ՇՆՈՐՀԱԿԱԼ ԵՄ, ՄԱԵՍՏՐՈ․ ԹԱՄԱՐԱ ԳՎԵՐԴԾԻԹԵԼԻՆ՝ ԱԶՆԱՎՈՒՐԻ, «ՍԱՍԵԹ ԲՈՒԼՎԱՐԻ» ԵՎ ՀԱՅԵՐԻ ՄԱՍԻՆ (ՏԵՍԱՆՅՈՒԹ)
Ռուսաստանի և Վրաստանի ժողովրդական արտիստ Թամարա Գվերդծիթելին այս օրերին Երևանում է, պատրաստվում է օսկարակիր Էնդրյու Լլոյդ Ուեբերի «Սանսեթ Բուլվար» բրոդվեյան մյուզիքլի համաշխարհային պրեմիերային: Այնտեղ նա խաղում է համր կինոյի աստղ Նորմա Դեսմոնդի դերը։
Երաժշտագետները վստահ են, որ Դեսմոնդի դերը նոր բարձունք կդառնա հայտնի երգչուհու թատերական կարիերայում։ Sputnik Արմենիային տված բացառիկ հարցազրույցում Գվերդծիթելին պատմել է իր հերոսուհու, իր կյանքը փոխած հայերի և այն մասին, թե ինչու այդպես էլ չհանդիպեց մեծ շանսոնյե Շառլ Ազնավուրին: Զրուցել է Սուսաննա Հովհաննիսյանը:
Հայտնի եվ ոչ այնքան հայտնի հայերը Թամարայի կյանքում
-Հայերին բնորոշ է հայտնի մարդկանց մեջ կա՛մ հայկական արյուն, կա՛մ հայերի հետ կապ փնտրել։ Բավական է հիշել «Մզիուրի» համույթի հիմնադիր Ռաֆայել Ղազարյանի անունը, որտեղ Դուք սկսել եք Ձեր ստեղծագործական ուղին։ Նաև Ձեր ծանոթությունը Առնո Բաբաջանյանի, Միշել Լեգրանի հետ... Ի՞նչ դեր են խաղացել նրանք ձեր կյանքում, ձեր ընկերների մեջ կա՞ն արդյոք հայտնի և ոչ հայտնի հայեր:
-Բոլոր վերոնշյալները հանճարեղ երաժիշտներ են և հոյակապ մարդիկ, նրանք իմ կյանքում ճակատագրական են եղել։ «Մզիուրի» անսամբլը Ռաֆայել Արկադևիչ Ղազարյանը հիմնադրել է Գուրամ Ջաիանիի հետ։ Մեկը հայ էր, մյուսը վրացի, բայց երկուսն էլ թբիլիսցի էին։ Փոքր ժամանակ մենք չէինք զգում, չէինք հասկանում, որ մեր միջև ինչ-որ տարբերություն կա։ Ես 10 տարեկան էի, երբ Ռաֆայել Արկադևիչը մայրիկիս ասաց, որ ինձ հրավիրում է «Մզիուրի» և խնդրեց ամեն ինչ անել, որպեսզի ես կարողանամ համատեղել երաժշտական դպրոցում սովորելն ու անսամբլը։ Արդյունքում ես «Մզիուրիի» մեներգչուհին դարձա։
Ռաֆայել Արկադևիչը հսկայական դեր խաղաց մեր կյանքում, փորձում էր անսամբլի աղջիկների մոտ երաժշտության հանդեպ սեր սերմանել։ Հենց նա է ինձ համար համամիութենական փառք կանխատեսել։
Ինչ վերաբերում է Առնո Հարությունովիչին, ապա ես 20 տարեկան էի, երբ ծանոթացա նրա հետ։ Ինձ՝ սկսնակ երգչուհուս, ներկայացրեցին այդ հանճարեղ մարդուն, կոմպոզիտորին, դաշնակահարին։ Ես անձամբ լսեցի, թե ինչպես է Առնո Հարությունովիչը կատարում «Նոկտյուրնը»։ Այնքան տպավորված էի, այնքան զգացմունքներ էին հորդում իմ մեջ․․․ Երբ դու պատանի, երիտասարդ տարիքում շփվում ես այդպիսի մեծ մարդկանց հետ․․․
Հետագայում Առնո Հարությունովիչը ինձ համար գրեց «Զղջում» երգը։ Հիշում եմ, թե ինչպես մայրիկիս հետ հյուր գնացինք նրան, մեզ հյուրընկալեց նրա կինը՝ Թերեզան։ Այնքան հաճելի էր հայկական հյուրընկալությունը Մոսկվայի սրտում՝ Տվերսկայա փողոցի կոմպոզիտորների տանը։ Ես շատ եմ ուրախանում, որ Մոսկվայում Առնո Բաբաջանյանին նվիրված երեկոներ են անցկացվում, գալիս են երիտասարդներ, որոնք երգում են հայերեն, ռուսերեն։ Երաժշտությունը մարդկանց շատ է մտերմացնում, նրանք սկսում են իրար հասկանալ։ Առնո Հարությունովիչը մեծագույն դաշնակահար է, ես հաճախ չէի կարողանում հասկանալ, թե ինչպես կարող էր այսպիսի անկրկնելի կոմպոզիտորն այդքան վարպետորեն նվագել։ Նա աշխարհին նվիրեց իր անզուգական երաժշտությունը, գեղեցկությունը, նրա երգերը ճախրում են ժամանակի միջով, ոգեշնչում մեզ և կյանքին համ տալիս:
Միշել Լեգրանի մասին ինձ համար ավելի դժվար է խոսել. հաճախ ես բառեր չեմ գտնում Փարիզում մեր հանդիպումը նկարագրելու համար, թե ինչպես այդպիսի մաեստրոն որոշեց լսել ԽՍՀՄ-ից եկած անհայտ երգչուհու ձայնագրությունը։
- Դեպք է եղել, որ չեն կարողացել արտասանել Ձեր ազգանունը…
- Այո, եղել է նման դեպք։ Լեգրանը չէր կարողանում արտաբերել իմ ազգանունը, և նույնիսկ ինձ ասում էր, որ պետք է անընդհատ փորձի, որ կարողանա արտասանել։ Նա ինձ Թամարա էր անվանում՝ շեշտը դնելով վերջին տառի վրա: Ինձ համար մեծ պատիվ էր փորձեր անել նրա հետ, նույնիսկ պարզապես սուրճ խմել։ Եվ հատկապես կարևոր էր, որ նա հավատաց ինձ, դա ամբողջ կյանքի ուղեցույց դարձավ ինձ համար։ Լեգրանը միշտ իմպրովիզներ էր անում, նրա փորձերում այնքան կյանք, այնքան ոգի կար։ Ես հիմա էլ նրա հետ անտեսանելի երկխոսության մեջ եմ, նույնիսկ այն ժամանակ, երբ նրա ստեղծագործությունները չեմ կատարում։ Միշտ մտածում եմ՝ նրան դուր կգա՞ այս երգը, թե՞ ոչ։ Շնորհակալ եմ ճակատագրին նման մարդկանց հետ հանդիպման համար:
Միշտ ցանկացել եմ ծանոթանալ Շառլ Ազնավուրի հետ, բայց, ավաղ, չստացվեց, այն ժամանակ նա Մոսկվա չեկավ, իսկ ես մտածում էի՝ Տեր Աստված, գոնե ուղղակի տեսնեմ Ազնավուրին, ասեմ՝ «Մաեստրո, շնորհակալություն երջանկության, երաժշտության, «Բոհեմի», Փարիզի, Հայաստանի համար»։ Նա չեկավ, չհանդիպեցինք, շատ եմ ափսոսում․․․
-Իսկ ոչ հայտնի, բայց հուսալի և նվիրված հայ ընկերներ ունե՞ք։
-Այո, և պատմությունս կսկսեմ Թբիլիսիի մեր բակից, որտեղ մեծացել ենք ես և մայրիկս (Իննա Կոֆմանը Օդեսայի սինագոգի ռաբբիի թոռնուհին էր, պատերազմի սկզբում տարհանվել է Թբիլիսի, այն ժամանակ նա երեք տարեկան էր - խմբ․)։
Մեր հարևանները հայեր էին՝ Աննա Տիգրանովնան, Արկադի քեռին և Անժելան, որի հետ մինչև օրս ընկերուհիներ ենք։ Նրանց ընտանիքում կար նաև փեսա Ալբերտը և Ամալյան՝ իմ մանկության մուսան, ես նրան ուղղակի պաշտում էի։ Իմ ամբողջ մանկությունն այդ ընտանիքում է անցել, երբ մորս հարցնում էին, թե Թամարան ուր է, նա պատասխանում էր «ჩვენს სომხებთან არის»՝ «Մեր հայերի, Անժելոչկայի մոտ է»։
Ներքևի հարկում հույներ էին ապրում, ասորիներ, կողքի մուտքում՝ օսեր։ Շենքը երեք մուտք ուներ, բոլորը միմյանց ճանաչում էին, պարտադիր հավաքվում էինք, եթե որևէ մեկի հարսանիքն էր լինում։ Ամուսնացողից կախված՝ հարսանիքը նրա ժողովրդի ավանդույթներով էր լինում, բայց միաժամանակ պահպանվում էր կենաց ասելու վրացական ավանդույթը։ Թբիլիսին կարծես առանձին պետություն լինի պետության մեջ, բազմազգ ընտանիք։ Ծանոթներիս թվում կնշեմ նաև Ռոբերտ Ամիրխանյանին, Էռնա Յուզբաշյանին, որին մեծ սիրով ու ըմբռնումով եմ վերաբերվում։
-«Ես վրացի եմ, դու հայ ես, և մեկն է մեր Կովկասը»՝ հայտնի երգի բառերն են։ Երկու ժողովուրդների կապերի մասին է վկայում նրանց հնագույն պատմությունը, դարավոր հարևանությունը, հավատը․․․ Սակայն կա նաև հավերժական մրցակցությունը՝ ում մոտ ինչն է ավելի լավը։ Բախվե՞լ եք այդ երևույթին։
-Թբիլիսիի մեր բակում կանանց միջև ընկերություն էր, ոչ թե մրցակցություն։ Մենք տոլմայի բաղադրատոմսեր էինք փոխանակում։ Կամ երբ մեզ հյուր էին գալիս մորական բարեկամներս՝ օդեսացի հրեաներ, հանդիպման ընթացքում ռուսերեն էինք խոսում, հետո անցնում էինք վրացերենի։ Եվ այդտեղ թբիլիսյան զրույց էր սկսվում՝ հայերենի, ռուսերենի, վրացերենի խառնուրդ։ Մեր լավ հարևաններից կառանձնացնեմ Արևիկին ու Ջուլիային, որոնց հաճախ եմ հիշում։ Իսկ ի՜նչ սուրճ էր եփում Անժելան, այդպիսին ուրիշ ոչ մի տեղ չեմ խմել։
Ոչ ոք չի կարող փոխարինել այն մարդկանց, որոնց հետ մեզ կյանքն է ծանոթացրել, որոնք մեր հարևաններն ու ընկերներն են եղել, որոնց մենք վստահում ենք։
-Առաջին անգամը չէ, որ Հայաստանում եք։ Ի՞նչն է ձեզ ամենաշատը զարմացրել մեր երկրում այս անգամ։ Ձեր կարծիքով` բնավորության ո՞ր գծերն են միավորում վրացիներին և հայերին, և ինչո՞վ են նրանք տարբերվում։
-Նմանություններ շատ կան, Վրաստանն ու Հայաստանը, ինչպես նաև մեր երկու ժողովուրդները նման են՝ նույն սերը ընտանիքի հանդեպ, հարգանքը մեծերի նկատմամբ, ավանդույթներին հետևելը, լեզուն, մշակույթը, երաժշտությունը պահպանելը։ Սքանչելի բան է լինել հայ, վրացի, ռուս, հրեա և իսկապես զգալ քո ժողովրդին, ինչ-որ բան անել նրա համար և դրանից երջանկանալ։ Ես կուզեի, որ մեր երեխաները, մեր սերունդներն ապրեն երջանիկ Հայաստանում ու Վրաստանում, որպեսզի նրանք այնպիսի տրամադրություն, այնպիսի կենսախնդություն ունենան, ինչպիսին ունեին մեծ ծնողները, մեր տատիկ-պապիկները։
Երեվանյան մյուզիքլը
-Ապրիլի 6-ին Հայաստանում կկայանա Էնդրյու Լլոյդ Ուեբերի «Սանսեթ Բուլվար» լեգենդար բրոդվեյան մյուզիքլի պրեմիերան։ Նորմա Դեսմոնդի լեգենդար դերը Ձեզ է վստահված։ Դուք երևանցի ձեր գործընկերների հետ միասին ամեն օր աշխատում եք բեմադրության վրա։ Ինչպե՞ս է ընթանում աշխատանքը քիչ ծանոթ կոլեկտիվի հետ, և ի՞նչ սպասումներ ունի պրեմիերայից երգչուհին, որին դժվար է զարմացնել։
-Ինձ համար մեծ պատիվ է, որ այս դերը վստահվել է ինձ։ Իհարկե դժվար է, սա ուրիշ ժանր է։ Մյուզիքլը ռուսերեն թարգմանել է Դարյա Ակսյոնովան, նա մեծ նվեր է արել մեզ։ Շատ հաճելի է, երբ արտիստը երգում է քեզ հասկանալի լեզվով և ինքն էլ հասկանում է այդ լեզուն։
Ինքը՝ մաեստրո Ուեբերը ևս մեզ շատ բան է վստահել, քանի որ առանց նրա հաստատման ոչինչ չի կարող կատարվել, չի կարելի անգամ մեկ նոտա փոխել, լինի դա բեմադրությունը, մյուզիքլը, թե տեքստը։ Մեր բախտը բերել է նաև դիրիժորի հարցում՝ Մարիամ Բարսկայան է։ Նա այնքան էմոցիաներ, այնքան գեղեցիկ զգացմունքներ ունի։ Մենք ուզում ենք այս ծանր ժամանակներում ինչ-որ գեղեցկություն ստեղծել։
-Ի՞նչն է ձեզ գրավում Նորմայի դերում, ի՞նչ ընդհանուր բան ունեք նրա կերպարի հետ, իսկ ի՞նչն է, որ, գուցե, հակառակ է Ձեր սկզբունքներին։ Որպես կինը կնոջ, աստղը՝ աստղի մասին։
-Իմ հերոսուհին՝ Նորմա Դեսմոնդը, համր կինոյի աստղ է, որը մի օրում անպետք է դարձել, որովհետև կինեմատոգրաֆ է ներխուժել հնչյունային կինոն, և նոր աստղեր են հայտնվել։ Դեսմոնդը 20 տարի չի նկարահանվել, նա իր երևակայության մեջ է ապրում, իր աշխարհում, և սպասում է իր ժամին։ Նա լուրջ ստեղծագործող է, ոչ թե ինչ-որ խաղալիք դերասանուհի։ Նա սցենար է գրել, աստվածաշնչյան սյուժե է ընտրել և ուզում է, որ Հոլիվուդն այդ ամենը նկարի։ Եվ դիմում է իր առաջին ռեժիսորին։
Սա պարզապես պատմություն չէ, սա պատմություն է շատ լուրջ անհատականության մասին՝ իր ցավով, իր տառապանքով։ Նա միանգամից մեռնում է, որովհետև այլևս պետք չէ կինեմատոգրաֆին՝ ոչ արտադրությանը, ոչ ժանրին։ Նորման բախվում է իրականությանը և չի կարողանում հաշտվել դրա հետ։ Իմ հերոսուհին ողբերգական ճակատագիր ունի, ուզում եմ, որ հնարավորինս շատ մարդիկ տեսնեն այն։
Մենք հիմա փորձերի ենք, մեր ամբողջ հոգին ենք դնում։ Ինձ հետ են հիանալի հայ արտիստներ, իմ կոլեգաները, բեմում իմ զուգընկերները։ Ես հպարտանում եմ, որ մենք այսպիսի կոլեկտիվ ունենք, մեզ աջակցում են, օգնում։
Ուզում եմ, որ ապրիլի 6-12-ը գան բոլորը, ովքեր ցանկանում են տեսնել այս պատմությունը, որտեղ համր կինոն անհետացել է, և հանկարծ Չարլի Չապլինը, Նորմա Դեսմոնդը գիտակցում են, որ արթնացել են մեկ այլ աշխարհում: Նրանց համար ինչ-որ ահավոր բան է կատարվել։ 20-րդ դարն այդքան հանճարեղ մարդկանց է տվել, ոմանց ամեն ինչ է տվել, իսկ ոմանց համար, ովքեր իրենց կյանքն են դրել, դուռը փակել է, նրանք թակում են, բայց նրանց չեն լսում:
Մորը կորցնելու մասին
-Օգոստոս-սեպտեմբերին մեզ ասացին, որ դադարեցնում ենք մյուզիքլի աշխատանքները (մարտական գործողությունների ֆոնին)։ Մայրս շատ էր սպասում այս պրեմիերային, և մենք նախատեսում էինք միասին գալ դրան։ Բայց մայրս մահացավ, և ես հասկացա, որ աշխարհն ինձ համար կանգնել է․․․ Հասկանում եմ, որ կյանքի օրինաչափությունն է՝ երեխաները ճանապարհում են ծնողներին, բայց իմ ու մորս միջև բացարձակ, անիրական կապ կար։ Նա պարզապես մայր չէր, նրանից հետո կյանքն ինձ համար անհետաքրքիր է դարձել, բացի նրանից, ինչով զբաղվում եմ։
Հինգ օր հետո (մայրիկի մահվանից հետո) մյուզիքլի ռեժիսոր Անտոն Մուզիկանտսկին եկավ Թբիլիսի, որպեսզի ինձ տեսնի, հասկանա՝ ես չքվո՞ւմ եմ, թե՞ հնարավոր է ինձ որևէ կերպ հետ բերել։ Նա ուզում էր գտնել արտաքին աշխարհին ինձ կապող թելը։ Իսկ հետո նա և կյանքը որոշեցին, որ դա պետք է։ Մի քանի շաբաթ հետո ինձ զանգեցին և ասացին, որ մյուզիքլը վերականգնել են, և որ Ուեբերի ընկերությունը հսկայական ցանկություն ունի, որ այն հնչի հենց այսպիսին։
Հետո ես երազ տեսա, որտեղ մայրիկին պատմում էի, որ վաղվանից սկսվում են մյուզիքլի առցանց փորձերը։ Մայրս օրհնեց այդ դերը, այդ պատճառով էլ ես այսպիսի ջանասիրությամբ եմ աշխատում, այսպիսի համարձակությամբ՝ հասկանում եմ, որ մայրս ուրախ կլիներ տեսնել ինձ այսպիսի դերում։ Գիտեմ, որ մայրիկը նայում է, նա կտեսնի։ Պրեմիերայի և առաջին, և երկրորդ օրը, միշտ ինձ համար պահապան հրեշտակ է լինելու։ Դահլիճում, երբ շատ եմ շփոթվում, միշտ զգում եմ նրա աջակցությունը։
-Փոքր ժամանակ Դուք Պիերոյի կերպարն եք մարմնավորել «Մեր ընկեր Բուրատինոն» ֆիլմում։ Պատմելով այդ կերպարի մասին, մի անգամ ասել եք, որ նրան հեշտ է նեղացնել, բայց անհնար է մոռանալ։ Դա Ձե՞ր մասին է։
-Բոլոր նրբազգաց, ինտելիգենտ մարդկանց հեշտ է նեղացնել։ Փոքր ժամանակ ինձ շատ մոտ էր Պիերոն։ Նախ, նա հանճարեղ արիա ունի. «Ախ, միայն թե Մալվինան», երբ ես այն լսեցի, անմիջապես մտածեցի, որ ուզում եմ կատարել այն, իսկ դրա համար պետք է Պիերոյի դերը խաղամ։
1976 թվականին Ալեքսանդր Բորիսովիչ Ժերոմսկին քասթինգ կազմակերպեց և «Մզիուրի»-ից աղջիկներ ընտրեց «Մեր ընկեր Բուրատինոն» մյուզիքլում դերերի համար։ Բոլորն ուզում էին Մալվինան լինել կամ Աղվես-Ալիսան։ Երբ Ալեքսանդր Բորիսովիչն ինձ տեսավ, անմիջապես ասաց, որ ես Պիերո եմ լինելու։ Ես երջանիկ էի, որ մեր ճաշակները համընկան։
Իմ կարիերայում առաջարկներ, դերեր են եղել, որոնցից ես հրաժարվել եմ, որովհետև դրանցում ինչ-որ բան ինձ չի գրավել։ Գրավում է սովորաբար կա՛մ երաժշտությունը, կա՛մ կերպարը։ Կանանց համար ավելի քիչ օպերաներ, մյուզիքլներ, պիեսներ են գրված։ Եվ պետք է շատ մեծ դերասանուհի լինես, որպեսզի երիտասարդ տարիքից սկսես։ Չգիտես ինչու՝ հանդիսատեսը կարծում է, որ միայն դերասանուհիների համար է ժամանակն արագ անցնում։ Ամեն ինչ կախված է այն բանից, թե ով ինչպես է իր տարիքն ընկալում, ինձ իմ հերոսուհիների հետ շատ հատկանիշներ են միավորում։
-Ձեզ տարբեր կերպ են անվանում՝ է՛լ խորհրդային Էդիթ Պիաֆ, է՛լ Թամար Թագուհի, նաև «5-րդ տարր», այսինքն՝ վերերկրային, տիեզերական։ Պատմեք, խնդրում եմ, որտեղի՞ց եք էներգիա ստանում, ի՞նչն է Ձեզ ոգեշնչում։
-Երաժշտությունն է էներգիա տալիս, կյանքում իմ ներկայությունը ես ընկալում եմ ըստ նրա, որ ես ծառայություն ունեմ, կա այն, ինչին ծառայում եմ։ Ես կին եմ, ինձ համար գլխավորը լավ մայր լինելն է, առավել ևս, որ ունեմ մորս օրինակը, նրա կերպարը։
-Հաջողվո՞ւմ է հիմա բավականաչափ ժամանակ հատկացնել Ձեր որդու հետ շփման համար։
-Ոչ, նա Եվրոպայում է ապրում` սովորում է Լոնդոնում, ուստի նրա կյանքն անցնում է Վրաստանից ու Ռուսաստանից շատ հեռու։ Բայց բարդ ժամանակներում մենք միմյանց սփոփում էինք, որոշ չափով փրկում էինք։ Ինձ համար նա միշտ երեխա է։ Առաջին բանը, որ նրան հարցնում եմ՝ ինչ է կերել, որովհետև դա կարևոր հարց է ցանկացած մոր համար՝ ի՞նչ ես կերել, ո՞ւր ես գնում։
Դեմքի կնճիռներն ու երջանկությունը
-Ձեր խոսքերից մեջբերում․ «Կինը պետք է կարողանա տանել կրինոլինը, օծանելիքն ու տարիքը»։ Դեմքին հայտնված կնճիռը ձեզ կարո՞ղ է տխրեցնել, թե՞ կյանքում ավելի կարևոր բաներ կան։
-Ես միշտ փորձել եմ հիմար կին չլինել, որովհետև մեր կյանքում առանց այդ էլ սխալները շատ են։ Առհասարակ աղջիկներին դաստիարակելիս մայրերը պետք է նրանց կանոններ սովորեցնեն, որոնցով նրանք հետագայում ապրելու են` լինել հետաքրքիր, միշտ գեղեցիկ մնալ, համապատասխանել սեփական տարիքին, կարգավիճակին, չարաճճի լինել, աշխույժ, միաժամանակ ամաչկոտ, կարմրել, երբ տղամարդիկ նրանց հաճոյախոսություններ են անում։ Ամենաշատը մեզ մեր շրջապատն է կրծում, ոչ թե կնճիռները։ Այդ ժամանակ մենք փորձում ենք փախչել, ուր հնարավոր է։ Ես դեպի երաժշտությունն եմ փախչում։
Կանանցից մեծագույնը՝ Աննա Մանիանին, մի անգամ ասել է, որ իր կնճիռները չհաշվեն, որովհետև դժվարությամբ է դրանք ձեռք բերել։
-Արդյո՞ք կարելի է բեմ դուրս գալ առանց սիրահարվածության, անկախ նրանից՝ ինչ-որ մեկին ես սիրահարված, թե ինչ-որ բանի։
-Անպայման պետք է սիրահարվածություն լինի, արտիստը չի կարող հենց այնպես բեմ դուրս գալ։ Դա երաժշտության հանդեպ սերն է, նրա հանդեպ, ինչով զբաղվում ես։ Արտիստը բեմ է դուրս գալիս կա՛մ սիրահարված, կա՛մ եթե ըմբոստանում է ինչ-որ շատ հզոր բանի դեմ։ Երբեմն չես կարող դա մեջդ պահել, երբեմն ավելի բարձր ես երգում, քան պահանջվում է, երբեմն՝ ավելի ցածր, երբեմն էլ լալիս ես։
1989 թվականի ապրիլի 9-ից հետո (Թբիլիսիում Վրացական ԽՍՀ կառավարության մոտ ընդդիմության խաղաղ ցույցի ցրումը –խմբ.) ես երգ գրեցի։ Երբեմն ինձ թույլ էին տալիս այն երգել, երբեմն՝ ոչ։ Այն ժամանակ ես երիտասարդ էի և ուժեղ, և այդ համարձակությունը ինձ իմ երիտասարդությունն էր տալիս։ Այդ օրը իմ հասակակիցներից մի քանիսը զոհվեցին, նրանցից մեկին ճանաչում էի։ Երբ ես այդ երգը երգում էի, անգամ այն երկրներում, որտեղ վրացերեն չգիտեն, հանդիսատեսը հոտնկայս էր ծափահարում։ Մարդիկ, առանց լեզուն հասկանալու, զգում էին, որ սա կնոջ ողբն է, մոր ողբը, որ չի կարելի պատերազմ թույլ տալ, այն չպետք է լինի։
Մայրս միշտ ասում էր, որ կինը պետք է Փյունիկի նման լինի՝ հառնի մոխրից, ցանկացած իրավիճակում լավ տեսք ունենա։
-Ո՞րն է երջանկության Ձեր ըմբռնումը, և արդյո՞ք կա այնպիսի բան, որը Ձեզ պակասում է երջանիկ լինելու համար։
-Միայն կյանքի որոշակի հատվածներում մարդ կարող է լիովին երջանիկ լինել։ Այդ պատճառով էլ պետք է երջանկություն սփռել այսօր և այստեղ։ Երջանկություն է, որ ես այդպիսի մայրիկ եմ ունեցել, նրանում աստվածային սկիզբն էր զգացվում։ Երջանկություն է, որ լավ երեխաներ ունենք։ Երջանկություն է, որ ես սովորել և մեծացել եմ այդքան խաղաղ երկրում, ուզում եմ, որ մեր պետությունները խաղաղ ապրեն ու բարգավաճեն։
Ուզում եմ բոլոր մայրերին երջանկություն մաղթել, որ նրանք արժանի շարունակություն ունենան։ Մարդիկ պետք է երջանիկ լինեն, ինչ էլ որ անեն։