THE NATIONAL INTEREST․ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՍԽԱԼ «ՇՐՋԱԴԱՐՁԸ» «ԴԵՊԻ ԱՐԵՎՄՈՒՏՔ»
Հայաստանում և նրա շուրջը ծայրաստիճան տագնապալի մի բան է տեղի ունենում։ Երկիրը գնալով ավելի ու ավելի է մոտենում նրան, որ դառնա Արևմուտքի և Ռուսաստանի միջև ավերիչ, վտանգավոր և անհարկի առճակատման հաջորդ ասպարեզը, գրում է Փենսիլվանիայի Լիհայի համալսարանի միջազգային հարաբերությունների ամբիոնի դոցենտ Արման Գրիգորյանը The National Interest-ի համար։
«Հայաստանի հեղափոխական իշխանությունը, ըստ երևույթին, Ռուսաստանից «շրջվում» է դեպի Արևմուտք՝ գնալով նույն ճանապարհով, որը նախկինում հարթել էին Վրաստանի և Ուկրաինայի գունավոր հեղափոխությունները։ Եթե դատենք Վրաստանի և Ուկրաինայի փորձով, ապա Մոսկվան դժվար թե ստոյիկ խոնարհումով արձագանքի իրադարձությունների նման զարգացումներին։ Իրավիճակը սրվում է Արևմուտքի կողմից Հայաստանի կուրսի փոփոխության գնալով ավելի թափանցիկ խրախուսմամբ, թեև ոչ ոք լրջորեն չի հավատում, որ Արևմուտքը կցանկանա կամ ի վիճակի կլինի անել ավելին Հայաստանի համար, քան արեց Վրաստանի համար, եթե Ռուսաստանը հանի իր ձեռնոցները»,- կարծում է հոդվածի հեղինակը:
Փորձագետի կարծիքով, մինչև վերջերս շատ քիչ էին ավելի վստահելի տարբերակները, քան Ռուսաստանի հետ Հայաստանի սերտ միությունը շարունակելը։
Գրիգորյանն ընդգծում է, որ հաշվի առնելով որոշ հարևանների հետ երկրի խնդիրները, խոցելիությունը և համարժեք այլընտրանքների բացակայությունը, այս միությունը թվում էր «պողպատից պատրաստված»։
«Սակայն մի քանի տարի առաջ դրանում սկսեցին ճաքեր առաջանալ, և այժմ այն գտնվում է փլուզման եզրին։ Իրականում, Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը վերջերս հայտարարեց, որ Հայաստանը մտադիր է դուրս գալ ՀԱՊԿ-ից, որտեղ դոմինանտ դեր ունի Ռուսաստանը: Չնայած այն հանգամանքին, որ երկրի ԱԳ նախարարը առանց հատուկ էնտուզիազմի փորձում էր հերքել նման մտադրությունների առկայությունը, այդուհանդերձ, Հայաստանում ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու մասին խոսակցությունները որոշ ժամանակ բավական լայն տարածում են գտել։ Որոշ իշխանամետ քաղաքական խմբեր քարոզարշավ են սկսել՝ կոչ անելով հանրաքվե անցկացնել Եվրամիությանը (ԵՄ) Հայաստանի անդամակցության հարցով, իսկ երկրի վարչապետը վերջերս նույնպես անվերապահ ոգևորություն է հայտնել նման ճանապարհով գնալու վերաբերյալ: Հաշվի առնելով ԵՄ-ի և Ռուսաստանի հարաբերությունների ներկա վիճակը՝ սա պարզապես ԵՄ-ին անդամակցելու փորձ չէր։ Դա դեմարշ էր Ռուսաստանի դեմ»,- նշում է վերլուծաբանը։
Հոդվածի հեղինակը հարց է տալիս, թե կոնկրետ որո՞նք են այն խնդիրները, որոնք Ռուսաստանի և Հայաստանի հարաբերությունները հանգեցրել են նման անկման։
«Հայերը Ռուսաստանին մեղադրում են անվստահելի դաշնակից լինելու մեջ, իսկ ՀԱՊԿ-ին անօգուտ ինստիտուտ լինելու մեջ։ Նրանք պնդում են, որ Ռուսաստանը Հայաստանին թողել է Ադրբեջանի կամ Թուրքիայի ողորմածությանը 2020 թվականի հայ-ադրբեջանական պատերազմի ժամանակ և, ըստ էության, գործարքի է գնացել այդ երկրների հետ: Հայկական կողմը վրդովված է, որ ՀԱՊԿ-ը հրաժարվել է միջամտել, երբ 2022 թվականի աշնանը Ադրբեջանը անդրսահմանային ներխուժում կատարեց Հայաստանի ինքնիշխան տարածք, ինչը, նրանց կարծիքով, պայմանագրային պարտավորությունների ակնհայտ խախտում է։
Հայերը նաև մեղադրում են Ռուսաստանին իրենց խաղաղապահ առաքելության ձախողման համար, քանի որ Ադրբեջանը կարողացավ 2022 թվականի վերջին շրջափակել Ղարաբաղը և 2023 թվականի սեպտեմբերին ի վերջո դուրս մղել ողջ հայ բնակչությանը տարածաշրջանից»,- ընդգծել է Գրիգորյանը իր հոդվածում։
Նա ընդգծում է, որ Մոսկվան պատասխանել է այս մեղադրանքներին՝ նշելով, որ Ռուսաստանը և ՀԱՊԿ-ը ֆորմալ պարտավորություններ չեն ունեցել միջամտելու, երբ 2020 թվականին սկսվեց Ղարաբաղում պատերազմը։
«Նրանք նաև հիշեցնում են Հայաստանին, որ Ռուսաստանն առաջարկել է, իրենց կարծիքով, խելամիտ փոխզիջումային կարգավորման պլան, որը սովորաբար կոչվում է «Լավրովի պլան», որը Հայաստանին կերաշխավորեր փաստացի վերահսկողություն Ղարաբաղի վրա՝ Ղարաբաղի սահմաններից դուրս գտնվող որոշ տարածքների վերադարձի դիմաց, որոնք 1994-ից Հայաստանի վերահսկողության տակ էին:
Ռուսաստանը 2022 թվականի աշնանը անգործության մեղադրանքներին պատասխանել էր՝ ասելով, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանը սահմանազատված չէ, ինչը միջամտության վերաբերյալ իրավական փաստարկը կասկածելի է դարձրել։ Նրանք նաև դժգոհում են, որ հայկական կողմը հրաժարվել է ընդունել ՀԱՊԿ դիտորդական առաքելությունը և հրավիրել է ԵՄ նմանատիպ առաքելությունը՝ վերահսկելու իրավիճակը հայ-ադրբեջանական սահմանին։
Ռուսները նաև մեղադրում են Հայաստանին 2020 թվականի պատերազմին վերջ տված հրադադարի համաձայնագրի հիմնական դրույթը չկատարելու մեջ, որը, ի թիվս այլ բաների, պարտավորեցնում էր Հայաստանին ապահովել ցամաքային կապ Ադրբեջանի և Նախիջևանի էքսկլավի միջև, և որը պետք է վերահսկվեր ՌԴ Անվտանգության դաշնային ծառայության զորքերի կողմից»,- գրում է փորձագետը։
Վերլուծաբանն ընդգծում է, որ այս մերժումը խարխլեց Ռուսաստանի՝ որպես հրադադարի երաշխավորի և բանակցություններում միջնորդի դիրքերը։
Նա նշում է, որ դա նաև խանգարել է Ռուսաստանին՝ ճնշում գործադրել Ադրբեջանի վրա՝ նպատակ ունենալով բաց պահել Լաչինի միջանցքը, որը կապում է Հայաստանը Ղարաբաղին, այն դեպքում, երբ Հայաստանը հրաժարվում է կատարել վերը նշված դրույթը։
«Բացի այդ, ռուսները պնդում են, որ այն բանից հետո, երբ Հայաստանը ճանաչեց Ադրբեջանի լիակատար և անվիճելի ինքնիշխանությունը Ղարաբաղի նկատմամբ, ինչը նրանք պնդում են, որ Հայաստանն արել է առանց իրենց հետ խորհրդակցելու կամ նույնիսկ իրենց ծանուցելու, Ռուսաստանը չէր կարող խանգարել Ադրբեջանին լիակատար վերահսկողության տակ առնել Ղարաբաղը:
Ի վերջո, ռուսները զայրացել են այնպիսի գործողություններից, ինչպիսիք են Հայաստանի կողմից Հռոմի ստատուտի վավերացումը (որը ենթադրում էր Վլադիմիր Պուտինին ձերբակալելու պարտավորություն, եթե նա ոտք դնի հայկական հող, հաշվի առնելով մեղադրական ակտը Միջազգային քրեական դատարանի կողմից մի քանի ամիս առաջ), հայկական պատվիրակության այցը Բուչա և Շվեյցարիայում Ուկրաինայի վերականգնման կոնֆերանսին մասնակցությունը»,- նշում է Գրիգորյանը։
Վերլուծաբանի կարծիքով՝ կա գայթակղություն կենտրոնանալ վերը թվարկված մեղադրանքների ու հակամեղադրանքների վրա և փորձել պարզել, թե դրանցից որն է արդարացված և ով է մեղավոր երկու երկրների հարաբերությունների վատթարացման համար։ Սակայն դա հիմարություն կլինի, քանի որ ախտանիշների շուրջ վիճելը քողարկում է հիվանդության իրական էությունը:
«Ներկայիս հիվանդությունն ունի երեք փոխազդող հարուցիչներ՝ Փաշինյանի կառավարության արևմտամետ հայացքները, ընկալումը, որ Ռուսաստանի զբաղվածությունը Ուկրաինայում հնարավորությունների պատուհան է բացել Հայաստանի ռազմավարական կողմնորոշման փոփոխության համար, և Արևմուտքի ավելի ու ավելի ակտիվ աջակցությունը»,- գրում է Գրիգորյանը:
Վերլուծաբանն անգամ բացատրում է, թե ինչու է պաթոլոգիկ համարում Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և նրա թիմի արևմտամետ հայացքները.
«Իհարկե, ոչ մի վատ բան չկա արևմտամետ լինելու մեջ որպես այդպիսին, կախված նրանից, թե ինչպես եք հասկանում այդ տերմինը: Իրականում, Հայաստանի անկախացումից ի վեր, նա հաստատակամորեն հավատարիմ է մնացել արտաքին քաղաքականությանը, որը հաճախ անվանում են «կոմպլեմենտարիզմ», որը ենթադրում է լավ հարաբերություններ ինչպես Մոսկվայի, այնպես էլ Արևմուտքի հետ:
Այս հարաբերությունների բովանդակությունն, իհարկե, նույնական չէր։
Հայաստանն ու Ռուսաստանը ունեին ռազմական դաշինք, որը Հայաստանի անվտանգության անփոխարինելի հենասյունն էր, քանի որ նա ուներ չլուծված հակամարտություններ իր որոշ հարևանների հետ, և քանի որ Արևմուտքը չէր կարող լինել այդ անվտանգության այլընտրանքային մատակարար, Հայաստանը, համապատասխանաբար, ձգտում էր հնարավորինս սերտ ու բարեկամական հարաբերություններ հաստատել և պահպանել Արևմուտքի հետ՝ չվտանգելով Ռուսաստանի հետ իր դաշինքը։
Փոքր փոփոխություններով այս ստատուս քվոն պահպանվեց մինչև 2018-ի հեղափոխությունը Հայաստանում, որը իշխանության բերեց Նիկոլ Փաշինյանին և նրա թիմին։ Նրանք «կոմպլեմենտարիզմի» կողմնակիցներ չէին։ Նրանք ավելի հակված էին այդ հարաբերությունները դիտել որպես անհամատեղելի և միմյանց բացառող, և դրա մեջ է թաքնված պաթոլոգիան:
Նրանք իշխանության եկան արդեն արևմտամետ և հակառուսական գործիչների համբավով, որոնք քննադատում էին նախորդ վարչակազմին՝ Ռուսաստանի հետ Մաքսային միությանը միանալու և ԵՄ-ի հետ ասոցացման համաձայնագրից հրաժարվելու համար։ Նրանք չէին թաքցնում, որ Ռուսաստանը համարում են Հայաստանի ժողովրդավարական և տնտեսական զարգացման խոչընդոտ և հեղափոխությամբ տապալված կոռումպացված ռեժիմի հովանավոր»,- ընդգծում է հոդվածի հեղինակը։
Գրիգորյանի խոսքով, հեղափոխությունից հետո երկու երկրների հարաբերություններում փոխադարձ կասկածամտության մթնոլորտ է կախվել. Ռուսները Հայաստանի նոր իշխանությունն ընկալեցին որպես Արևմուտքի աջակցությամբ իրականացվող «գունավոր հեղափոխության» ևս մեկ օրինակ, որի նպատակն էր ոտնձգություն կատարել Ռուսաստանի ավանդական ազդեցության գոտու նկատմամբ։ Միաժամանակ Փաշինյանն ու իր թիմը կասկածում էին ռուսներին իրենց շահերը խարխլելու և Հայաստանում իրենց հակառակորդներին աջակցելու մեջ, որոնք կապված են հին գվարդիայի հետ:
«Այնուամենայնիվ, լարվածությունը որոշ ժամանակ հարթվեց, քանի որ Փաշինյանը հասկացավ իրավիճակը, և Ռուսաստանը պատրաստ էր հաշվի նստել նրա հետ։ Հեղափոխական իշխանությունը նաև չէր ցանկանում շատ իր դեմ տրամադրել ռուսներին, քանի որ Ադրբեջանի հետ լարվածությունը գագաթնակետին էր։
Իրադարձությունները դրամատիկ ընթացք ունեցան 2020 թվականի հայ-ադրբեջանական պատերազմից հետո, այնուհետև ուկրաինական հակամարտության սրումից հետո։
Փաշինյանի կառավարությունը որոշեց ձգձգել հրադադարի համաձայնագրի որոշ կետերի կատարումը, որոնք Ռուսաստանը երաշխավորել էր ռուսական միջնորդությամբ, իսկ հետո մեղադրեց Ռուսաստանին որպես անօգուտ դաշնակցի, երբ Ադրբեջանը փորձեց ստիպել Հայաստանին կատարել դրանք:
Կառավարության ակնհայտ հավանությամբ մի քանի իշխանամետ լրատվամիջոցներ, փորձագետների հսկայական բանակ և մի քանի արբանյակ քաղաքական ուժեր սկսեցին անողոք հանրային արշավ, որի նպատակն էր տարածել առասպելը, որ պատերազմն անխուսափելի էր, քանի որ այն Հայաստանի դեմ ռուս-թուրք-ադրբեջանական գործարքի արդյունք էր: Այս երգչախմբին միացան անգամ կառավարության բարձրաստիճան անդամները»,- ընդգծում է փորձագետը։
Ըստ վերլուծաբանի՝ այս PR արշավը երկու նպատակ ուներ. նախ՝ այն պաշտպանեց Փաշինյանին իր զարմանալի անխոհեմ դիվանագիտության համար պատասխանատվությունից, որն անխուսափելի դարձրեց այս պատերազմը։
«Երկրորդը, նա համոզեց հայ հասարակությանը, որ Ռուսաստանը անհուսալի անվտանգության մատակարար է Թուրքիայի և Ադրբեջանի դեմ, ինչպես նաև նրանց դաշնակիցն է: Այս հայտարարությունն արվել է հակազդելու այն փաստարկին, որ եթե Հայաստանը հրաժարվի Ռուսաստանի հետ դաշինքից, խոցելի կդառնա թուրքական և ադրբեջանական պարտադրանքների նկատմամբ։ Եթե հնարավոր լինի մարդկանց համոզվել, որ Ռուսաստանն արդեն իսկ Հայաստանի հակառակորդների բարեկամն է, ապա դաշինքից դուրս գալու և «Արևմուտք շրջվելու» վտանգի մասին վեճերը կդառնան վիճելի։
Հետևաբար, Արևմուտքի հետ ցանկացած մերձեցում կարող է միայն ամրապնդել Հայաստանի անվտանգությունը, որքան էլ սահմանափակ լինեն Հայաստանի հանդեպ Արևմուտքի պարտավորությունները։ Ուկրաինական պատերազմը հզոր խթան հաղորդեց այս փաստարկներին։ Այն բանից հետո, երբ Ռուսաստանը ներքաշվեց արյունալի և երկարատև պատերազմի մեջ, «շրջադարձը դեպի Արևմուտք» սկսեց թվալ ավելի լավ գաղափար: Մի կողմից, Ռուսաստանը մինչև ականջները թաղված էր Ուկրաինայում, ուստի մտադրություն չուներ հակամարտության մեջ մտնել Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ՝ Հայաստանին պաշտպանելու համար: Միևնույն ժամանակ, ՌԴ-ն նաև չէր պատրաստվում նոր ճգնաժամի ռիսկի գնալ՝ հետապնդելով Հայաստանին, որպեսզի նա դադարեցնի իր դրեյֆը»,- գրում է Գրիգորյանը։
Նրա խոսքով, ԱՄՆ-ն և նրա դաշնակիցները Հայաստանին ավանդաբար վերաբերվել են որպես բարեկամ երկրի՝ իր անկախության ողջ ընթացքում, նույնիսկ եթե հետխորհրդային երկրներից Հայաստանն այլ դասակարգում էր, քան Բալթյան երկրները, Ուկրաինան և Վրաստանը։
«Վաշինգտոնում և եվրոպական մայրաքաղաքներում ընդհանուր ըմբռնում կար, որ Հայաստանն ունի սահմանափակումներ, թե որքան սերտ կարող են լինել իր հարաբերությունները Արևմուտքի հետ՝ անկախ իր նախասիրություններից: Բոլոր կողմերը գնահատում էին նաև Արևմուտքի սահմանափակումները՝ որպես Հայաստանի համար այլընտրանքային անվտանգություն ապահովող՝ հաշվի առնելով երկրի կարիքներն ու խնդիրները, ինչպես նաև երկրի կասկածելի ռազմավարական արժեքը։
Ըստ այդմ՝ Հայաստանին Ռուսաստանի ռազմավարական ուղեծրից դուրս մղելու ակտիվ ու վճռական ջանքեր չեն գործադրվել։ Իսկապես, Արևմուտքն ու Ռուսաստանը կարողացել են համագործակցել և հանդես գալ ընդհանուր օրակարգով և միասնական ճակատով որպես միջնորդներ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման բանակցություններում»,- պարզաբանում է վերլուծաբանը։
Նա հիշեցրել է, որ Արևմուտքը ողջունեց 2018 թվականին Հայաստանում տեղի ունեցած հեղափոխությունը և գովասանքի խոսքեր հնչեցրեց Փաշինյանի հասցեին՝ այն խաղաղ ճանապարհով իրականացնելու և երկիրը ժողովրդավարական զարգացման ուղու վրա դնելու համար։
«Սակայն նույնիսկ այն ժամանակ Ռուսաստանի հետ խզման ակտիվ և բացահայտ կոչեր չկային։ Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման անհրաժեշտության կամ նախկինում հաստատված կարգավորման պայմանների վերաբերյալ դիրքորոշումներում նույնպես փոփոխություններ չեն եղել։ Արևմուտքը հետպատերազմյան իր զգուշավոր դիրքորոշումը պահպանեց 2020 թվականի պատերազմից հետո, երբ Հայաստանում հակառուսական տրամադրությունները սկսեցին հասնել աննախադեպ մակարդակի։
Մի անգամ Հայաստանում Ֆրանսիայի դեսպանը Ռուսաստանին քննադատող հարցազրուցավարին հիշեցրեց, որ 2020 թվականի աշնանը ռուսներն են փրկել Ղարաբաղն ու Հայաստանը։ Կարճ ժամանակ անց ամերիկացի դիվանագետը, ով ԱՄՆ ներկայացուցիչն էր ղարաբաղյան բանակցություններում, ստիպված էր նույնկերպ սառեցնել մեկ այլ հարցազրուցավարի հակառուսական եռանդը: Ընդհանուր առմամբ, ոչինչ չէր վկայում հաստատված պրակտիկայի մեջ լուրջ փոփոխության մասին և, իհարկե, Ռուսաստանի հետ Հայաստանի ավելի ու ավելի բարձրաձայն վեճի բացահայտ հավանության մասին»,- ընդգծում է Գրիգորյանը։
Սակայն, գրում է վերլուծաբանը, վերաբերմունքը սկսեց փոխվել ուկրաինական հակամարտության սրումից հետո և այն բանից հետո, երբ Արևմուտքի և Ռուսաստանի միջև մրցակցությունը վերածվեց թանկարժեք առճակատման՝ զրոյական արդյունքով:
«Այն, ինչ ժամանակին համարվում էր շատ հեռու, սկսեցին թվալ ողջամիտ տարբերակներ: Դրանց թվում էր զգուշավորության կոչերից և Ռուսաստանի նկատմամբ Հայաստանի անխոհեմ պահվածքը խրախուսելու դժկամությունից անցում դեպի այդ վարքագծի բացահայտ խրախուսումը:
Այս տեղաշարժի առաջին նախանշանը Կենտրոնական հետախուզական վարչության (ԿՀՎ) տնօրենի աննախադեպ այցն էր Հայաստան 2022 թվականի ամռանը։ Սա սովորական այց չէր Պետքարտուղարության որևէ պաշտոնյայի կամ որևէ կոնգրեսականի կողմից, որը փորձում էր իր հայ ընտրողներին գրավել: Եթե անգամ նրա այցի նպատակի մասին մամուլի հաղորդագրությունները և հայ պաշտոնյաների հետ նրա զրույցների թեմաներն այնքան էլ տեղեկատվական չէին, կարելի էր վստահորեն եզրակացնել, որ այս այցը նշանակում էր Հայաստանի դիրքի բարձրացում ամերիկյան ռազմավարական առաջնահերթություններում»,- նշում է հոդվածի հեղինակը։
Իր հոդվածում փորձագետը հիշեցնում է, որ դրան հաջորդել է Կոնգրեսի պատվիրակության այցը Նենսի Փելոսիի գլխավորությամբ՝ աջակցություն հայտնելու Հայաստանին 2022 թվականի սեպտեմբերին Ադրբեջանի՝ Հայաստան ներխուժումից և ՀԱՊԿ-ի՝ իր պայմանագրային պարտավորությունների կատարումից ու Հայաստանին օգնության հասնելու հրաժարումից հետո:
«Այդ նույն տարում ավելի ուշ բրիտանական գաղտնի հետախուզական ծառայության ղեկավար Ռիչարդ Մուրը այցելեց Հայաստան, որը նույնպես աննախադեպ էր և նույնպես այլ բացատրություն չէր կարող ունենալ, քան Հայաստանի հետ հարաբերությունների էական վերագնահատումը։ Փաշինյանը ևս մեկ հանդիպում է ունեցել Մուրի հետ 2024 թվականի փետրվարին Մյունխենում միջազգային համաժողովի շրջանակում։
Այս փոփոխություններին համահունչ արտասովոր հայտարարություն արեց Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը, ով բացահայտորեն մեղադրեց Ռուսաստանին, որ նա 2022 թվականի սեպտեմբերյան հարձակումից հետո դրդել է Ադրբեջանին հարձակվել Հայաստանի վրա:
Այս հայտարարությունը սուր քննադատության է արժանացել Ռուսաստանի, ինչպես նաև Ադրբեջանի և Թուրքիայի կողմից։ Վերջերս ֆրանսիացիները որոշեցին Հայաստանին տրամադրել ժամանակակից սպառազինություն, այդ թվում՝ բաղձալի «Caesar» հաուբիցները, որոնք տագնապ առաջացրին Ադրբեջանում և զարմանք Մոսկվայում»,- գրում է Գրիգորյանը։
Ըստ վերլուծաբանի, անորոշությունը, թե ինչով է զբաղվում Արևմուտքը, ավելի է մեծացրել ԱՄՆ պետքարտուղարի օգնական Ջեյմս Օ'Բրայենը, ով վերջերս այցելել է Հայաստան։
«Իր այցի ընթացքում նա հարցազրույց է տվել «Ազատություն» ռադիոկայանի հայկական ծառայությանը, որտեղ, ի թիվս այլ հարցերի, պնդել է, որ Ռուսաստանին պետք է բացառել Ադրբեջանն ու Նախիջևանը կապող հաղորդակցությունների բացման նախագծից, որը նաև կապում է Կենտրոնական Ասիան տարածաշևրջանի այլ երկրներին:
Նա նաև պնդել է, որ Ռուսաստանը պետք է բացառվի հայ-ադրբեջանական խաղաղ գործընթացից, ինչը, ըստ էության, նշանակում է Ռուսաստանին բացառել տարածաշրջանից։ Օ'Բրայենը ողջունել է Հայաստանի ժողովրդավարական առաջընթացը և Ռուսաստանին դիմակայելու երկրի վճռականությունը և ասել, որ հայ-ամերիկյան հարաբերությունները բարձրանում են ռազմավարական գործընկերության մակարդակի»,- գրում է հոդվածի հեղինակը։
Վերլուծաբանին հարցադրում է անում, թե ինչ հետևանքներ կարող է ունենալ այս տեղաշարժը:
«Հայաստանի կառավարությունը և արևմտամետ տարբեր ուժերը, որոնք երկրի կտրուկ ռազմավարական վերակողմնորոշումը դարձրել են իրենց քաղաքական օրակարգի առանցքը, սա դիտարկում են որպես իրենց ջանքերի հաստատում և իրենց դիրքորոշման ճշմարտացիության ապացույց: Սա ամրապնդել է նրանց վճռականությունը շարունակելու իրենց անխոհեմ ընթացքը»,- գրում է վերլուծաբանը:
Ըստ Գրիգորյանի՝ ակնհայտ է, որ Հայաստանը Ռուսաստանի հետ բախման ճանապարհին է, հետևաբար նաև Թուրքիայի և Ադրբեջանի դեմ լիովին անպաշտպան դառնալու ճանապարհին, քանի որ Հայաստանին ամեն մի զիջման նրանք պատասխանում են նոր պահանջներով։
«Սա նաև լուրջ տնտեսական հետևանքներ կունենա Հայաստանի համար՝ հաշվի առնելով Հայաստանի կախվածությունը ռուսական շուկայից և ՌԴ-ից էժան էներգակիրների արտահանումից։ Հարցն այն է, թե ինչ կանի Արևմուտքը, երբ այս բախումը տեղի ունենա։ Այս հարցին պատասխանելու եղանակներից մեկը Վրաստանի և Ուկրաինայի տխուր փորձառությունները հիշելն է։ Եվ լավագույն դեպքում պատասխանը «բավարար չէ»: Այնուամենայնիվ, մենք նույնիսկ կարիք չունենք այս փորձի էքստրապոլացիայի վրա հիմնվել»,- ընդգծում է հոդվածի հեղինակը։
Վերլուծաբանն իր հոդվածում հիշեցնում է, որ մի քանի շաբաթ առաջ «Ազատություն» ռադիոկայանը հարցազրույց է վերցրել Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանից, որին տրվել է այդ հարցը, թեև մի փոքր ավելի ընդհանուր և մեղմ ձևակերպմամբ։
«Նա խոսել է հայկական բանակին շտապօգնության զրահապատ մեքենաներով ապահովելու և Ղարաբաղից փախստականներին անգլերեն սովորեցնելու դասընթացներ կազմակերպելու ծրագրերի մասին։ Ինչ վերաբերում է ֆրանսիացիների կողմից Հայաստանին ժամանակակից զենք վաճառելուն, ապա սա ամենավատն է բոլոր խաղաղություններից։ Դա անհանգստության աղբյուր կհանդիսանա Ադրբեջանի համար՝ ստեղծելով կանխարգելիչ խթաններ՝ առանց Հայաստանին անվտանգության երաշխիքներ տրամադրելու պատրաստակամության կամ ունակության, եթե այդ խթանները կիրառվեն՝ միաժամանակ դա Ռուսաստանին տալիս է Ադրբեջանին դրդելու խթաններ:
Նույն տրամաբանությունը վերաբերում է Հայաստանի՝ ռազմավարական գործընկերության անցնելուն։ Դա վկայում է երկարաժամկետ հեռանկարում Հայաստանի հնարավոր ինտեգրման մասին արևմտյան կառույցներին, ինչը ռուսներն անընդունելի են համարում։ Միևնույն ժամանակ, Արևմուտքը չի կարողանում կարճաժամկետ հեռանկարում պաշտպանել Հայաստանը Մոսկվայի զայրույթից։
Եթե վերաձևակերպենք Ջոն Միրսհայմերի հայտնի արտահայտությունը, կարելի է ասել, որ Արևմուտքն ուղղորդում է Հայաստանին դեպի հետագա հակամարտություն»,- գրում է փորձագետը։
