Լուիս Մորենո ՕԿԱՄՊՈ․ ԱՇԽԱՐՀԸ ՊԵՏՔ Է 2023 ԹՎԱԿԱՆԻ ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ԿԱՆԽԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՎՈՒԹՅՈՒՆ ՍՏԱՆՁՆԻ
2021 թվականին նախագահ Բայդենը ճանաչեց 1915 թվականին Անատոլիայի իրենց հողերից՝ ներկայիս Թուրքիայի տարածքում, հայերի վտարումը որպես ցեղասպանություն։ Միացյալ Նահանգները լռել է այս հարցում ավելի քան մեկ դար, և այդ լռությունն ունեցել է սարսափելի հետևանքներ, գրում է ՄՔԴ-ի առաջին գլխավոր դատախազ Լուիս Մորենո Օկամպոն Washington Post-ի համար գրված հոդվածում:
«Այսօր հայերին պետք են համաշխարհային առաջնորդներ, այդ թվում՝ Բայդենը, որպեսզի դադարեցնեն նոր ցեղասպանությունը, որը սկսվել է անցյալ ձմռանը և այժմ վերաճում է ավելի դաժան փուլի։
Երեքշաբթի օրը Լեռնային Ղարաբաղի հայաշատ անկլավի սահմանի երկայնքով ամիսներ տևած շրջափակումից և ռազմական կուտակումներից հետո ադրբեջանական զինուժը հարձակման անցավ։ Օրվա ընթացքում ադրբեջանական ուժերը արագորեն հաղթահարեցին տեղի պաշտպանությունը՝ սպանելով ավելի քան 200 մարդու, այդ թվում՝ խաղաղ բնակիչների։ Շուտով հայտարարվեց անկայուն զինադադար։
Ռմբակոծությունը դադարեցնելու դիմաց Ադրբեջանը պահանջել է հանձնել Լեռնային Ղարաբաղի բարձրագույն ղեկավարությունը և զինաթափել Ղարաբաղի իշխանությունների բոլոր զինված ուժերը։
Քանի որ Ադրբեջանի հաղթանակը գնալով ավելի պարզ էր դառնում, Լեռնային Ղարաբաղի բազմաթիվ խաղաղ հայ բնակիչներ հավաքվել էին օդանավակայանում՝ ցանկանալով փախչել իրենց նախնիների հողերից:
Նրանք բոլոր իրավունքներն ունեն վախենալու Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հետագա քայլերից։ 2022 թվականի դեկտեմբերից Ադրբեջանը արգելափակել է Լաչինի միջանցքը՝ միակ կապը Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի միջև։ Փետրվարի 22-ին Արդարադատության միջազգային դատարանը, լսելով երկու
կողմերի փաստարկները, որոշեց, որ շրջափակումը «իրական և անմիջական սպառնալիք» է ստեղծում Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչության «առողջության և կյանքի» համար։
Շրջափակումը դադարեցնելու մասին դատարանի պարտադիր որոշումը կատարելու փոխարեն, ադրբեջանական անվտանգության ուժերը հունիսին կրկնապատկեցին իրենց ջանքերը՝ ամբողջությամբ փակելով անկլավը, թույլ չտալով անգամ սննդամթերքի, դեղորայքի և այլ անհրաժեշտ պարագաների տեղափոխումը: Դրանից հետո Ալիևը բազմիցս անտեսել է ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի և ԱՄՆ պետքարտուղարի կոչերը՝ կատարել դատարանի որոշումը։ Նա ճիշտ հասկացավ, որ Ադրբեջանն իր գործողությունների համար միջազգային հանրությունից լուրջ վնասներ չի կրի։
Ադրբեջանի դիմակայությունը չարագուշակ է։
Միջազգային իրավունքում 1948թ. Ցեղասպանության կոնվենցիան բացատրում է, որ հանցագործություն կատարելու ուղիներից մեկը «մարդկանց խմբին համար կյանքի այնպիսի պայմանների ստեղծումն է, որը հաշվարկված է նրանց ֆիզիկական ոչնչացման համար՝ ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն» (Հոդված II գ): Փակելով Լաչինի միջանցքը՝ Ալիևը Լեռնային Ղարաբաղը վերածեց 120 հազար հայերի համար նախատեսված հսկայական համակենտրոնացման ճամբարի։ Այս շաբաթվա ռազմական միջամտությունը գրանցամատյանում ավելացրել է սպանությունը (հոդված II ա) և ծանր մարմնական և հոգեկան վնաս պատճառելը (հոդված II բ):
Ի՞նչ է լինելու հետո։ Քանի որ Լեռնային Ղարաբաղի իշխանությունները հանձնվել են, միջազգային հանրությունը Ալիևին կոչ է արել երաշխավորել անկլավում գտնվող Հայաստանի քաղաքացիների լիարժեք իրավունքները: Ալիևի կառավարությունը հայտարարել է, որ էթնիկ զտումներ չի իրականացնում և վստահեցրել է աշխարհին, որ «վերաինտեգրումը» բարեկեցություն կբերի տարածաշրջանին:
Բայց այս հռետորաբանությունը դատարկ է հնչում՝ հաշվի առնելով այն, ինչ արդեն արվել է: Իսկ Ադրբեջանի հավակնությունները դուրս են գալիս Լեռնային Ղարաբաղի սահմաններից։ 2010 թվականից ի վեր Ալիևը պարբերաբար Հայաստանն անվանել է «Արևմտյան Ադրբեջան»՝ կրկնելով Ադրբեջանի վաղեմի պնդումները, որ Հայաստանն ամբողջությամբ անօրինական պետություն է։ Դեռևս դեկտեմբերին նա հայտարարեց, որ «այսօրվա Հայաստանը մեր հողն է»։
Աշխարհը պետք է այս հանցագործությունը կոչի իր հատուկ անունով։ «Ցեղասպանություն» տերմինի օգտագործմանը դիմադրելը երկարամյա խնդիր է միջազգային հարաբերություններում։ 1994 թվականի ապրիլին ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի անդամների մեծամասնությունը հրաժարվեց Ռուանդայում զանգվածային սպանությունները ցեղասպանություն անվանելուց: 30 տարվա ընթացքում քիչ բան է փոխվել։
Վերջին անգամ, երբ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը քննարկեց իրավիճակը Լեռնային Ղարաբաղում, Ալիևի շրջափակումը բազմիցս անվանվեց «մարդասիրական իրավիճակ» և առաջարկվեց շարունակել բանակցությունները։ Հիշվում է Չեխիայի դեսպան Կարել Կովանդայի հերոսական միջամտությունը Ռուանդայի վերաբերյալ ՄԱԿ-ի բանավեճի ժամանակ. երբ առաջնորդների մեծամասնությունն աջակցում էր խաղաղության բանակցություններին, նա այդ գաղափարը համեմատեց «Հիտլերին հրեաների հետ հրադադարի հասնելու համոզման հետ»:
Այսօր, ինչպես միշտ, աշխարհի զսպվածությունը բացատրվում է աշխարհաքաղաքականությամբ։ Ադրբեջանն Արևմուտքի դաշնակիցն է Իրանի դեմ պայքարում. այն էներգիա է մատակարարում Եվրոպային և միլիոններ է ծախսում իսրայելական ժամանակակից զենքերի վրա: Բայց նման անհրաժեշտությունը չպետք է խանգարի աշխարհի պատասխանատվությանը՝ կանխելու այն, ինչ կատարվում է նրա աչքի առաջ՝ 2023 թվականի Հայոց ցեղասպանությունը։
Բայդենը ճիշտ վարվեց 2021 թվականին. Այսօր նա պետք է օգնի, որպեսզի պատմությունը չկրկնվի»,- եզրափակել է նա: