Սերգեյ ՄԱՐԿԵԴՈՆՈՎ․ «ՂԱՐԱԲԱՂՅԱՆ ԵՐՐՈՐԴ ՊԱՏԵՐԱԶՄԻՑ» ՄԵԿ ՏԱՐԻ ԱՆՑ ԿԱՐԵՎՈՐ Է ՈՐՈՇ ԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐ ԱՄՓՈՓԵԼ
Մեկ տարի առաջ շատ քաղաքական գործիչներ, մեկնաբաններ և հետխորհրդային տարածքի հետազոտողներ գրեթե համերաշխ էին իրենց տեսակետում՝ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունն ավարտված է։ Ադրբեջանը երկու օրում ռազմական գործողություն է իրականացրել և վերահսկողության տակ դրել չճանաչված Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության տարածքը։ Ավելի ճիշտ՝ դրա այն հատվածը, որը պահպանվել է 2020 թվականի ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո: Դրա մասին սոցցանցերում գրել է ռուս քաղաքագետ Սերգեյ Մարկեդոնովը։
«ԼՂՀ ղեկավարությունը հայտարարեց ռազմական կազմավորումների զինաթափման և դե ֆակտո կազմավորման լուծարման մասին, որը շուրջ երեք տասնամյակ կովկասյան քաղաքականության կարևորագույն գործոններից էր։
Տարվա ընթացքում 2023 թվականի սեպտեմբերին ձեռք բերված նոր ստատուս քվոն, ըստ երևույթին, ավելի ամրապնդվել է։ Հայ բնակչությունը լքել է Ղարաբաղը։ Այն, ինչ ընկալվում է որպես Ադրբեջանի ազգային հաղթանակ, Հայաստանում դիտվում է որպես զարհուրելի աղետ։ Եվ այս ազգային տրավմայով ապրելու է հայերի մեկից ավելի սերունդ։ Սակայն պաշտոնական Երևանը չի դիմում ռևանշիստական հռետորաբանության, ընդհակառակը, համաձայնվում է նոր զիջումների և խոսում է «պատմական Հայաստանին» հրաժեշտ տալու մասին՝ հանուն նոր Հայաստանի:
Արտաքին խաղացողները, թեև մեկ տարի առաջվա «ծախքերի և չափազանցությունների» վերաբերյալ որոշ քննադատական գնահատականներ են հեռարձակվում, սակայն առանձնապես ջանասիրությամբ չեն զբաղվում։ «Սառը պատերազմ 2.0» ձևաչափում Ռուսաստանն ընկալվում է որպես Արևմուտքի գլխավոր սպառնալիք: Եվ, հետևաբար, ԱՄՆ-ը և ԵՄ-ն փորձում են երկխոսություն վարել Հայաստանի և Ադրբեջանի հետ հենց այս կտրվածքով։ իրենց որպես հիմնական մոդերատորներ առաջարկելով ՝ Ռուսաստանին համարելով «անհետացող իրողություն»։ Սա հեռու է իրականությունից, սակայն նման մտապատկերները դրվել են հանրային շրջանառության մեջ։
Փաստորեն, պատմությունն ավարտվեց, եկեք մոռանա՞նք այն: Նախ և առաջ, «ղարաբաղյան երրորդ պատերազմից» մեկ տարի անց կարևոր է ամփոփել որոշ արդյունքներ և հստակեցնել բացատրական մոդելները։ 2023 թվականին հայ-ադրբեջանական դիմակայության նոր սրումը կրկին ցույց տվեց, որ նախկին ԽՍՀՄ հսկայական տարածքներում երկարաժամկետ էթնոքաղաքական հակամարտությունները դեռևս լուծվում են հիմնականում ուժի գործադրմամբ։ Հակամարտող հասարակություններում բանակցություններն ու փոխզիջումները քաղաքականապես պահանջված չեն։ Ղարաբաղյան համատեքստում արժե առանձնապես նշել, որ Ադրբեջանն իրականում դարձել է Ռուսաստանից հետո երկրորդ պետությունը, որն ի վիճակի է իր օգտին ջախջախել գոյություն ունեցող ստատուս քվոն։
Թերևս նոր ստատուս քվոյի պայմաններում պետք է շատ հստակ նշել, որ կովկասյան երկու հանրապետությունների (Հայաստանի և Ադրբեջանի - խմբ.) հակամարտությունը դեռ ավարտված չէ։ Չկա խաղաղության պայմանագիր (չնայած արդեն քննարկվում է դրա տասներորդ տարբերակը), չկա սահմանազատված սահման։ Վեճեր են ծագում այն մասին, թե ինչպես պետք է ճշգրտել Հայաստանի Սահմանադրությունը, որպեսզի հետագայում տարածքային ռևանշի ակնարկներն անգամ բացառվեն։
Բայց ամենակարևորը, թերևս, հակամարտության մասնակից երկու երկրների տրամադրությունն է։ Հայերի ընկճվածությունն ու հիասթափությունը ոչ թե զիջումների գնալու իրական պատրաստակամության, այլ թուլության և ինչ-ինչ ռեսուրսների բացակայության դրսևորում է։ Ադրբեջանցիների ոգեշնչումը նույնը չէ, ինչ, թեկուզ հաղթողի դիրքերից, փոխզիջումների գնալու ցանկությունը, այլ ավելի շուտ՝ քաջություն և հաջողություն դրսևորելու ցանկություն։
Եվ, հետևաբար, պատմության մեջ մի կարևոր գլուխ փակված է, բայց նորերը դեռ պետք է գրվեն և ընթերցվեն»,- գրել է Սերգեյ Մարկեդոնովը։