ՌԻԹԵՐ.ԵՐԲ ՄԵՆՔ ՄՈՆԻԹՈՐԻՆԳ ԵՆՔ ԻՐԱԿԱՆԱՑՆՈՒՄ ՍԱՀՄԱՆՈՒՄ, ԱՅԴ ՄԱՍԻՆ ՏԵՂԵԿԱՑՆՈՒՄ ԵՆՔ ԲԱՔՎԻՆ
Blankspot-ի շվեդական հրատարակությունը «Հայաստանի նոր իրականությունը. երբ ոչ ոք չի նայում, սահմանները կամաց-կամաց մոտենում են» հոդվածում գրել է, որ խմբագրության լրագրողը Եղեգնաձորում՝ տարածաշրջանային գրասենյակում, հանդիպել և զրուցել է Հայաստանում ԵՄ դիտորդական առաքելության ղեկավար Մարկուս Ռիթերի հետ։ Հարցազրույցը վերցված է մարտի 23-ին։
Հայաստանում դիտորդական առաքելությունն (EUMA) ի սկզբանե Վրաստանի առաքելության ընդլայնումն էր, որի նպատակն է պահպանել հրադադարի ռեժիմն Աբխազիայում և Հարավային Օսիայում։
Անցած սեպտեմբերին Հայաստան ներխուժումից հետո էր, որ ԵՄ-ն Հայաստանի խնդրանքով որոշեց առաքելությունն ընդլայնել նաև Հայաստանում։ Ի սկզբանե այն կարճաժամկետ առաքելություն էր, բայց ԵՄ-ում արագ որոշում կայացնելուց հետո քաղաքացիական առաքելությունը գործարկվեց երկու տարով՝ մինչև 2025 թվականը:
Այսօրվա դրությամբ Հայաստանում տեղակայված է 103 մարդ, որոնց կեսը քաղաքացիական դիտորդներ են, մնացածը՝ վարչական անձնակազմ։ Մանդատը միայն Հայաստանի, ոչ թե Ադրբեջանի տարածքում է։ Չնայած դրան, դիտորդական առաքելությունն իր աշխատանքում պետք է առնչվի Ադրբեջանին։
«Մենք պարեկություն ենք անում սահմանի երկայնքով։ Երբ մենք դա անում ենք, մենք Բաքվին տեղեկացնում ենք տարածաշրջանում ԵՄ հատուկ ներկայացուցիչ Տոյվո Կլաարայի միջոցով՝ մեր ծրագրերից մեկ շաբաթ առաջ։ Սա նրա համար է, որ նրանք իմանան, թե որտեղ ենք մենք և ինչ ենք անում: Սա նաև թյուրըմբռնումներից ու միջադեպերից խուսափելու համար է արվում։ Ահա թե ինչպես ենք մենք շփվում Ադրբեջանի հետ»,- ասում է Մարկուս Ռիթերը։
Ինչ վերաբերում է EUMA-ի և Ադրբեջանի փոխգործակցությանը, Մարկուս Ռիթերը բացատրում է, որ մինչ այժմ եղել է միայն մեկ օրինակ։ Ըստ Ռիթթերի՝ մի քանի շաբաթ առաջ Իլհամ Ալիևը Տոյվո Կլաարայի միջոցով պահանջել է EUMA-ից այցելել Հայաստանի հյուսիսում ադրբեջանական էքսկլավներ։
Թեև էքսկլավների և անկլավների կարգավիճակը վիճելի հարց է, կարծես թե քիչ պատմական կամ իրավական հիմքեր կան դրանք ադրբեջանական անվանելու համար: Դրանք սահմանազատման և սահմանազատման շարունակական գործընթացի առարկա են, որում EUMA-ն կարևոր դեր է խաղում:
Այնուամենայնիվ, Տոյվո Կլաարայի հետ պատմությունը նորից ստուգելուց հետո, Ռիթթերի հետ հարցազրույցի ժամանակ մեր տարածած տեղեկատվությունը, կարծես թե, չունի հիմնարար նրբերանգներ: Ըստ Կլաարի, այցը էքսկլավներ ոչ թե Ալիևի խնդրանքով է եղել, այլ ի սկզբանե ներառվել է դիտորդական առաքելության պլանների մեջ։
Կլաարը բացատրում է, որ էքսկլավները բազմիցս քննարկվել են երկու կողմերի հետ՝ ընդգծելով, որ դրանք կարող են սահմանային բանակցություններում պոտենցիալ խնդիր դառնալ, և, հետևաբար, կարևոր է, որ EUMA-ն իր ընկալումը բարելավելու համար այցելի այդ վայրեր:
Տոյվո Կլաարը նաև պարզաբանում է, որ շաբաթական գրաֆիկն ադրբեջանական կողմին ուղարկվում է յուրաքանչյուր շաբաթվա սկզբից մեկ կամ երկու օր առաջ, և ոչ մի ամբողջ շաբաթ առաջ, ինչպես կարելի է մեկնաբանել Մարկուս Ռիթերի մեջբերումը։
Բացի այդ, Կլաարը նշում է, որ EUMA-ի զեկույցները շրջանառվում են ԵՄ ներսում։
Նա հավելում է, որ առաքելությունը ԵՄ-ի համար տարածաշրջանում արժեքավոր դեր է խաղում՝ էլեկտրոնային նամակում գրելով. «Մենք կարծում ենք, որ առաքելությունն արժեքավոր դեր ունի ինչպես ԵՄ-ի ներգրավվածությունը ցուցադրելու, այնպես էլ ԵՄ-ի՝ իրավիճակի և տեղում զարգացումների ավելի լավ ըմբռնման հարցում»:
Մարկուս Ռիթերն ընդգծում է, որ ի սկզբանե ենթադրվում էր, որ դիտորդական առաքելությունը տեղակայվելու է թե՛ Հայաստանում, թե՛ Ադրբեջանում, սակայն Ադրբեջանը դա չի ընդունել։
«Այն պահից, երբ մենք այստեղ եկանք հոկտեմբերին, մենք գրեթե նույն բանի առաջ ենք կանգնել: Մարդկանց կամ մեր տեսածի մեջ էական փոփոխություններ չկան։ Այնուամենայնիվ, ազդանշանը, որը մենք ստանում ենք իշխանություններից և տեղի բնակչությունից, այն է, որ մենք օգնում ենք նվազեցնել միջադեպերի թիվը։ Մենք դա բավական անգամ ենք լսել, որպեսզի այն մեկնաբանենք որպես դրական արձագանք մեր ներկայությանը»,- ասում է Մարկուս Ռիթերը:
Ի վերջո, Մարկուս Ռիթերը բացատրում է, որ մոնիտորինգի առաքելության հաշվետվություններն ուղարկվում են Բրյուսել (CPCC), որն այնուհետև դրանք փոխանցում է ԵՄ մի քանի տարբեր հաստատությունների, այդ թվում՝ Հարավային Կովկասում հատուկ ներկայացուցչին (Տոյվո Կլաար): Դրանից հետո եզրակացությունները պետք է անեն քաղաքական գործիչներն ու որոշում կայացնողները։