ԱՐՑԱԽՑԻՆԵՐԻ ՁԱՅՆԸ ԼՍՎԵՑ ՇՎԵՅՑԱՐԻԱՅՈՒՄ. ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԻՇԽԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՀԱՄԱՌՈՐԵՆ ՉԵՆ ԼՍՈՒՄ ԱՅՆ
Մարտի 18-ին Շվեյցարիայի Կանտոնների խորհուրդը՝ Դաշնային ժողովի վերին պալատը հավանություն տվեց «Լեռնային Ղարաբաղի համար խաղաղության ֆորում. հայերի վերադարձի հնարավորության ապահովում» նախագծին: 46 պատգամավորներից 29-ը կողմ են քվեարկել նախաձեռնությանը, որով կոչ է արվում Շվեյցարիայի իշխանություններին առանձին հարթակ ստեղծել Արցախի և Ադրբեջանի ներկայացուցիչների միջև երկխոսության համար: Նշվում է, որ նախաձեռնության նպատակն է՝ ապահովել բռնի տեղահանված հայերի անվտանգ, հավաքական և արժանապատիվ վերադարձը պատմական Հայրենիք:
Հիշեցնեմ, որ 2024 թվականի դեկտեմբերի 17-ին այս նախագծին աջակցել էր Շվեյցարիայի խորհրդարանի Ստորին պալատը՝ Ազգային խորհուրդը։ Սակայն այն ժամանակ արտգործնախարար Ինյացիո Կասիսը մերժեց Արցախին նվիրված միջազգային խորհրդաժողով հրավիրելու պատգամավորների նախաձեռնությունը, հայտարարելով, որ «այդ հակամարտությունը պետք է կարգավորեն Հայաստանն ու Ադրբեջանը»։ Այժմ, Վերին պալատի կողմից հաստատվելուց հետո, նախագիծը օրենքի ուժ է ստանում՝ պարտավորեցնելով Դաշնային ժողովին սկսել դրա իրականացումը: Փորձագետները նշում են, որ սա առաջին դեպքն է, երբ Շվեյցարիայի խորհրդարանի երկու պալատները որոշում են ընդունել հայկական հարցի վերաբերյալ։
Մեկնաբանելով Կանտոնների խորհրդի որոշումը՝ ՀՀ նախկին արտգործնախարար Վարդան Օսկանյանն ընդգծեց, որ բռնի տեղահանված անձանց վերադարձի իրավունքը հիմնարարներից մեկն է միջազգային իրավունքում և հաստատված է իրավական բազմաթիվ նախադեպերով ու հռչակագրերով: Նա, մասնավորապես, մատնանշեց ՄԱԿ-ի միջազգային դատարանի 2023 թվականի նոյեմբերի որոշումը և 2024 թվականի մարտին ու հոկտեմբերին Եվրախորհրդարանի ընդունած երկու բանաձևերը, որոնցով կոչ է արվում Բաքվին ապահովել անվտանգ ու արժանապատվորեն իրենց տներ վերադառնալու հայերի հնարավորությունը։
Սրան հավելենք նաև Ֆրանսիայի Սենատի 2024 թվականի հունվարի 17-ի բանաձևը, որը պահանջում էր պատժամիջոցներ կիրառել Ադրբեջանի նկատմամբ և «ապահովել Լեռնային Ղարաբաղ վերադառնալու հայ բնակչության իրավունքի երաշխիքները»։
Արցախի Մարդու իրավունքների պաշտպան Գեղամ Ստեփանյանը Շվեյցարիայի խորհրդարանի որոշումն անվանեց պատմական: Առկա պայմաններում դրա արժեքը թերագնահատելն իսկապես դժվար է։ Առնվազն կարելի է արձանագրել մի շարք կարևոր տեսանկյուններ։
Նախ, սա գաղթից հետո անցած ավելի քան մեկուկես տարվա ընթացքում հենց Արցախի ներկայացուցիչների առաջին նախաձեռնությունն էր, որը պսակվեց հաջողությամբ։
Երկրորդ, Շվեյցարիայի խորհրդարանի որոշումն ապացուցում է հասարակական մակարդակով ջանքերի ակտիվացման անհրաժեշտությունը, և ոչ միայն վերադարձի իրավունքի, այլև հայ ժողովրդի համար կարևոր ցանկացած այլ խնդրի հարցում: Ավելի վաղ այս ճշմարտությունն ապացուցվել էր հայ գերիների ազատ արձակման համատեքստում։
Երրորդ, նախաձեռնությունն առաջ էր մղվում տարբեր մակարդակներով և ի վերջո հաջողությամբ պսակվեց հենց արցախցի ակտիվիստների ջանքերի և Սփյուռքի աջակցության շնորհիվ։ Հայաստանի իշխանությունները ոչ միայն չեն աջակցել և դիվանագիտական մակարդակով որևէ օգնություն չեն ցուցաբերել, այլև իրենց քաղաքականությամբ խոչընդոտել են օրինագծի ընդունմանը: ԱԳ նախարարի այն խոսքերը, թե «այդ հակամարտությունը պետք է կարգավորեն Հայաստանն ու Ադրբեջանը», որոշակիորեն հաստատում են, որ Երևանի պաշտոնական դիմումի դեպքում Շվեյցարիայի կառավարությունը այլ վերաբերմունք կցուցաբերեր նախաձեռնության նկատմամբ:
Չորրորդ, նախագծում խոսվում է «Լեռնային Ղարաբաղի և Ադրբեջանի ժողովրդի ներկայացուցիչների միջև երկխոսության» մասին, այսինքն այդ թեկուզև ոչ պաշտոնական բանակցությունների կողմ է դառնում Արցախի ժողովուրդը։ Փաշինյանի օկուպացիոն ռեժիմը հնարավորություն չի ունենա մասնակցելու և ազդելու գործընթացի վրա։
Հինգերորդ։ Շվեյցարիայի խորհրդարանի որոշումը կարևոր է թվում նաև ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը լուծարելու Բաքվի գնալով ավելի համառ պահանջի համատեքստում: Սա առանձին խոսակցության թեմա է, այստեղ նշենք միայն, որ աշխարհաքաղաքական սրընթաց փոփոխությունները և ԱՄՆ-ի ու ՌԴ-ի հարաբերություններում գլոբալ շարժերը առանձնակի կարևոր հարց են դարձնում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի պահպանման անհրաժեշտությունը:
Եվ վերջապես, ուշադրություն դարձնենք օրինագծի վերնագրին. «Լեռնային Ղարաբաղի համար խաղաղության ֆորում», որն ընդգծում է այն անվիճելի փաստը, որ առանց Արցախի ժողովրդի արժանապատիվ հավաքական վերադարձի տարածաշրջանում չի կարող լինել արդար և կայուն խաղաղություն։
Այդուհանդերձ, հաշվի առնելով ընդունված օրենքի ողջ կարևորությունն ու նշանակությունը, պետք է գիտակցել նաև բազմաթիվ խոչընդոտների առկայությունը դրա իրականացման ճանապարհին: Առաջին հերթին դա, իհարկե, Ադրբեջանի հրաժարումն է արցախցիների հետ որևէ երկխոսության մասնակցելուց, ինչը կարելի է կանխատեսել գրեթե 100-տոկոսանոց վստահությամբ։ Անշուշտ, առաջիկա օրերին Բաքվից կհնչի այդ որոշումը դատապարտող երկարաշունչ զայրալից ճառը՝ գիտակցության այն անհեթեթ հոսքի ոգով, որ հնչեց օրերս հայ գերիներին ազատ արձակելու պահանջով Եվրախորհրդարանի բանաձևից հետո։
Վերադարձի շուրջ երկխոսության միջազգային հարթակ ստեղծելու ոչ պակաս ծանրակշիռ, իսկ գուցե նաև ավելի մեծ խոչընդոտ է Հայաստանի իշխանությունների դիրքորոշումը, որոնց համար Արցախի հարցը փակված է ճիշտ այնպես, ինչպես Ադրբեջանի իշխանությունների համար: Փաշինյանական հանցախմբին որևէ համատեքստում չեն հետաքրքրում արցախցիների իրավունքները։ Պատճառները շատ են՝ սկսած նրանից, որ հայ ժողովրդի իրավունքներն ու շահերն ընդհանրապես խորթ են օկուպացիոն ռեժիմին, որը լուծում է բացառապես մեկ խնդիր. սեփական վերարտադրությունը։
Բացի այդ, արցախցիների անքակտելի և միջազգային իրավունքով երաշխավորված իրավունքները կտրականապես մերժվում են Բաքվի կողմից, և դա փաշինյանական ոհմակի գլխավոր փաստարկն է։ Չենք խոսում արդեն այն մասին, որ ցեղասպանության, էթնիկ զտումների և հայ ժողովրդի Արցախ վերադարձի մասին ցանկացած հիշատակում նրա կողմից ընկալվում է որպես «խաղաղության պայմանագրի» կնքման հավանական խոչընդոտ։
Ամենեվին պատահական չէ, որ Երեվանից որեվէ պաշտոնական արձագանք չեղավ Շվեյցարիայի Դաշնային ժողովի որոշմանը, ինչպեսև ավելի վաղ՝ Եվրախորհրդարանի բանաձևին։ Քար լռությունը՝ որպես ռեժիմի ծայրահեղ դժգոհության վկայություն, հաջորդեց նաև հայ գերիներին ազատ արձակելու անհրաժեշտության մասին Թրամփի խորհրդականի վերջերս արած հայտարարությունը: Ճիշտ է, Ալեն Սիմոնյանը ստիպված էր պատասխանել լրագրողների համապատասխան հարցին, բայց նրա արձագանքն առավել քան հստակ ցույց տվեց իշխող հանցախմբի դիրքորոշման ողջ հանցավորությունն ու զազրելիությունը։
«Հուսանք, որ այդ հայտարարությանը կհետևեն հստակ քայլեր, և դա ուղղակի հայտարարություն չի լինի հայտարարության համար։ Թող զանգեն, պայմանավորվեն՝ ոնց են մեր գերիներին, մեր մարդկանց հետ տալիս, բոլորին անխտիր, անկախ՝ երբ է գերեվարվել»,- հայտարարեց ՔՊ-ի գլխավոր ցինիկը, ասես խոսքը ինչ-որ երրորդ երկրի քաղաքացիների մասին է, որոնց հետ Հայաստանը ոչ մի կապ չունի։
Թեպետ, ինչ-որ առումով թքան Ալենն իրավացի է. իշխանավոր դավաճաններն ու տականքները իսկապես վաղուց արդեն ոչ մի կապ չունեն ո՛չ Հայաստանի, ո՛չ Արցախի, ո՛չ էլ հայ ժողովրդի հետ։ Նրանք իրենք էլ բացարձակապես չեն թաքցնում, որ ոչ միայն մտադիր չեն աջակցել պետության և ազգի կարևորագույն խնդիրների լուծմանը, ոչ միայն չեն սատարելու այդ ուղղությամբ երրորդ կողմերի ջանքերին, այլև, հակառակը, ամեն կերպ խոչընդոտելու են դրանց և ջանք ու եռանդով օգնելու են Բաքվի ցեղասպան ռեժիմին։
Ինչը մի ավելորդ անգամ ընդգծում է փաշինյաններին, միրզոյաններին, սիմոնյաններին ու նրանց նմաններին շրջանցելով գործելու հույժ անհրաժեշտությունը։ Ինչպես ցույց է տալիս Շվեյցարիայի Դաշնային ժողովի որոշումը, միայն հայ հասարակության հասարակական-քաղաքական ակտիվությունը՝ Սփյուռքի համակողմանի աջակցությամբ, կարող է ներկա իրավիճակում իրական պտուղներ տալ ազգային շահերի պաշտպանության գործում, որոնք հավասարապես «տհաճ» ու անընդունելի են Ալիևի և Փաշինյանի հանցավոր իշխանության համար: