Telegram & Gazette․ ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՇԱՐՈՒՄԸ ԿԱՐՈՂ Է ԼԻՆԵԼ 1915-1923 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԱՋՈՐԴ ՓՈՒԼԸ
2022 թվականի դեկտեմբերի 12-ին Ադրբեջանը շրջափակել է Արցախի հայերին․ այն կոչվում է նաև Լեռնային Ղարաբաղ։ 120 հազար հայ բնակիչ զրկված է սննդից, դեղորայքից, վառելիքից և այլ կենսական պաշարներից, որոնք սովորաբար անցնում են Լաչինի միջանցքով, որը հայերին արտաքին աշխարհի հետ կապող միակ ցամաքային ճանապարհն է: Իրավիճակն օրեցօր վատանում է։ Այս մասին Telegram & Gazette-ի ամերիկյան պարբերականի էջերում գրում է հայազգի ամերիկացի քահանա, Չարլթոնի դաշնային եկեղեցու հոգևոր հովիվ Գարի Շահինյանը։
«Ադրբեջանի կառավարությունը՝ խիստ ռեպրեսիվ և բռնակալ վարչակարգը, վաղուց է քարոզում պաշտոնական հայատյացությունը և բազմիցս սպառնացել բռնի ուժով գրավել ոչ միայն Արցախը, այլև Երևանը՝ Հայաստանի մայրաքաղաքը և Հայաստանի այլ շրջանները, որոնք պնդում է, թե «Արևմտյան Ադրբեջանն» են։
Արցախը կամայականորեն խորհրդային Ադրբեջանի է հանձնել Իոսիֆ Ստալինը 1923 թվականին, երբ նա Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միության ազգությունների ժողովրդական կոմիսարն էր։ Նա առաջ է քաշել «բաժանիր և տիրիր» ռազմավարությունը՝ ապակայունացնելու ոչ ռուսական պետությունները՝ զսպելու աճող կոմունիստական երկիրը կազմող տարբեր էթնիկ խմբերի ազգայնականության ցանկացած աճ: Ստալինը այս որոշումը կայացրել է՝ չնայած այն բանին, որ Արցախը 2500 տարի ճնշող մեծամասնությամբ հայկական է եղել, և այդ ամբողջ ընթացքում երբեք նրա բնակչության 75%-ից քիչ մասը չի եղել։ Այն պատմական հայկական հայրենիքի մասն է, որի բնակչության 95%-ը հայեր են եղել այն ժամանակ, երբ հանձնվել է Ադրբեջանին։ Արցախը Հայաստանի գավառ են անվանել այնպիսի հին հեղինակներ, ինչպիսիք են Ստրաբոնը, Պլինիոս Ավագը, Պտղոմեոսը և Պլուտարքոսը։ Խորհրդային Միության փլուզման ժամանակ Արցախը հռչակել է իր անկախությունը՝ 1991 թվականին ժողովրդավարական ճանապարհով անցկացված հանրաքվեով, որի արդյունքներով քվեարկողների 99%-ից ավելին կողմ է քվեարկել անկախությանը։ Դա տեղի է ունեցել մինչև Ադրբեջանի անկախության հռչակումն ու պետություն դառնալը։
Ադրբեջանական զինուժը 2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին հարձակվել է Արցախի հայ խաղաղ բնակիչների վրա։ Նրանց օգնել են Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի կոռումպացված զինված ուժերը՝ զինված անօդաչու սարքերով, ծանր հրետանիով, հրթիռային համակարգերով և հատուկ նշանակության ջոկատներով։ 44-օրյա պատերազմի ընթացքում զոհվել է շուրջ 5000 հայ մարտիկ և խաղաղ բնակիչ, իսկ 30 000 արցախցի հայ բնակիչ մշտապես վերաբնակվել է Հայաստանում՝ հակամարտությունից խուսափելու համար։ Հարձակման են ենթարկվել հայկական եկեղեցիները, դպրոցները, հիվանդանոցները և խաղաղ բնակիչների տները։ Բազմաթիվ հաստատված դեպքեր են գրանցվել, երբ ադրբեջանցի զինվորներն անդամահատել են դիակները, գլխատել և մահապատժի են ենթարկել ինչպես մարտիկներին, այնպես էլ քաղաքացիական անձանց, ինչպես նաև օգտագործել արգելված զենքեր, ինչպիսիք են կասետային ռումբերն ու սպիտակ ֆոսֆորը:
Տասնամյակներ շարունակ Ադրբեջանը ոչնչացրել է տարածաշրջանի ամենասուրբ քրիստոնեական վայրերը: Նա ակտիվորեն քարոզում է հայկական մշակույթը ոչնչացնելու արշավը, ինչպես դա արվեց Նախիջևանում՝ Թուրքիային, Հայաստանին և Իրանին սահմանակից ադրբեջանական էքսկլավ, որտեղ 1920 թվականին ավելի քան 50 հազար հայ էր ապրում, բայց որտեղ այսօր հայկական ժառանգության կամ բնակչության հետք չկա: Ադրբեջանցի երեխաներին դպրոցներում պաշտոնապես հայատյացություն են սովորեցնում։
Ադրբեջանի բռնապետ Իլհամ Ալիևը հասկացնել է տվել, որ ցանկանում է, որ Զանգեզուրի միջանցքն անցնի ինքնիշխան պետություն Հայաստանով և կապի Ադրբեջանն ու Նախիջևանը, «անկախ նրանից, Հայաստանը դա կուզի, թե ոչ: Եթե Հայաստանը ցանկանա, հարցը ավելի հեշտ կլուծվի։ Եթե չի ուզում, ապա մենք դա կլուծենք ուժով։ Ինչպես նախկինում, այնպես էլ 44-օրյա պատերազմի ժամանակ, ես ասացի, որ նրանք պետք է լքեն մեր հողերը, այլապես մենք նրանց ուժով կքշենք։ Եվ այդպես էլ եղավ։ Նույնը կլինի Զանգեզուրի միջանցքի ճակատագիրը»։ Ալիևը շարունակել է իր մոլեռանդ հակահայ թշնամությունը՝ հայտարարելով. «Երևանը մեր պատմական տարածքն է, և մենք՝ ադրբեջանցիներս, պետք է վերադառնանք այս պատմական հողը։ Սա է մեր քաղաքական ու ռազմավարական նպատակը, որին պետք է աստիճանաբար մոտենանք»։
Հաագայի Արդարադատության միջազգային դատարանը փետրվարի 22-ին որոշում է կայացրել, որ Ադրբեջանը պետք է «ձեռնարկի իր տրամադրության տակ եղած բոլոր միջոցները՝ Լաչինի միջանցքով երկու ուղղություններով մարդկանց, մեքենաների և ապրանքների անխոչընդոտ տեղաշարժն ապահովելու համար»: Սակայն Ադրբեջանը դեռևս հրաժարվում է՝ հայտարարելով, որ իրեն չի համարում քաղաքակիրթ աշխարհի մի մասը՝ մերժելով մոլորակի բարձրագույն դատարանի՝ ՄԱԿ-ի գլխավոր դատական մարմնի որոշումը։
Եկեղեցիների համաշխարհային խորհուրդը և Եվրոպական եկեղեցիների կոնֆերանսը դատապարտել են Ադրբեջանի կողմից Արցախի շրջափակումը որպես «միջազգային մարդասիրական իրավունքի և մարդու իրավունքների խախտում… «էթնիկ հայերին ահաբեկելու փորձ՝ իրենց հինավուրց հայրենիքը լքելու համար»։
Արցախի պաշարումը կարող է լինել 1915-ից 1923 թվականների Հայոց ցեղասպանության հաջորդ փուլը, որի ընթացքում օսմանյան թուրքական կառավարությունը համակարգված ծրագրել և իրագործել է մեկ և կես միլիոն հայ տղամարդկանց, կանանց և երեխաների սպանությունները։ Այս զազրելի ոճրագործությունը մինչ օրս հերքում են Թուրքիան ու հանցակից ադրբեջանցիները։
Ֆրանսիական Le Figaro թերթի փոխտնօրեն Ժան-Քրիստոֆ Բյուսոնն ասել է. «Ադրբեջանցիները չեն հարգում ո՛չ ողջերին, ո՛չ մահացածներին՝ երեկ Նախիջևանում, այսօր Արցախում, վաղը՝ Հայաստանում։ Ալիևի գլխավորությամբ նրանք մեկ նպատակ ունեն՝ ջնջել հայ ժողովրդին, նրա հավատը, պատմությունը, ժառանգությունը, ինքնությունը։ Ո՞վ կկանգնեցնի նրանց»:
Հայերի նկատմամբ այս ատելությունը հասել է ԱՄՆ. 2023 թվականի հունվարի վերջին շաբաթավերջին Բևերլի Հիլզում (Կալիֆորնիա) սյուների վրա փակցվեցին սպառնալից թռուցիկներ՝ «Ադրբեջանը, Թուրքիան, Պակիստանը... կջնջեն Հայաստանը քարտեզից Ինշալլահ (Աստված տա)!!!!» Բևերլի Հիլզի քաղաքապետ Լիլի Բոսեն անմիջապես դատապարտել է թռուցիկների առկայությունը, ինչպես նաև տեղական, նահանգային և դաշնային մի շարք պաշտոնյաներ: Ափսոս, որ այդ թռուցիկները դատապարտելու համար ոչ մի ադրբեջանական, թուրքական կամ պակիստանցի խումբ կամ անձ հանդես չեկավ։
Թեև նախագահ Բայդենը խիզախորեն պաշտպանեց ճշմարտությունը և ճանաչեց Հայոց ցեղասպանությունը 2021 թվականի ապրիլի 24-ին, սահմանափակվեց ռազմական օգնությունը Ադրբեջանի կառավարությանը: Ադրբեջանին զենքի հետագա վաճառքը նրան ուժ տվեց հարձակվելու արցախահայության վրա և 44-օրյա պատերազմում հաղթելու համար։
Ադրբեջանն ակնհայտորեն ցանկանում է արմատախիլ անել Արցախի հայ բնակչությանը։ Այն հույս ունի, որ հայերի աճող տառապանքները կհանգեցնեն այն եզրակացության, որ իրենք այնտեղ ապագա չունեն։ Արցախահայությունը կանգնած է մի իրավիճակի առաջ, երբ կարող է ստիպված լինել հեռանալ հայրենի հողից՝ գոյատևելու համար։ Սա ցեղասպանության դրսևորում է», - գրել է Գարի Շահինյանը։