Newsweek. ԱՐԵՎՄՈՒՏՔԻ ԱՆԳՈՐԾՈՒԹՅՈՒՆԸ ԼԵՌՆԱՅԻՆ ՂԱՐԱԲԱՂԻ ՀԱՐՑՈՒՄ՝ ԱՆԶՈՐՈՒԹՅՈ՞ՒՆ, ԹԵ՞ ԱՆՏԱՐԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆ
Աշխարհաքաղաքականության մեծ տառապանքը տերությունների անկարողությունն է գործելու, քանի դեռ հնարավոր է գործել: Սա կարող է հանգեցնել ողբերգության, կոշտ ու փափուկ ոչնչացնել իշխանությունը և թողնել քաոս դրանից հետո:
Նույնը եղավ Լեռնային Ղարաբաղում։ Անկախ նրանից, թե որ դիրքում եք տարածաշրջանի շուրջ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև բարդ և զգացմունքային վեճի հարցում, կարելի է վստահորեն ասել, որ Արևմուտքը անհեթեթ տեսք է ստանում 120,000 բնիկների հանկարծակի արտագաղթի պատճառով, գրում է Դեն Փերին Newsweek-ի իր հոդվածում:
«Այս ցնցող իրադարձությունը, որը շատերի գնահատմամբ համարվում է նորագույն պատմության մեջ էթնիկ զտումների խոշորագույն դեպքերից մեկը, փախստականների նոր համաշխարհային ճգնաժամի ծնունդ է տալիս: Դա համընկավ տարածաշրջանի ինքնակառավարման անսպասելի փլուզման հետ սեպտեմբերի 19-ին Ադրբեջանի ռազմական հարձակումից հետո, նույնիսկ այն դեպքում, երբ Եվրամիությունը և Միացյալ Նահանգները չկանխամտածված ծխածածկույթ էին ապահովում «խաղաղ բանակցություններով», որոնք դիվանագետների կարծիքով՝ «խոստումնալից էին»: Ու թեև The New York Times-ը պնդում է, որ ոչ ոք չի կանխատեսել այդպիսի հանգուցալուծում, ինձ թվում է, որ դա կանխորոշվել է Արևմուտքի անգործությամբ՝ լինի դա անզորության, անուշադրության կամ անտարբերության պատճառով:
...2020 թվականին Ադրբեջանը հարձակվեց՝ հետ վերցնելով կորցրած տարածքի զգալի մասը, բայց պահպանվեց Լեռնային Ղարաբաղի մնացած մասը։ Այս անգամ Ալիևը որոշեց փորձել Արևմուտքի վճռականությունը:
2021 թվականի սեպտեմբերին Ադրբեջանը մի շարք հարձակումներ նախաձեռնեց Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի վրա։ Ներկայացուցիչների պալատի այն ժամանակվա խոսնակ Նենսի Փելոսին (դեմոկրատ Կալիֆորնիա նահանգից) հաշիվ պահանջեց Ալիևից, սակայն ոչ ոք չսպառնաց կոնկրետ քայլերով: Այսպես, 2022 թվականի դեկտեմբերին ադրբեջանցի «էկոակտիվիստները» փակեցին Լաչինի միջանցքը, որը կապում է Լեռնային Ղարաբաղի մնացորդները Հայաստանի հետ։ Փետրվարին Արդարադատության միջազգային դատարանը որոշում կայացրեց դադարեցնել շրջափակումը, սակայն Ադրբեջանը անտեսեց այս որոշումը՝ դարձյալ անպատիժ։ 2023 թվականի հունիսին Բաքուն հրաժարվեց բնապահպան ակտիվիստների հնարքից և ամբողջությամբ արգելափակեց տարածաշրջանը՝ թույլ չտալով անգամ Կարմիր խաչի մարդասիրական առաքելությունների մուտքը։
Դրանից հետո Միջազգային քրեական դատարանի նախկին գլխավոր դատախազ Լուիս Մորենո Օկամպոն ՄԱԿ-ի Ցեղասպանության մասին կոնվենցիայի 2C հոդվածի համաձայն՝ Ադրբեջանի գործողությունները սովի միջոցով «ցեղասպանություն» հայտարարեց։ Այլ փորձագետներ՝ Լեմկինի Ցեղասպանության կանխարգելման ինստիտուտից մինչև ՄԱԿ-ի ցեղասպանության հարցերով նախկին գլխավոր խորհրդական Խուան Մենդեսը, համաձայնեցին այդ ձևակերպմանը: Սակայն ոչ մի օտարերկրյա կառավարություն մատն անգամ չշարժեց։ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը և ԱՄՆ Կոնգրեսը անարդյունք բանավեճեր անցկացրեցին:
Որպեսզի կառավարություններն ընդունեն Օկամպոյի տրամաբանությունը, նրանք պետք է գործողություններ ձեռնարկեն Ցեղասպանության մասին կոնվենցիայի համաձայն: Այնուամենայնիվ, Իրաքում և Աֆղանստանում անհաջողությունները համբերություն չեն թողել միջազգային արկածախնդրության համար: Արևմուտքի երկչոտությունն այնքան մեծ է, որ տնտեսական պատժամիջոցների մասին ոչ մի լուրջ խոսակցություն չի եղել։
Ալիևն ուներ համոզիչ փաստարկ՝ Խորհրդային Միության ստեղծած նույնիսկ հիմար սահմանների անձեռնմխելիությունը։ Ուստի նա, ըստ երևույթին, հաշվարկել է, որ իրեն ոչ ոք չի կանգնեցնի, և սեպտեմբերի 19-ին հարձակման է անցել։
Հիմա շատ հարցեր կան։ Արդյո՞ք պետք է լինի վերադարձի իրավունք: Ի՞նչ պայմաններում։ Հնարավո՞ր է վերականգնել ստատուս քվոն։ Հնարավո՞ր է վերադարձնել գույքը: Արդյո՞ք այս հեռանալը պետք է համարվի էթնիկ զտում, որը ենթակա է պատերազմական հանցագործությունների մեղադրանքների:
Հստակ է, որ զանգվածային արտագաղթը դարձել է արևմտյան տերությունների խայտառակության պատճառ, ինչի մասին է վկայում արևմտյան մարդասիրական պաշտոնյաների ողբերգական տեսքը, օրինակ՝ Սամանթա Փաուերինը, որը վերջապես հիշեց դեպքի վայր ժամանելու և դատարկ փողոցները դիտարկելու անհրաժեշտության մասին:
Սա գրում եմ Երևանից, որտեղ հայկական ՀԿ-ի համար խորհրադատվություն եմ անում, որը փորձում է քաղաքացիական հասարակություն կառուցել երիտասարդ ժողովրդավարության պայմաններում: Այստեղ քննարկվում են հետագա անելիքները: Ոմանք ցանկանում են մեղադրանք առաջադրել ռազմական հանցագործությունների համար: Մյուսները ցանկանում են կենտրոնանալ ապագայի վրա և մի կողմ դնել հակամարտությունը, որը վաղուց բնորոշել է իրենց երկրի կյանքը: Բայց ոչ ոք բարի խոսք չունի արևմտյան դեմոկրատիաների համար, որոնք մի կողմ էին քաշվել, երբ տասնյակ հազարավոր մարդիկ սովամահ էին լինում:
Չեմ կարծում, որ աշխարհն ուզում էր այդքան անզոր թվալ: Չեմ կարծում, որ Արևմուտքը ցանկանում է, որ կառավարությունները բացահայտ անտեսեն Արդարադատության միջազգային դատարանի որոշումները: Չեմ կարծում, որ ԱՄՆ-ն ցանկանում է աշխարհ առանց կանոնների։ Ուրեմն ինչո՞ւ աշխարհնը անտեսեց Օկամպոյին: Բնական գազն ու նավթն Ադրբեջանում ամեն ինչ բացատրո՞ւմ են։
Հանուն Ուկրաինայի արևմտյան մոբիլիզացիան՝ զենքով և միջոցներով, բայց ոչ անմիջական մասնակցությամբ, մթագնում է ավելի հիմնարար ճշմարտությունը. մենք միայնակ ենք ծնվել, միայնակ ենք ապրում և միայնակ ենք մահանում: Ցանկանո՞ւմ եք խոսել ընդհանուր արժեքների մասին»: