ԵՎ ԱՐՅՈՒՆԸ ՀԵՂՎԵՑ…
Ապրիլի 25-ին Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը մերժեց առաջին նախագահ Լ.Տեր-Պետրոսյանի հայցն ընդդեմ Հայաստանի՝ 2008 թվականին տեղաշարժման ազատության իրավունքի սահմանափակման վերաբերյալ։ Ինչպես հայտնի է, ՄԻԵԴ ներկայացրած բողոքում նա պնդում էր, թե երկրի իրավապահ մարմինները 2008 թվականի մարտի 1-ին իր կողմնակիցների հանրահավաքի ուժային ցրման ընթացքում ապօրինաբար պահել են իրեն Երևանի Ազատության հրապարակում և տարել են տուն, որտեղ փաստացի պահել են տնային կալանքի տակ…
ՄԻԵԴ-ի որոշման մեջ բառացիորեն նշվում է, որ «դատարանը չի տիրապետել այդ փաստերը հաստատող համոզիչ և ոչ երկիմաստ ապացույցների»։ Ինչպես նաև ասվում է, որ դատարանը որոշում կայացնելիս առաջնորդվել է իրադարձությունների և «տնային կալանքի» մասին զեկույցներով, այդ թվում ԵԽ գլխավոր քարտուղարի, ԵԽԽՎ մոնիտորինգային խմբի և Human Right Watch կազմակերպության հաղորդումներով։ Մինչդեռ ըստ մյուս կողմի ցուցմունքների, նախկին նախագահն ինքն է համաձայնել նստել մեքենա և իր կամքով չի լքել տունը, քանի որ անվտանգության ծառայությունը չէր կարող նրան ուղեկցել։
Օպերայի մոտ տասնօրյա ապօրինի ակցիաների կազմակերպիչ Լ.Տեր-Պետրոսյանի տնային կալանքի մասին առասպելը մարտի 1-ից սկսեցին տարածել իր իսկ կողմնակիցները, և որոշ ժամանակ դա այն թզենու տերևն էր, որով նախագահական ընտրություններում տանուլ տված ձախողակը փորձում էր ծածկել իր ընկած հեղինակությունը, խուսափել մարտի 1-2-ին տեղի ունեցածի համար պատասխանատվությունից։
Մինչդեռ այն օրերի իրադարձությունների ականատեսները, որոնք գալիս էին հրապարակ, սեփական աչքով համոզվում էին ագրեսիայի աճող աստիճանի մեջ, ինչի մասին վկայում են հենց թեկուզ ձողերն ու մետաղե «ոզնիները» (հարմարանքներ ոստիկանների վրա նետելու համար), ոգելից խմիչքի դոզաները «գիշերվա վրանային հերթափոխի» համար։ Եվ վերջապես, մարտի լույս 1-ի գիշերը «Գլադիատոր» ֆիլմի «անվճար» ցուցադրումը հրապարակում։
Ոստիկանությունից տեղեկատվության արտահոսքի շնորհիվ (դրա համար ավելի ուշ դատապարտվեց ոստիկանական բարձրաստիճան պաշտոնյա) «գլադիատորները» նախազգուշացվեցին տասնօրյա ապօրինի զանգվածային ակցիան դադարեցնելու իշխանությունների մտադրության մասին և սվիններով (ավելի ճիշտ՝ մետաղաձողերով) ընդունեցին հրապարակն ազատելու ոստիկանության պահանջը։ Այդպես վաղ առավոտյան սկսվեց այն, ինչը հետո դառնալու էր «Մարտի 1» և հանգեցնելու տասը մարդու մահվան։ Կարելի՞ էր արդյոք այդ ամենը կանխել։
Իհարկե, այո։ Չէ՞ որ անհերքելի ապացույցներ կան, որ շատերն էին փորձում լիցքաթափել իրավիճակը, խելքի բերել արգելակները կորցրած միտինգավորների մի մասին։ Պայմանավորվեցին հանրահավաքը Մյասնիկյանի արձանից Մատենադարանի մոտ տեղափոխելու մասին։ Բայց ԼՏՊ-ի հանձնակատարը՝ ամբոխին կառավարող Նիկոլ Փաշինյանը չհամաձայնեց նման հեռանկարին, բնականաբար՝ «տնային կալանքի» տակ գտնվող Լևոն Հակոբովիչի հրահանգով։
Գլխավոր գործող անձանց հեռախոսային խոսակցությունների ավելի ուշ հրապարակված գաղտնալսումները (գործի նյութերը) վկայում են, թե ինչպես էին նրանք բոլորն ուրախանում անկարգությունների ալիքի ահագնացման, տասնյակ մեքենաների հրկիզման ու խանութների թալանի առթիվ։ Ի դեպ, մի՞թե այդ ամենի մասին տեղյակ չէր հենց նույն ՄԻԵԴ-ը, եթե իր որոշման մեջ համարել է, որ «ոստիկանությունը չարդարացված ուժ է գործադրել ցուցարարներին ցրելու համար»։
Կրկին անդրադառնանք «կալանավորին»։ Մարտի 1-ի օրվա ողջ ընթացքում նրա պահվածքն ամենայն համոզչությամբ ցույց տվեց այն մարդու անպատկառ սուտը, որը նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ երդմնալից մեջբերում էր Չարենցի բանաստեղծությունը («Թող ո՛չ մի զոհ չպահանջվի ինձնից բացի…»)։ Իսկ հարկ եղած պահին նա գերազանց թաքցրեց սեփական անձը «տնային կալանքի» տակ և այդ օրվանից ի վեր փորձում է տասը հոգու արյան մեղքը բարդել բոլորի վրա, բացի իրենից։
Պրն. Տեր-Պետրոսյանի պահվածքին ավելացնենք իր իսկ ասածը («Մարտի 1-ի գիշերը ես շատ հանգիստ քնել եմ…»), ավելացնենք նրա շողշողացող դեմքը մի քանի օր անց Սահմանադրական դատարանում բողոքը քննելիս, երբ զոհերի յոթօրեքն էլ դեռ չէին նշել։ Այդ ամենը չես վերանկարահանի, չես վերաշարադրի, չես ծաղկեցնի հուշագրություններում։
Վերջում մի հատված մեջբերեմ իմ «Զինանոցները լի են հարիֆներով» հոդվածից (2008թ. հունիսի 19).«Ինչո՞վ համալրեց իր գործունեությունը քաղաքական գործիչ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը մարտի 1-ին։ Մտածե՞ց արդյոք այն մասին, որ հասարակության մի որոշ մասի գիտակցության մեջ 1998-ից ձևավորված «իմաստուն», զիջող (արյունահեղությունից խուսափելու համար) առաջնորդի մասին քաղաքական առասպելին փոխարինելու եկավ իրականությունը, որում սառնարյուն ցինիկը ոխակալությամբ սպասում է կուլիսների հետևում, թե երբ խելագարված ամբոխն ու նյարդայնացած իշխանությունը միմյանց արյուն կհեղեն։ Թե ով՝ ումը, կարևոր չէ։ Միայն թե՝ հնարավորինս շատ։ Եվ արյունը հեղվեց»։
