Newsweek. ԲԱՅԴԵՆԸ ՊԵՏՔ Է ՊԱՀԻ ԻՐ ԽՈՍՏՈՒՄԸ ԵՎ ՃԱՆԱՉԻ ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ
Թրամփի կառավարման վերջին օրերին նախկին պետքարտուղար Մայք Պոմպեոն հայտարարել էր, որ Չինաստանը ցեղասպանություն է իրականացնում ույղուրների և այլ փոքրամասնությունների նկատմամբ Սինցզյանում: Արդյո՞ք դա որպես մարտահրավեր էր նախատեսվում մեր նորընտիր նախագահին, դեռ պարզ չէ: Պատմականորեն Միացյալ Նահանգների կողմից ցեղասպանության ճանաչման պատմությունը խնդրահարույց է եղել, Newsweek-ի համար գրում է հանրային կապերի փորձագետ Ստեփան Պեչդիմալջին:
«Պոմպեոն չպետք է այդքան երկար գար այդ եզրակացությանն իր պաշտոնավարման վերջին օրը, հատկապես` ույղուրական արձագանքների տարածման և չինական ճամբարների արբանյակային պատկերների տարածման հետ կապակցությամբ: Դա ստիպում է կասկածի տակ դնել լուծման արդյունավետությունն ու իսկությունը: Դա էլ ավելի է կասկածի տակ դնում մեր պետական ինստիտուտները և ընդգծում, որ ցեղասպանությունը կարող է որպես քաղաքական գործիք օգտագործվել:
Տասնամյակներ շարունակ մենք տեսել ենք, թե ինչպես են նախագահները երկու կուսակցություններից շահագործում Հայոց ցեղասպանությունը` այն օգտագործելով քաղաքական նպատակներով: Նախագահ Ջո Բայդենը եզակի հնարավորություն ունի վերականգնելու հավատը և վստահությունը Վաշինգտոնի հանդեպ` ճանաչելով Հայոց ցեղասպանությունը ապրիլի 24-ին` 106-րդ տարելիցին: Այս փոքր, բայց նշանակալից քայլով Բայդենը կարող է փոխել ստատուս քվոն` աշխարհին ուժեղ ազդանշան ուղարկելով, որ Միացյալ Նահանգները հավատարիմ են ժողովրդավարական արժեքներին և սկզբունքներին Թրամփիզմից հետո:
Ցեղասպան քաղաքականությունը կարող է բարդ լինել: Բայց պարտադիր չէ: Ամերիկահայերը չափազանց լավ գիտեն, թե ինչ է տեղի ունենում, երբ քաղաքականությունը կարող է դուրս մղել մարդու իրավունքները: Դա անվստահություն և անսանձ ցինիզմ է ծնում մեր ընտրած պաշտոնյաների և առաջնորդների շրջանում կառավարությունում: Դա նպաստում է անտարբերությանը: Զավոք, դա ուղիղ արդյունքն է այն բանի, ինչ տեղի է ունենում երկար տարիների խաբեությունից և ստից հետո:
Նախագահական ընտրությունների յուրաքանչյուր ցիկլ նշանավորվում է թեկնածուների` Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու խոստումներով, որը Թուրքիան մինչ օրս հերքում է: Անկախ նրանից` խոսքն ձայներ փնտրելու նպատակով ընտրարշավի մասին է, թե դրամահավաքի` թեկնածուները` Ջորջ Բուշ-ավագից մինչև Բարաք Օբամա, խոստացել են ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը նախագահի պաշտոնում: Սակայն պաշտոնը ստանձնելուց հետո նրանք կապիտուլյացվում են թուրքական ճնշման տակ և խոնարհվում իրական քաղաքականության զոհասեղանի առջև` օգտագործելով էվֆեմիստիկ լեզուն և բանավոր մարմնամարզությունը` նկարագրելու համար այն, ինչը պատմաբանների ճնշող մեծամասնությունը որպես 20-րդ դարի առաջին ցեղասպանություն է ճանաչում: Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի նման ժխտողների համար Հայոց ցեղասպանությունը կեղծ լուր է և մի մեծ դավադրություն` չնայած պատմական վկայություններին:
Ջո Բայդենի համար Հայոց ցեղասպանությունը ներքին խնդիր է և իր քաղաքական կարիերայի մի մաս: Սենատի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի նախագահի պաշտոնում Բայդենը բազմաթիվ օրինագծերի հեղինակներից էր, այդ թվում` Հայոց ցեղասպանության մասին բանաձևի, և մի օրինագիծ ներկայացրեց, որը դատապարտում է հայ լրագրող և իրավապաշտպան Հրանտ Դինքի սպանությունը Հայոց ցեղասպանության քարոզչության համար: Բոլորովին վերջերս Բայդենը խոստացավ ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը և նախագահ ընտրվելու դեպքում առաջնահերթություն դարձնել մարդու իրավունքները` հետևելով իր նախորդների` նախընտրական քարոզչության սցենարին: Սակայն, ի տարբերություն նորագույն պատմության նախկին նախագահների, Բայդենը նախագահի պաշտոնում երդվեց մեր երկրի նկատմամբ անվստահության և մեծ պառակտման պայմաններում: Սա է պատճառներից մեկը, ինչի համար նա իշխանության նկատմամբ հավատքի և վստահության վերականգնումը դարձրեց իր օրակարգի հիմնական կետերից մեկը: Հայոց ցեղասպանության ճանաչումն ինչ-որ չափով կարող է օգնել այդ ջանքերին: Նախ, դա երկու կուսակցությունների խնդիրն է, որը կարող է օգնել հաղթահարել երկու կողմերի միջև եղած տարաձայնությունները: Բայդենը կարող էր երկկուսակցականության երանգը տալ իր նախագահության սկզբում` ճանաչում պնդելով այս ապրիլին:
Երկու տարի առաջ Կոնգրեսը պարտադիր ուժ չունեցող բանաձև ընդունեց, որը հաստատեց ճանաչումը և ամերիկյան քաղաքականությունը Հայոց ցեղասպանության նկատմամբ որպես 1915-1923 թվականներին Օսմանյան Թուրքերի կողմից 1.5 միլիոն հայերի համակարգված ոչնչացում սահմանեց: Այս ընթացքում նաև ասորիներ և հույներ են սպանվել: Թրամփի վարչակազմը փորձում էր արգելափակել բանաձևը Սենատի նիստում` Էրդողանին հանգստացնելու համար:
Հայոց ցեղասպանությունը շատ առումներով ավելի ու ավելի է զարգացել` «մոռացված ցեղասպանությունից» դեպի քաղաքական: Պատահական չէ, որ Պոմպեոն հանգստացրեց Թուրքիային` ույղուրների մասին իր հայտարարության մեջ մարդկության դեմ հանցագործությունների արդյունքում տուժած խմբերի ցուցակից դուրս թողնելով հայերի սպանությունն օսմանների կողմից:
Դարաշրջանում, երբ անդունդի անդունդի վրայով ձեռք մեկնելը ոչ թե որպես առաքինություն, այլ որպես արատ է դիտվում, Բայդենը հնարավորություն ունի շտկել մեր քաղաքականությունը հարցի օգնությամբ, որի շուրջ երկու կողմերն էլ կարող են համաձայնության գալ: Կա պատճառ, որի համար ե՛ւ դեմոկրատները, ե՛ւ հանրապետականները բարեկամաբար նստում էին հայկական հարցերի շուրջ Կոնգրեսի խմբակցությունում 1995 թվականին դրա հիմնադրման օրվանից:
Բայդենն իր պաշտոնավարումը սկսել է շատ անկայուն ժամանակահատվածում Թուրքիայի հետ ԱՄՆ հարաբերություններում: Ժամանակ, երբ Վաշինգտոնն աչք է փակում Անկարայի չարամիտ պահվածքի վար, որն անհարգալից վերաբերմունք է ցուցաբերում օրենքի նկատմամբ, այդ թվում` Հայոց ցեղասպանությունը ժխտելու շարունակական արշավի: Աշխարհն ավելի շատ ազնվության և անկեղծության կարիք ունի: Բայդենը կարող է ընդառաջ գնալ այդ կետին` հնարքների և խաբեության հեղինակներին պատասխանատվության ենթարկելով իրենց գործողությունների համար: ԱՄՆ նախագահները չեն հասկանում մի բան` որ Հայոց ցեղասպանությունը ոչ թե քաղաքական, այլ մարդու իրավունքների խնդիր է: Բայդենը իմաստություն կցուցաբերեր, եթե վերջ դներ անցյալին և աներ այն, ինչը ազնվաբարո է: Նա պետք է ճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը: Ցեղասպանության զոհերը լավագույնին են արժանի պետական ծառայողներից: Նրանք արժանի են ճշմարտությանը»,- գրում է հոդվածի հեղինակը: