ԾԽՈՒՄ ԷՐ ՈՒ ԿՈՊՏՈՒՄ
Հունիսի 10-ին Երևանում երկու ուղևորներ դանակահարել են տաքսիստին, որը համարձակվել է խնդրել, որ նրանք չծխեն ավտոմեքենայի սրահում։ Irakanum.am-ի այս տեղեկատվությունը մնաց սոցցանցերն ու լրատվական ժապավենները մի քանի օր շարունակ հեղեղած կադրերի ստվերում, որ տեսագրել էր երթուղայինի հուզառատ ուղևորուհին՝ պահանջելով վարորդից հանգցնել սիգարետը։ Տհաճ պատմության շարունակությունը դարձան վարորդի անհապաղ հեռացումն աշխատանքից և նրա պիկետը Կառավարության տան առաջ՝ վարչապետի հետ հանդիպելու պահանջով՝ որպես պաշտպանի։
Ինչո՞ւ կարգազանցի հետ այդքան խիստ վարվեցին։ Որքանո՞վ են պաշտպանված վարորդների իրավունքները մեր երկրում։ Ավաղ, այս հարցերի պատասխանը «ԳԱ»-ի թղթակիցն ապարդյուն փորձում էր ստանալ մի քանի օր շարունակ. վարորդների շահերը պաշտպանելու կոչված հասարակական կազմակերպությունների հեռախոսներն անհասանելի էին, իսկ արհմիութենական բջիջ չկա ընդհանրապես։ «Երևանտրանս» ՓԲԸ-ի փոխտնօրեն Մարտին Քալաշյանի խոսքերով, մեքենայում ծխելու համար վարորդը պարեկային տեսչության կամ գլխավոր կազմակերպության կողմից կարող է ենթարկվել 5 հազար դրամ տուգանքի։ Իրենք՝ վարորդները հիշատակում են տուգանքների ևս մեկ հոդված. 25 հազար դրամի չափով (սակայն Մ.Քալաշյանը հերքեց այդ տեղեկատվությունը)։
Քաղաքային իշխանությունները, որոնք շտապ արձագանքեցին ահազանգին և հընթացս բացահայտեցին, որ, ինչպես պարզվում է, վարորդը չուներ նման փոխադրամիջոց վարելու իրավունք տվող համապատասխան փաստաթուղթ, որոշեցին պատժել միայն նրան։ Ստացվում է, որ գլխավոր կարգազանցի՝ պատշաճ փաստաթղթեր չունեցող վարորդին ղեկի մոտ թողած կազմակերպության փոխարեն պատասխան տվեց շարքում ամենավերջինը՝ վարորդը, որին զրկեցին աշխատանքից։ Ի դեպ, այդ երթուղում նա փոխարինում էր հիմնական վարորդին։ Մարտին Քալաշյանը նաև հաղորդեց, որ պատիժն այդքան խիստ եղավ ուղևորների հանդեպ վարորդի կամայականության, մասնավորապես՝ այն բանի համար, որ ներողություն խնդրելու և սիգարետը հանգցնելու փոխարեն, նա իջեցրել է ուղևորներին, հայտարարելով, թե իբր՝ մեքենան անսարք է և ճանապարհը չի շարունակելու։
Համաձայնեք, փնթի տեսքով վարորդը, որը կոպտում է՝ ի պատասխան սիգարետը հանգցնելու ուղևորուհու պահանջի, քչերի մոտ է կարեկցանք առաջացնում։ Զարմանալի չէ, որ սոցցանցերում բանավեճի մասնակիցների մեջ տրոլինգը հասավ ծայրահեղ չափերի։ Ըստ երևույթին, ժողովուրդը ծաղրի օբյեկտների խիստ պակաս ունի, իսկ այստեղ՝ և՛ անգրագետ խոսք, և՛ ինքնավստահություն երկու կողմից, ինքնահաստատվելու ցանկության հետ մեկտեղ։ Ինչո՞վ կատակերգություն չէ։ Ցանցային մշտական զանգվածի մյուս մասը ուսուցչի տոնով ամոթանք էր տալիս մնացած ուղևորներին, որոնք չէին աջակցել վարորդի հետ լեզվակռվի տգեղ տեսարանը նկարահանած ակտիվիստուհուն։ Հիշեցնենք, որ հասարակական բոլոր փոխադրամիջոցների սրահներում փակցված են թեժ գծի հեռախոսահամարները (011-39-16-53), որոնցով դժգոհ ուղևորները կարող են արտահայտել իրենց գանգատները վարորդից։ Եվ այդ կերպ բավական շատ բողոքներ են ստացվում հենց ծխող վարորդների վերաբերյալ։ Բայց ինչո՞ւ տվյալ դեպքում ոչ ոք պարզապես չզանգեց թեժ գիծ, այլ այդօրինակ լեզվակռիվ սարքեց՝ տեսաբեմադրությամբ։ Եվ այդ ամենը՝ վերջին իրադարձությունների խորապատկերին, երբ գնալով ավելի հաճախ են հնչում ինքնադատաստանի կոչեր, և յուրաքանչյուրն իրեն երևակայում է դատավոր ու դահիճ, սերտելով առաջնորդի պատգամը, թե «հեղափոխությունը դու ես»։ Ըստ երևույթին, այժմ յուրաքանչյուրը ջանում է սեփական ըմբռնումների և հնարավորությունների չափով կարգուկանոն հաստատել իր միկրոաշխարհում։
Անշուշտ, բնավ ոչ բոլոր վարորդներն են տիրապետում շփման նրբագեղ ոճի։ Բայց պետք չէ մոռանալ, որ նրանց հոգեբանական վիճակից է կախված նախևառաջ ուղևորների անվտանգությունը, մեր ամենքիս կյանքը։ Օրվա ընթացքում նրանք սպասարկում են հարյուրավոր ու հազարավոր ուղևորների, և այդ փաստն արդեն իսկ պարունակում է ստրեսի տարր, որը կուտակվում է օրվա վերջում։ Իսկ անզիջում ուղևորների կողմից այդ կարգի վիրավորանքներն ու նվաստացումները սպառնում են անկանխատեսելի հետևանքներով։
Բարեբախտաբար, սոցցանցերում ծաղրալից մեկնաբանությունների հոսքի մեջ գտնվեցին նաև խելամիտ դիտողություններ։ Հասարակությունն այդ միջադեպի մեջ նշմարեց տրանսպորտի համակարգում առկա բազմաթիվ չլուծված խնդիրներ, նախևառաջ՝ վարորդների անպաշտպանվածությունը, նրանց համար տարրական պայմանների բացակայությունը, երբ 16 ժամ շարունակ ստիպված են նստել ղեկի մոտ ու ընդ որում ցածր աշխատավարձ ստանալ։ Ինչպես խոստովանեցին վարորդները «ԳԱ»-ի թղթակցի հետ զրույցում, լիարժեք ընդմիջման համար իրենք ժամանակ չունեն, հաճախ ընթացքում բավարարվում են թեթև չոր սննդով։ Իսկ Քալաշյանը համարում է, թե երթերի արանքում ծխելու և սնվելու համար դադարները միանգամայն բավարար են։ Բայց, ինչպես ցույց է տալիս պրակտիկան, վարորդները հստակ գրաֆիկներ չունեն ոչ միայն հանգստի, այլև ծխելու համար։
Հիշեցնենք, որ ըստ Աշխատանքային օրենսգրքի, աշխատանքային օրը տևում է 8 ժամ, իսկ հավելյալ աշխատաժամերը հաշվարկվում են այլ սանդղակով։ Ուստիև տրամաբանական է, որ վարորդները պահանջում են ապահովել իրենց դժոխային աշխատանքին համարժեք պայմաններ, համաձայն աշխատանքի օրենսդրաբար սահմանված նորմատիվների։ Վարորդների մեծամասնությունը պայքարում է, որպեսզի ավտոբուսների սրահներում տեղադրվեն ուղեվարձը վճարելու տեխնիկական միջոցներ, ինչը իրենց կազատի ավելորդ նյարդայնացումից ու ժամանակի վատնումից։
Մինչդեռ վերջին օրերին Երևանի քաղաքապետարանի ներկայացուցիչները տարբեր ֆորումներում ու հանդիպումներում գնալով ավելի հաճախ են հարց բարձրացնում տրանսպորտային համակարգի արդիականացման մասին, ներառյալ հիշատակելով համակարգի բոլոր վարորդների համար էթիկայի և իրավունքի տեսության դասընթացների պարտադիր անցկացման մասին։ Իսկ պաշտոնական ԶԼՄ-ների հարցումների և ռեպորտաժների միջով կարմիր թելի պես անցնում է առկա սակագների վերանայման հարցը, իբր՝ առանց ուղեվարձը բարձրացնելու բարեփոխումը չի կայանա։ Ուղղակի կենաց ու մահու խնդիր է։ Ցուցանշական է, որ այդ հարցով անակնկալի բերված քաղաքացիները ատամների արանքից համաձայնում են ուղեվարձի բարձրացմանը։ Կարծում եք՝ զուգադիպությո՞ւն է։