Սերգեյ ՄԱՐԿԵԴՈՆՈՎ․ ԲԱՔՎԻ ՇԱՀԵՐԸ ՏԱՐԲԵՐՎՈՒՄ ԵՆ ԱՄՆ-Ի ԵՎ ԵՄ-Ի ՄՈՏԵՑՈՒՄՆԵՐԻՑ

Ադրբեջանը դեմ չէ, որպես այդպիսին, Արևմուտքի միջնորդությանը

Ամենայն հավանականությամբ, հայ-ադրբեջանական կարգավորման շուրջ եվրոպական բանակցություններից հետո, ամերիկյանը նույնպես որոշ խնդիրների առաջ կկանգնի։ Նոյեմբերի 20-ին Վաշինգտոնում նախատեսված էր Ադրբեջանի և Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարներ Ջեյհուն Բայրամովի և Արարատ Միրզոյանի հանդիպումը։ Սակայն սպասվող բանակցություններից 4 օր առաջ Բաքվից տեղեկություն է ստացվել, որ ադրբեջանական կողմը հրաժարվում է դրանց մասնակցել։ Այս մասին սոցցանցերում գրել է ռուս քաղաքագետ Սերգեյ Մարկեդոնովը։

«Որոշակի միտում է ձեվավորվում։ Հոկտեմբերի 25-ին Հարավային Կովկասում ԵՄ հատուկ ներկայացուցիչ Տոյվո Կլաարը հայտարարել է, որ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի և Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի բրյուսելյան հանդիպումը չի կայանա։ Երեք շաբաթ առաջ հայ-ադրբեջանական բանակցություններ չեն կայացել Գրանադայում՝ Եվրոպական քաղաքական համայնքի գագաթնաժողովի շրջանակներում։

Մինչդեռ, այս բոլոր մերժումներն ունեն ընդհանուր շարժառիթ։ Հոկտեմբերին նախագահ Իլհամ Ալիևը դժգոհեց Ֆրանսիայի հայամետ համակրանքներից։ Նոյեմբերին Բաքվի ներկայացուցիչները հայտարարեցին, որ ԱՄՆ-ի մոտեցումները միակողմանի են, ինչը կասկածի տակ է դնում Միացյալ Նահանգների միջնորդական դերը։ Բանն այն է, որ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենի օգնական Ջեյմս Օ'Բրայենը Կոնգրեսում վերջերս կայացած լսումների ժամանակ հայտարարել է, որ Վաշինգտոնը դադարեցրել է ռազմական օգնությունը Ադրբեջանին և նաև չեղարկել է մի շարք կարևոր այցեր: Պետքարտուղարության ներկայացուցիչը ամերիկյան իշխանությունների այս քայլերը բացատրել է նրանով, որ Երևանի և Բաքվի միջև բանակցություններում առաջընթաց չկա։ Դասականին վերաձևակերպելով՝ դիվանագիտական ​​ճակատում փոփոխություն չկա։

Օ’Բրայենը նաև ընդգծել է, որ իր երկրի կառավարությունը զգուշացրել է Բաքվին, որ Հայաստանի դեմ կոշտ գործողություններն անընդունելի են։ Վաշինգտոնը (ինչպես Փարիզը) այժմ ակտիվորեն ներկայացնում է այս գաղափարը հայկական կողմին։ Այսինքն՝ Լեռնային Ղարաբաղը մի բան է, այստեղ խոսքը Ադրբեջանի խախտված տարածքային ամբողջականության մասին է, բայց «միջուկ Հայաստանը» կարմիր գիծ է։ Պետք է ասել, որ Հայաստանի իշխանությունները դրական են ընկալում այս հռետորաբանությունը։ Եվ նույնիսկ դա հակադրում են Մոսկվայից հստակ առաջարկների ենթադրյալ բացակայությանը։ Թեև Հայաստանի անվտանգությունն այսօր երաշխավոր ում է միայն Ռուսաստանի Դաշնությունը։ Նման երաշխիքների որակը կարելի է քննարկել, բայց Արևմուտքից, բացի հայտարարություններից, իրական այլ մեխանիզմներ չկան։

Նախկինում կովկասյան երկու պետությունների արտգործնախարարները հանդիպել են ԱՄՆ մայրաքաղաքում 2023 թվականի հունիսի վերջին։ Բայց այդ հանդիպումը տեղի է ունեցել մեկուկես օրյա (նույն երրորդ) «ղարաբաղյան պատերազմից» առաջ։ Եվ  արտացոլել է հին իրողությունները, որոնք արմատապես փոխվել են երկու ամիս առաջ։ Այսօր Բաքուն իրեն հաղթող է զգում։ Եվ չի ցանկանում իրեն սահմանափակել արտաքին խաղացողների նկատողություններով։ Չարժե ասել, որ Ադրբեջանը դեմ է արևմտյան միջնորդությանը, որպես այդպիսին։ Եթե ​​Մոսկվան ասի ինչ-որ բան, որը Բաքվում կարող է ընկալվել որպես հայկական կողմի քաջալերանք, արձագանքը կլինի նույնը, ինչ լսվեց Պետդեպարտամենտի բարձրաստիճան պաշտոնյայի վերաբերյալ: Ադրբեջանը շահագրգռված է, որ բոլոր միջնորդները որպես հիմք ընդունեն կարգավորման իր տարբերակը։ Փաստորեն, այս գիծն է առաջ տարվում Բաքվի կողմից։ Բոլոր ազիմուտներով»,- գրել է փորձագետը։

Ինչո՞ւ Բաքուն չհամաձայնեց Վաշինգտոնի հանդիպմանը

Հայ-ադրբեջանական հաշտության պայմանագրի քննարկումը մինչև օրացուցային տարվա վերջ դառնում է կովկասյան օրակարգի կենտրոնական թեմաներից մեկը։ Եվ եթե մինչ նոյեմբերի 22-ը հայկական կողմն ավելի հաճախ էր հիշեցնում փաստաթուղթը ստորագրելու իր պատրաստակամության մասին, ապա այժմ նաև պաշտոնական Բաքուն՝ նախագահ Իլհամ Ալիևի բերանով հայտարարեց, որ խաղաղության համար լուրջ խոչընդոտներ չի տեսնում,- գրել է ռուս քաղաքագետը։

«Ադրբեջանի մայրաքաղաքում ընդունելով Լեո Դոքերթիին` Ալիևը հաստատել է իր երկրի հանձնառությունը հարաբերությունների կարգավորմանը և Երևանի հետ երկխոսությանը: Դոքերթին Մեծ Բրիտանիայի և Հյուսիսային Իռլանդիայի Միացյալ Թագավորության արտաքին, համագործակցության և զարգացման գրասենյակի խորհրդարանական հարաբերությունների գծով պետքարտուղարի տեղակալն է (սա բրիտանական ԱԳՆ պաշտոնական անվանումն է), ինչպես նաև Եվրոպայի և Հյուսիսային Ամերիկայի հարցերով պետքարտուղարի տեղակալը: Լոնդոնի բարձրաստիճան ներկայացուցիչը չի խնայել ադրբեջանցի գործընկերներին ուղղված հաճոյախոսությունները։

Նրա խոսքով՝ «առանց Ադրբեջանի Եվրոպայում խաղաղություն և անվտանգություն չէր լինի»։ Դոքերթին նոյեմբերի 20-ից տարածաշրջանային այցով Կովկասում է։ Երևանում նա հանդիպել է Հայաստանի Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանի հետ։ Բաքվից հետո բրիտանացի այցելուն մեկնել է Թբիլիսի։ Մինչդեռ Ադրբեջանի և Հայաստանի ներկայացուցիչները նախնական պայմանավորվածություն են ձեռք բերել, որ նոյեմբերի վերջին օրը երկու երկրների պետական ​​սահմանի վրա կանցկացվի սահմանազատման և սահմանազատման հարցով հանդիպում։

Ակնհայտ է, որ առանց այդ հարցի լուծման ցանկացած խաղաղ պայմանագիր կստացվի ոչ այլ ինչ, քան ֆորմալ փաստաթուղթ։ Նշաններ կան, որ այս ուղու վրա շարժը կվերսկսվի: Բայց ինչո՞ւ այդ դեպքում Բաքուն չհամաձայնեց Վաշինգտոնի հանդիպմանը, ինչպես որ նախկինում նրա ներկայացուցիչները չէին մասնակցում Գրանադայի և Բրյուսելի հանդիպումներին։ Ի՞նչն է խանգարել ադրբեջանական կողմին արտահայտել այն խոսքերը, որոնք հնչել են Ալիևի և Դոքերթիի բանակցությունների ժամանակ։ Կարծում եմ՝ պատասխանն այնքան էլ բարդ չէ։ Ադրբեջանը ձգտում է երկկողմանի պայմանավորվածություններ ձեռք բերել Հայաստանի հետ՝ առանց երրորդ կողմերի։

Այնպես չէ, որ այդ «երրորդ կողմերը» բոլորովին ավելորդ են, բայց Բաքուն կցանկանար նվազագույնի հասցնել իրավիճակի վրա դրանց իրական ազդեցության աստիճանը։ Եվ, ընդհակառակը, հասկացողություն կա, որ հայկական կողմը կառչելու է «երրորդից»՝ մինչև վերջին հասանելի հնարավորությունը։ Ադրբեջանը կցանկանար իր հաջողությունների անվերապահ ճանաչումը, ինչպես նաև նոր տարածաշրջանային ստատուս քվոյի ձևավորումը, որտեղ հիմնական շահառուներից մեկը կլինի Բաքուն»,- գրել է նա։

Ռուսաստանի և Հայաստանի ղեկավարների զրույցը կարող է հանգստացնել իրավիճակը

Ռուս-հայկական հարաբերությունները «Ղարաբաղից հետո» անցնում են ծանր փորձությունների միջով։ Ռուս հայտնի քաղաքագետ և միջազգային հարցերով մասնագետ Դմիտրի Տրենինի արդարացի նկատառմամբ՝ դրանք «նույնը չեն լինի»։ Սակայն, պետք չէ նաև շտապել եզրակացություններ անել Անդրկովկասից Ռուսաստանի դուրս գալու վերաբերյալ, քանի որ այս տարածաշրջանն առանձնահատուկ նշանակություն ունի Ռուսաստանի Դաշնության հարավային շրջանների անվտանգության համար։ Ճիշտ է նաև, որ հետխորհրդային Եվրասիայի ամենաբուռն հատվածներից մեկում «փոխվում է» ռուսական ներկայության «կոնֆիգուրացիան»,- գրել է Մարկեդոնովը։

«Այս առումով Երեվանի եվ Մոսկվայի միջեվ երկխոսության մեջ չասվածի որոշակի զգացում կա։ Այսպես, Հայաստանի վարչապետը չի մասնակցել ՀԱՊԿ Մինսկի գագաթնաժողովին։ Կազմակերպության համապատասխան ստորաբաժանումների հանդիպումներին, բացի նրանից, ներկա չէին նրա ամենամոտ գործընկերները՝ արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանը, ինչպես նաև Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանը և ՊՆ ղեկավար Սուրեն Պապիկյանը։ Դե իսկ Հայաստանի լրատվական տարածքում ՀԱՊԿ-ին, մեղմ ասած, չեն գովում։ Խոսքն ինչպես ավանդական լրատվամիջոցների, այնպես էլ սոցիալական ցանցերի մասին է։

Միաժամանակ, զգացվում է, որ Երևանը պատրաստ չէ (գոնե դեռ) հարաբերություններում խորացող անջրպետին։ Աշնան նախավերջին օրը ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովն ասել է, որ Նիկոլ Փաշինյանին սպասում են ԱՊՀ ոչ պաշտոնական գագաթնաժողովին Ռուսաստանի «հյուսիսային մայրաքաղաքում»։ Նախկինում նման կերպ էր արտահայտվել Վլադիմիր Պուտինի օգնական Յուրի Ուշակովը։ Սանկտ Պետերբուրգում կանցկացվի նաև ԵԱՏՄ գագաթնաժողովը։

Եվ հենց այստեղ է նախատեսվում «Ղարաբաղից հետո» Երևանի մոտեցումների հենց «կոնֆիգուրացիայի փոփոխությունը»։ Եթե ​​Հայաստանի ղեկավարությունը սառը (իսկ երբեմն էլ միտումնավոր ցուցադրական) վերաբերմունք ունի ՀԱՊԿ-ի նկատմամբ, ապա ԵԱՏՄ-ն այլ պատմություն է։ Եթե ​​Հայաստանի ղեկավարությունը սառը (իսկ երբեմն էլ միտումնավոր ցուցադրական) վերաբերմունք ունի ՀԱՊԿ-ի նկատմամբ, ապա ԵԱՏՄ-ն այլ պատմություն է։ «Չգիտեմ Փաշինյանը կգա, որոշումը դեռ կայացված չէ, բայց, իմ անձնական կարծիքով, Հայաստանը պետք է մասնակցի այս գագաթնաժողովին, քանի որ մենք ստանձնում ենք ԵԱՏՄ նախագահությունը»,- նոյեմբերի 28-ին ասել է Հանրապետություն ԱԺ նախագահ Ալեն Սիմոնյանը։ Դժվար թե նման բարձրաստիճան պետական ​​գործիչը դառնա սովորական «սփոյլեր» այս իրավիճակում։ Հայ գործընկերների հետ հարցազրույցներում և զրույցներում այս մեկնաբանության հեղինակը բազմիցս նկատել է մոտեցումների որոշակի «երկբաժանում»: Եթե ​​նրանք ակնհայտ թերահավատություն ունեն Մոսկվայի կողմից անվտանգության երաշխիքների վերաբերյալ, ապա ակնհայտ թերահավատություն կա Ռուսաստանի Դաշնության և ԵԱՏՄ-ի մյուս գործընկերների հետ տնտեսական ինտեգրման ոչ միայն պահպանման, այլ գուցե նաև խորացնելու հեռանկարների նկատմամբ։

Բայց ինչ նոր «կոնֆիգուրացիաներ» էլ ի հայտ գան դաշնակիցների հարաբերություններում, հին խնդիրներից հնարավոր չէ խուսափել։ Եվ հաշվի առնելով հարաբերությունների «անձնական քիմիայի» կարևորությունը, Ռուսաստանի Դաշնության Նախագահի և Հայաստանի վարչապետի զրույցը կարող է հանդարտեցնել իրավիճակը և տանել այն ավելի կառուցողական ուղղությամբ։ Եթե ​​անգամ ամբողջական վերադարձը անցյալին չաշխատի»,- գրել է փորձագետը։

Բաքվի շահերը տարբերվում են ԱՄՆ-ի և ԵՄ-ի մոտեցումներից

«Ադրբեջանի արտաքին քաղաքականության հայեցակարգը չի ներառում ԵՄ-ին անդամակցելու նպատակը։ Սա պրագմատիկ մոտեցում է, քանի որ մեզ այնտեղ երբեք չեն ընդունի, իսկ պատճառները պարզ են»։ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի «եվրոպական թեզերը» հնչել են նրա կողմից «Ղարաբաղ. վերադարձ տուն երեսուն տարի անց. Ձեռքբերումներ և դժվարություններ» միջազգային համաժողովի ժամանակ։ «Ղարաբաղյան» հարթակում Բաքվի և Բրյուսելի համագործակցության թեմային անդրադառնալը պատահական չէ։ Ադրբեջանի արտաքին քաղաքականության համար այս դավադրությունը կենտրոնական էր (և շարունակում է մնալ նաև Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ վերահսկողություն հաստատելուց հետո): Եվ այս պրիզմայով են գնահատվում Բաքվի բոլոր առաջնահերթությունները միջազգային ասպարեզում,- գրել է ռուս քաղաքագետը։

«Ըստ Իլհամ Ալիեվի՝ «եթե Ադրբեջանին ԵՄ չեն ընդունում, ապա ինչո՞ւ պետք է այս դուռը թակենք և տանտերերին անհանգստացնենք։ Մենք գտանք համագործակցության, կապերի հաստատման ուղիներ»։ Այն պայմաններում, երբ հետխորհրդային գործընթացները շատ փորձագետների կողմից դիտվում են որպես «սառը պատերազմի» ռիմեյք և «զրոյական գումարով խաղ», Ադրբեջանի ղեկավարի բերանից հնչած նման գնահատականներն ընկալվում են որպես արևմտամետ վեկտորի մերժում։ Ավելին, վերջին ամիսներին Ադրբեջանի ղեկավարն անտեսել է Հայաստանի հետ հակամարտությունը լուծելու եվրոպական հարթակները։ Իսկ ԱՄՆ-ի հետ հարաբերություններն այսօր այնքան էլ լավ չեն, որքան մեկ-երկու տարի առաջ։

Բայց չշտապենք վերջնական եզրակացություններ անել։ Ադրբեջանն իսկապես ձգտում է ազատվել Արևմուտքի «միջանկյալ խնամակալությունից» և հաստատել իր հաղթանակը (և խաղաղության պայմանագիրը որպես բաղադրիչ), ինչպես ասում են՝ «առանց վկաների»։ Եվ այստեղ Բաքվի շահերը տարբերվում են ԱՄՆ-ի և ԵՄ-ի մոտեցումներից՝ գոնե արտաքուստ և ֆորմալ առումով «փոխզիջման» համար հաշվարկված։ Սակայն այս ամենը չի նշանակում, որ վաղը Ադրբեջանը դուրս կգա Արևելյան գործընկերության նախագծից, կհրաժարվի Արևմուտքի հետ էներգետիկ համագործակցությունից կամ կվերանայի Թուրքիայի հետ ռազմավարական դաշինքը (ի դեպ, ՆԱՏՕ-ի անդամ երկիր, որն ունի դաշինքի երկրորդ մեծ բանակը):

Բաքվի և Բրյուսելի համագործակցության կենտրոնական տեղը զբաղեցնում է էներգետիկ անվտանգության ոլորտում ռազմավարական գործընկերության մասին 2022 թվականի հուլիսի 18-ի փոխըմբռնման հուշագիրը։ 2023 թվականի մարտին, Իլհամ Ալիևի Բեռլին կատարած այցի ժամանակ, դաշնային կանցլեր Օլաֆ Շոլցը իրենց համատեղ մամուլի ասուլիսի ժամանակ, մասնավորապես, ընդգծել է Ադրբեջանի կարևորությունը՝ որպես Եվրոպայի էներգետիկ գործընկեր։ Եվրոպական դիվանագիտական ​​ծառայության էջում նշվում է, որ մերձկասպյան հանրապետությունը «առանցքային դեր է խաղում ԵՄ շուկան Կասպից ծովի ավազանից էներգառեսուրսներով մատակարարելու գործում»։ Եվ այս համատեքստում ինտեգրումից հրաժարվելը չի ​​նշանակում հրաժարվել համագործակցությունից։ Կարևոր նրբերանգ՝ եվրոպական ուղղությամբ Ադրբեջանի մոտեցումները հասկանալու համար»,- գրել է փորձագետը։

News.am-ի նյութերով