն, և խորհուրդ լսելու, որովհետև ես միշտ սովորել եմ ուրիշներից:
Ես աշխատելու եմ այստեղ, մնալու եմ ձեր կողքին: Շնորհակալություն, պարոն նախագահ, ամեն ինչի համար, չնայած, իսկապես, մենք ունենք տարաձայնություններ տարբեր մոտեցումներում, բայց ընդհանուր գաղափարը, որ մենք ունենք կարմիր գծեր, որ ոչ մեկին չի կարելի անցնել դրանք: Այդ կարմիր գծերը շատ կարևոր են մեր արժանապատվության, Արցախը հայկական, անկախ և արժանապատիվ պահելու համար: Ես վստահ եմ, որ մենք այդ ճանապարհը միասին ենք հաղթահարելու»: