«Լույս» հիմնադրամը վերլուծել է 2024 թվականի պետբյուջեն

2023 թվականի տնտեսական աճը նախորդ տարվա դրական գործոնների պահպանման արդյունք է։ Սակայն, եթե տարեսկզբին տնտեսական աճը բավական բարձր էր, ապա երկրորդ կիսամյակում, սկսած հունիս - հուլիս ամիսներից, տնտեսական ակտիվության աճի տեմպերը դանդաղել են՝ կազմելով շուրջ 6 տոկոս: Եթե աճի դանդաղման միտումը շարունակվի, ապա 2024 թվին 7 տոկոս թիրախին հասնելը կարող է հայտնվել սպառնալիքի տակ, ինչը կհանգեցնի բյուջեի կատարմանն առնչվող դժվարությունների, քանի որ հարկային մուտքերը ևս կկրճատվեն։ Այդ մասին ասվում է «Լույս» հիմնադրամի փորձագետների կողմից ՀՀ 2024 թվականի պետական բյուջեի վերլուծության մեջ։

Հիշեցնենք, որ նախօրեին խորհրդարանն ընդունել է հաջորդ տարվա հիմնական ֆինանսական փաստաթուղթը, որի համաձայն, 2024 թվականին ՀՆԱ-ի 7% աճի ապահովման պայմաններում Հայաստանի պետական գանձարանի եկամուտները կկազմեն 2 տրլն 723 մլրդ դրամ (ՀՆԱ - ի 25,9% - ը), իսկ ծախսերը ՝ 3 տրլն 206 մլրդ դրամ (ՀՆԱ-ի 30,5% - ը) ։ Հարկային եկամուտները և պետական տուրքը կանխատեսվում են 2 տրլն 613 մլրդ դրամի չափով (ՀՆԱ - ի 24,9% - ը), 2 մլրդ 276 մլն դրամը կկազմեն պաշտոնական դրամաշնորհները, 87 մլրդ 676 մլն դրամը ՝ այլ եկամուտները: ՀՆԱ-ի դեֆլյատորի աճը կկազմի 4 տոկոս ։ Պետբյուջեի պակասուրդը կկազմի 482,9 մլրդ դրամ կամ ՀՆԱ-ի 4,6% - ը ։ Միջին գնաճը կանխատեսվում է 3.2% ՝ 2023 թվականի վերջին սպասվող 2.2% - ի և 2022 թվականի փաստացի 8.6% - ի փոխարեն: Ընթացիկ ծախսերը կկազմեն 2 տրլն 511.2 մլրդ դրամ (ՀՆԱ - ի 23.9% - ը), ոչ ֆինանսական ակտիվների գծով ծախսերը կկազմեն 695.3 մլրդ դրամ (ՀՆԱ-ի 6.6% - ը), իսկ կապիտալ ծախսերը՝ շուրջ 695 մլրդ դրամ և 27% - ով կգերազանցեն այս տարվա ցուցանիշը (ՀՆԱ-ի 6.6% - ը): Կառավարության պահուստային ֆոնդը 2024 թվականի համար նախատեսված է աննախադեպ բարձր ծավալով՝ 156 մլրդ դրամ ։ Հայաստանի պետական պարտքը կհասնի 5 տրլն 314 մլրդ դրամի (ՀՆԱ-ի 50,5% - ը), իսկ կառավարության պարտքը կկազմի 5 տրլն 082.9 մլրդ դրամ (ՀՆԱ-ի 48,3% - ը) կամ 11 մլրդ, 892 մլն դոլար:

Ինչպես կարծում են հիմնադրամի փորձագետները, հաջորդ տարվա բյուջեում նախատեսված չեն տնտեսական աճի նպատակի ապահովման համար անհրաժեշտ ներդրումների և արտահանման ծավալների ապահովմանն ուղղված միջոցառումներ: <Բյուջեն հիմնված է 7% տնտեսական աճի նպատակային ցուցանիշի վրա, սակայն կանխատեսումները հուշում են, որ աճը կարող է հասնել 5,6% - ի: Ուստի, 7 տոկոսին հասնելու համար անհրաժեշտ է ապահովել լրացուցիչ մասնավոր ներդրումներ և արտահանման ծավալների ավելացում։ Սակայն բյուջեի ծախսային մասում ներդրումների և արտահանման խթանմանն ուղղված հստակ միջոցառումներ չկան, որոնք ցույց կտան, թե որքանով հնարավոր կլինի նպաստել ներդրումների և արտահանման աճին հաջորդ տարի: Նախագծերի մասին ոչ ամբողջական տեղեկատվության առկայությունը շատ անորոշ է դարձնում ներդրումների և արտահանման աճի հավանականությունը, ինչպես նաև հարցականի տակ է դնում նպատակային տնտեսական աճի ձեռքբերումը>, - նշում են նրանք։

Նշվում է, որ բյուջեի հիմքում դրված է ՀՆԱ-ի նկատմամբ հարկերի հարաբերակցության էական բարձրացման ակնկալիքը։ Այս նպատակին հասնելը զգալի ռիսկեր է պարունակում։ <Նախատեսվում է, որ 2023 թվականին հարկերը/ՀՆԱ-ն պետք է բարելավվեն մոտ 1 տոկոսային կետով և հաջորդ տարի ևս 0,75 տոկոսային կետով: Ավելին, բավականին մեծ շեշտադրում է արվում հարկային վարչարարության համակարգի կատարելագործման վրա, ինչն ավելի անորոշ է և ռիսկային ։ ՀՀ պատմության մեջ երկու տարում ՀՆԱ-ի նկատմամբ հարկերի հարաբերակցության 1,75 տոկոսային կետով բարելավում չի եղել։ Թեև, հարկերի բարձրացմանն ուղղված օրենսդրական փոփոխությունները ևս պլանավորվում են, դրանք այնքան էլ մեծ ազդեցություն չեն ունենա հարկեր-ՀՆԱ հարաբերակցության վրա: Հետևաբար, այս մասում պետք է տրամադրվեն որոշակի պահուստային բարձիկներ ՝ հարկերի հնարավոր թերացումների դեպքում բյուջետային կայունություն ապահովելու համար", - կարծում են տնտեսագետները ։

2024 թվականի պետական բյուջեով նախատեսվում է ինչպես եկամուտների, այնպես էլ ծախսերի զգալի աճ: Եկամուտների աճը կանխատեսվում է 13.1%, ծախսերի աճը ՝ 20.8%: Ծախսերի ավելացման մեջ ներառված է նաև Արցախից տեղահանված բնակչությանն աջակցության գումարը, որի ծավալը կազմում է շուրջ 109,2 մլրդ դրամ: Վերջինից 47,3 մլրդ դրամը նախատեսված է արդեն իսկ ընդունված ծրագրերի համար, իսկ մնացած մասը ՝ 61,9 մլրդ դրամը, փոխանցվել է պահուստային ֆոնդ՝ տարվա ընթացքում անհրաժեշտ աջակցությունը ֆինանսավորելու համար, քանի որ աջակցության անհրաժեշտությունն ամբողջությամբ չի գնահատվել ընթացիկ փուլի համար:

Փաստաթղթի հեղինակները կարծում են, որ շարունակվում է անիրատեսական կապիտալ ծախսերի պլանավորումը։ Կապիտալ ծախսերը նախատեսված են ՀՆԱ-ի 6,6% - ի չափով ՝ 2023 թվականին սպասվող 5,9% - ի և 2022 թվականի փաստացի 4,5% - ի դիմաց ։ Սակայն 2023 թվականին կապիտալ ծախսերի կատարումը բավականին ցածր ցուցանիշներ ունի. հունվար-սեպտեմբերին ցուցանիշը կազմել է ընդամենը 57,4 տոկոս, ինչը վկայում է այն մասին, որ կապիտալ ծախսերի քրոնիկ հետ մնալու խնդիրը դեռ լուծված չէ և կպահպանվի ապագայում, քանի որ դրա լուծման համար էական քայլեր չեն ձեռնարկվի։ Հարկ է նշել, որ կապիտալ ծախսերի ավելացումը հաշվի է առնվում նաև հաջորդ տարվա տնտեսական աճի կանխատեսումներում, ուստի, քրոնիկ հետամնացության պահպանումը կարող է վտանգել նաև տնտեսական աճի նպատակի իրագործումը:

Արմինֆո