Դեյվիդ ԻԳՆԱՏԻՈՒՍ․ ԿՈՎԿԱՍՈՒՄ ՀՈՒՄԱՆԻՏԱՐ ԱՂԵՏ Է ԾԱՎԱԼՎՈՒՄ
Ընդունեք Ադրբեջանի քաղաքական վերահսկողությունը կամ լքեք Լեռնային Ղարաբաղը։ Ըստ էության, սա այն է, ինչ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևն ասում է Ադրբեջանի սահմաններում գտնվող այս հեռավոր անկլավի հայ բնակչությանը, գրում է Դեյվիդ Իգնատիուսը Washington Post-ի համար իր հոդվածում։
«Սակայն հայ մեծամասնության առաջնորդները պնդում են, որ Ալիևի մարտավարությունը հավասարազոր է ցեղասպանության, և շատ բնակիչներ, կարծես, պատրաստ են սովամահ լինել, քան ենթարկվել:
Օգոստոսի 2-ին Euronews-ին տված հարցազրույցում Ալիևը կտրուկ արտահայտվեց. «Ղարաբաղում ապրող մարդիկ… նրանք ապրում են Ադրբեջանում։ Նրանք պետք է ընտրեն՝ ապրել որպես քաղաքացի, որպես էթնիկ փոքրամասնություն... թե հեռանալ: Այնպես որ, դա նրանց ընտրությունն է»:
Ակնհայտորեն ձգտելով ապահովել ինքնիշխանություն՝ Ադրբեջանը հունիսի 15-ից փակում է Հայաստանից Լեռնային Ղարաբաղ տանող ճանապարհը, որը հայտնի է որպես «Լաչինի միջանցք»: Առանց այս երթուղու, հայերը զրկվել են սննդամթերքից, վառելիքից, դեղորայքից և այլ առաջին անհրաժեշտությունից: Ադրբեջանցիներն ասում են, որ պատրաստ են սննդամթերք առաքել Ադրբեջանից, սակայն հայերը վախենում են, որ դա կարող է թակարդ լինել՝ ուժային ինտեգրման առաջին քայլը, և նրանք փակել են մուտքի ճանապարհները բետոնե պատնեշներով:
Արայիկ Հարությունյանը՝ «Արցախի» նախագահը, ինչպես հայերն են անվանում տարածաշրջանը, այս շաբաթ միջազգային աջակցության կոչ արեց՝ ընդդեմ «ցեղասպանության քաղաքականության»։ «Լաչինի միջանցքի շրջափակումը միակ դեպքը չէ։ Սա պետք է դիտարկել որպես Ադրբեջանի ծրագրված, լայնածավալ և համակարգված քաղաքականության մի մաս, որն ուղղված է ամբողջ Արցախի ժողովրդի ոչնչացմանը»։ Նա պահանջել է ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի նիստ։
Պետքարտուղարության պաշտոնյաներն աշխատում են եվրոպացի գործընկերների և Ռուսաստանի հետ՝ փորձելով վերաբացել Լաչինի միջանցքը և վերջ դնել հումանիտար ճգնաժամին: Տեղի բնակչության ծանր վիճակը միջազգային հանրության աճող մտահոգությունն է առաջացնում: Միջազգային քրեական դատարանի նախկին դատախազ Լուիս Մորենո Օկամպոն այս շաբաթ հրապարակեց զեկույց՝ պնդելով, որ «հիմնավոր հիմքեր կան ենթադրելու, որ ցեղասպանություն է իրականացվում»:
Ամերիկացի պաշտոնյաները կարծում են, որ հայերը Լեռնային Ղարաբաղում գոյատևում են միայն բակի բանջարանոցներով և այլ տնական արտադրանքով: Նրանք մտավախություն ունեն, որ երկու ամսվա ընթացքում՝ ձմռան մոտենալով, բնակչությունը կարող է սովի մատնվել։ Հայերը վախենում են 1915 թվականի օսմանյան ցեղասպանության կրկնությունից, որը հավերժ պատմական հիշողություն է աշխարհասփյուռ հայերի համար։
Վառելիքի մատակարարումների շրջափակումն արդեն իսկ կործանարար ազդեցություն է թողնում Լեռնային Ղարաբաղի վրա։ Հայ պաշտոնյայի խոսքով՝ «Լեռնային Ղարաբաղում նույնիսկ շտապօգնության մեքենաները չեն կարող գործել, քանի որ այնտեղ վառելիք պարզապես չկա»։
Լաչինի միջանցքի շուրջ հումանիտար ճգնաժամը Լեռնային Ղարաբաղի անկլավի համար տասնամյակներ շարունակվող պայքարի վերջին գլուխն է։ Հայաստանը վերահսկողություն ձեռք բերեց 1994 թվականին, սակայն բախումները շարունակվում էին հաջորդ 25 տարիներին։ Ադրբեջանը վերականգնեց վերահսկողությունը 2020 թվականի պատերազմում, որի արդյունքում Հայաստանը պարտվեց։ Ռուսաստանը միջնորդեց մի գործարք, որն ավարտեց պատերազմը և ունի անվանական խաղաղապահ ուժեր Լեռնային Ղարաբաղում: Սակայն խաղաղությունն ու կայունությունը պահպանելու՝ Մոսկվայի կարողությունը լրջորեն թուլացել է ուկրաինական հակամարտությամբ:
Հայաստանի կառավարությունը՝ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորությամբ, հայտարարել է, որ պատրաստ է Բաքվի հետ լայն խաղաղության համաձայնագրի։ Կողմերը բազմիցս բանակցություններ են վարել, այդ թվում՝ երեք անգամ՝ ԱՄՆ-ում՝ կազմակերպված Բայդենի վարչակազմի կողմից։ Բայց այս դիվանագիտական գործընթացն ընդհատվեց Լաչինի ճգնաժամով։
Այս շաբաթ հայ դիվանագետն ինձ հայտնեց, որ կառավարությունը շարունակում է Բաքվի հետ հարաբերությունների կարգավորման ձգտումը։ Բայց, նրա խոսքերով, Երևանը ցանկանում է «միջազգային երաշխիքներ», որ խաղաղության համաձայնագիրն «ամբողջությամբ կիրականացվի» և «Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի իրավունքների և անվտանգության երաշխիքներ»։
Լաչինի ճգնաժամը հենց սկզբից կվինտեսսենցիան է նրա, ինչը հիմնական խնդիր էր հենց սկզբից։ Լեռնային Ղարաբաղը երկար ժամանակ միջազգային հանրության կողմից ճանաչվել է որպես Ադրբեջանի մաս. բայց այնտեղի հայկական մեծամասնությունը ցանկանում է ինչ-որ քաղաքական ինքնորոշում, այլ ոչ թե Բաքվի թշնամական կառավարության թելադրանքը: Սակայն Ադրբեջանը պետք է վստահություն ձևավորի` վերջ տալով Լաչինի շրջափակմանը, որը սկիզբ դրեց այս ճգնաժամին:
Երբ 2016 թվականի ապրիլին այցելեցի Ստեփանակերտ՝ Լեռնային Ղարաբաղի դե ֆակտո մայրաքաղաքը, տեսա դիմադրության ոգու հուշարձան, որը Բաքուն ակնհայտորեն ցանկանում է կոտրել։ Օդանավակայանի ճանապարհին բլրի լանջին տատիկի և պապիկի հսկայական քարե արձանը կար։ Հուշարձանը կոչվում էր «Մենք և մեր սարերը»։
Աշխարհին ուղղված ուղերձը պարզ էր, ինչպես այն ժամանակ գրել էի՝ մենք չենք հեռանա: Դա դեռ ճիշտ է: Լեռնային Ղարաբաղը կարող է իրավականորեն լինել Ադրբեջանի կազմում, բայց այն բնակեցված կլինի էթնիկ հայերով, ովքեր պետք է պաշտպանեն իրենց մարդու իրավունքները: Ժամանակն է, որ բոլոր կողմերն ընդունեն այս հավասարման երկու կողմերը»: