Ո՞Վ Է ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԵՎ ԱԴՐԲԵՋԱՆԻ ՄԻՋԵՎ ԽԱՂԱՂՈՒԹՅԱՆ ՊԱՅՄԱՆԱԳՐԻ ՏԵՔՍՏԻ ՀԵՂԻՆԱԿԸ (ՏԵՍԱՆՅՈՒԹ)
Փաշինյանական Հայաստանն այլևս սուբյեկտ չէ
Քաղաքագետ Բենիամին Մաթևոսյանը Alpha News-ի եթերում «Վերնագիր» հեղինակային հաղորդման ընթացքում ներկայացրել է թեմայի շուրջ մասնագիտական վերլուծություն։
Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հնարավոր խաղաղության պայմանագրի շուրջ խոսակցությունները կրկին ակտիվացել են։ Ըստ ԱԺ նախագահ Ալեն Սիմոնյանի, խաղաղության պայմանագիրը գալիք 15 օրում կկնքվի, եթե Ադրբեջանը ցանկանա:
Հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորման հարցը քննարկվել է նաև Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների ու ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի ղեկավար Էնթոնի Բլինքենի հետ հեռախոսազրույցի ընթացքում, և ակնհայտորեն քննարկման ընթացքում չէր կարող անտեսվել հնարավոր խաղաղության պայմանագրի թեման։
Նույն թեմային իր ճեպազրույցում անդրադարձավ ԱՄՆ պետքարտուղարի Եվրոպայի և Եվրասիայի հարցերով օգնական Ջեյմս Օ՛Բրայենը՝ նշելով, որ Փաշինյանը մեծ խիզախություն դրսևորեց և հասկացրեց, որ ցանկանում է, որ Հայաստանը առաջ գնա սահմանների բացման հարցում։ Ամերիկացի դիվանագետը նաև նշել է, որ, ըստ նրա, Փաշինյանը չի ցանկանում, որ Հայաստանը լիովին կախված լինի Ռուսաստանից, և Երևանի և Բաքվի միջև հարաբերությունների հաստատումը թույլ կտա Հայաստանին կենտրոնանալ իր տնտեսական զարգացման վրա, կառուցել իր անվտանգության հարաբերությունները և ընդլայնել առևտուրը Կենտրոնական Ասիայից մինչև Թուրքիա:
Այսինքն՝ ակնհայտորեն արագացել են խաղաղության պայմանագրի ստորագրման շուրջ կուլիսային գործընթացները։ Սակայն միանգամայն տրամաբանական հարց է առաջանում՝ ո՞վ է խաղաղության պայմանագրի տեքստի հեղինակը։ Այս հարցն ավելի արդիական է դառնում՝ հաշվի առնելով այն փաստը, որ պաշտոնական Բաքուն հրաժարվում է շարունակել բանակցությունները Երևանի հետ այնպիսի ձևաչափով, որտեղ միջնորդներ կլինեն։ Սա կարևոր նրբերանգ է, քանի որ սովորաբար միջնորդները, կողմերից որոշակի հարցի վերաբերյալ առաջարկներ ստանալով, աշխատում են առաջարկների վրա, բերում այն ձևի, որը ընդունելի կլինի կողմերի համար, և արդյունքում ստացվում է փաստաթղթերի փաթեթ, որի շուրջ կողմերը շարունակում են բանակցային գործընթացը։
Արդյունքը՝ հավասարակշիռ փաստաթուղթ է։ Սակայն, երբ բանակցություններում միջնորդներ չկան, ստացվում է, որ չկա կողմ, որն աշխատում է փաստաթուղթը հավասարակշռելու ուղղությամբ։ Եվ կրկին հարց է առաջ գալիս՝ ո՞վ է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագրի տեքստի հեղինակը։
Ինչպես նկատեցիք, Նիկոլ Փաշինյանը և նրա թիմի անդամները խուսափում են խոսել պայմանագրի տեքստի մասին և սահմանափակվում են հայտարարություններով, թե կողմերը «համաձայնության են եկել 3 սկզբունքների մասով», որոնց հիման վրա կարելի է ստորագրել փաստաթուղթը։
Խոսքը հետևյալ սկզբունքների մասին է.
* Հայաստանի Հանրապետությունը և Ադրբեջանի Հանրապետությունը ճանաչում են միմյանց տարածքային ամբողջականությունը՝ Հայաստանի Հանրապետությունն ունի 29,8 հազար քառ. կմ, Ադրբեջանի տարածքը 86,6 քառ. կմ.:
* Կողմերը համաձայնում են սահմանազատում իրականացնել Ալմա-Աթայի հռչակագրի հիման վրա:
* Տարածաշրջանային հաղորդակցությունները բացվում են կողմերի ինքնիշխանության հիման վրա, իսկ տարածաշրջանային հաղորդակցությունները գործում են փոխադարձության և հավասարության հիման վրա։
Երևի շատերը մոռացել են, բայց 2021 թվականի փետրվարին պաշտոնական Բաքուն Հայաստանին առաջարկել էր բանակցություններ վարել 5 սկզբունքների հիման վրա, որոնք ձևակերպված էին հետևյալ կերպ.
* պետությունների կողմից ինքնիշխանության, տարածքային ամբողջականության, պետական սահմանների անձեռնմխելիության և միմյանց քաղաքական անկախության փոխադարձ ճանաչում․
* պետությունների կողմից միմյանց նկատմամբ տարածքային պահանջների բացակայության և ապագայում նման պահանջներ չներկայացնելու իրավական պարտավորության ստանձնման փոխադարձ հաստատում.
* ձեռնպահ մնալ միջազգային հարաբերություններում միմյանց անվտանգությանը սպառնալուց, քաղաքական անկախության և տարածքային ամբողջականության դեմ սպառնալիքներ և ուժ կիրառելուց, ինչպես նաև այլ հանգամանքներից, որոնք չեն համապատասխանում ՄԱԿ-ի կանոնադրության նպատակներին.
* պետական սահմանի սահմանազատում, դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատում.
* բացել տրանսպորտային կապեր և հաղորդակցություններ, հաստատել այլ համապատասխան հաղորդակցություններ և համագործակցություն փոխադարձ հետաքրքրություն ներկայացնող այլ ոլորտներում:
Դժվար չէ նկատել, որ այն սկզբունքները, որոնց մասին խոսում է Փաշինյանը, կրկնում են այն, ինչ հայտարարել է պաշտոնական Բաքուն դեռ 2021 թվականին, որից դժվար չէ եզրակացնել, որ ոչ միայն սկզբունքները, այլև հենց խաղաղության պայմանագրի տեքստը գրված է Բաքվի կողմից։ Միևնույն ժամանակ, մնում է մեծ հարց՝ Փաշինյանն ու իր կառավարությունը հնարավորություն ունե՞ն ազդելու այս համաձայնագրի տեքստի վրա, թե՞ իսկապես զբաղված են հասարակությանը նոր կապիտուլյացիայի նախապատրաստելով։
Այս հարցին պետք է պատասխանի Արցախի ճակատագրի ուսումնասիրությունը, որը բավարարել է միայն պաշտոնական Բաքվին ու Անկարային…
Ի դեպ, նշենք, որ պոտենցիալ խաղաղության պայմանագրի և դրա հնարավոր հետևանքների մասին խոսելիս ԱՄՆ պետքարտուղարի օգնական Ջեյմս Օ’Բրայենն ընդգծել է, որ դա «թույլ կտա Հայաստանին կենտրոնանալ իր տնտեսական զարգացման վրա, կառուցել իր անվտանգության հարաբերությունները և ընդլայնել առևտուրը և ընդլայնել առևտուրը Կենտրոնական Ասիայից մինչև Թուրքիա»: Փաստացի, ևս մեկ ամերիկացի պաշտոնյա ասում է, որ անվտանգության ոլորտում Հայաստանը պետք է համագործակցի Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ, իսկ «Հայաստանի համար բացվող եվրոպական շուկաները», որոնց մասին խոսում են Հայաստանում իշխանությունները և նրանց մոտ կանգնած փորձագետները, առավելագույնը Կենտրոնական Ասիայի շուկաներն են։ Ասիայի և Թուրքիայի, և միևնույն ժամանակ պրոտեկցիոնիստական մոտեցումը Թուրքիայի և Կենտրոնական Ասիայի երկրների տնտեսություններին, ակնհայտ է դառնում, որ եթե հայկական պետականությունը պահպանվի, ապա իրացման շուկաների հետ կապված խնդիրները հսկայական կլինեն։
Հայաստանը ինտեգրվում է թյուրքական աշխարհին, չնայած այն բանին, որ թյուրքական աշխարհն ինքը պատրաստ չէ համագործակցել Հայաստանի հետ, բայց պատրաստվում է կլանել այն, ինչն ինքը հասկանում է Փաշինյանը, այլապես չէր դժգոհի, որ Ադրբեջանում Հայաստանը սկսել են անվանել «Արևմտյան Ադրբեջան»…