2023-01-26 08:55
Магдалина ЗАТИКЯН
ՆՈՐ ԳԻՐՔ ԱԴՐԲԵՋԱՆԻ ԿԵՂԾԻՔՆԵՐԻ ԴԵՄ
Հայկական պատմամշակութային ժառանգության հետազոտող և փորձագետ, Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող հիմնադրամի (ՀՃՈՒ հիմնադրամ) փոխտնօրեն Րաֆֆի Քորթոշյանը հրատարակել է «Արցախի վտանգված հայկական քրիստոնեական ժառանգությունը» գիրքը։ Գիրքը լույս է տեսել անգլերեն լեզվով և ունի կարևոր գիտական, մշակութային, դիվանագիտական և հասարակական-քաղաքական նշանակություն: Այն կոչված է միջազգային լայն լսարանին փոխանցելու այն ճշմարտությունը, որ հայ ժողովուրդը դարեր ի վեր ապրել, արարել և մշակութային գանձեր է ստեղծել Արցախի Հանրապետության և Հյուսիսային Արցախի ողջ տարածքում։
«Ադրբեջանում գործադրվող հայկական հուշարձանների վերացմանն ուղղված պետական ծրագրի շրջանակներում թիրախավորվում են հայկական ժառանգության հատկապես քրիստոնեական շերտը, որը իր իսկ գոյությամբ մատնանշում է Արցախի իրական տերերին, - բացատրեց Րաֆֆի Քորթոշյանը: - Հայկական հուշարձանների քրիստոնեական շերտը մշտապես թիրախավորում իրենց կեղծիքներով նաև Ադրբեջանի քաղաքական գործիչները: Օրինակ, հայկական խաչքարերի համատարած ոչնչացումն արդարացնելու նպատակով Ադրբեջանի մշակույթի նախարար Անար Քերիմովը կեղծ պնդել է, թե հայերն ամենուր կեղծ խաչքարեր են տեղադրել՝ հուշարձանները «հայացնելու» միտումով։ Նա նույնիսկ կեղծ ապացույցներ է ներկայացրել իր պնդումը «հիմնավորելու» համար, սակայն ապացուցվեց, որ դա պարզապես պատմական փաստերի կեղծում էր»:
Րաֆֆի Քորթոշյանը նշեց, որ Անար Քերիմովը 2020 թ. նոյեմբերի 23-ին հրապարակել էր Աղդամի Շահբուլաղի ամրոցի որոշ պատկերներ՝ պնդելով, որ այն «հայերի օկուպացիայի ժամանակ ենթարկվել է ձևափոխման, մասնավորապես՝ պատի մեջ խաչ է տեղադրվել»։ Այսպես կոչված ձևափոխությունը «ապացուցելու» համար նախարարը մեկ այլ լուսանկար է տեղադրել, որտեղ պատկերված է աշտարակը, իբր Շահբուլաղի ամրոցից, որի պատին խաչ կա։ Սակայն լուսանկարի զննությամբ պարզվեց, որ սա պարզապես կեղծ քարոզչություն էր, քանի որ խաչով նկարում պատկերված էր ոչ թե Աղդամի Շահբուլաղ ամրոցի աշտարակը, այլ Վրաստանի Ախալցխա քաղաքի Ռաբաթ ամրոցի աշտարակը՝ մոտ 600 կմ հեռու։
«Մի այլ օրինակ, - շարունակեց Րաֆֆի Քորթոշյանը: - Հայկական արձանագրությունների համատարած ոչնչացման քաղաքականությունն արդարացնելու համար Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը 2021 թ. մարտի 16-ին հայտարարեց, որ Հադրութի շրջանի Ծաղկավանքի վանական համալիրի 17-րդ դարի շինարարական արձանագրությունը կեղծ է և պետք է հեռացվի։ Նշենք, սակայն, որ այս արձանագրությունը տարբեր գրքերում ու հոդվածներում հրատարակվել է 19-րդ դարում՝ Ադրբեջանի Հանրապետության հիմնադրումից տասնամյակներ առաջ։ Հայտնի է նաև, որ 2021 թ. դեկտեմբերի 7-ին ՄԱԿ-ի Միջազգային արդարադատության դատարանի Ադրբեջանին պարտավորեցնող որոշումից (կանխել և պատժել հայկական մշակութային ժառանգության նկատմամբ վանդալիզմի և պղծման գործողությունները) հետո Ադրբեջանն անցել է նոր մարտավարության, այն է՝ պատմական փաստերի նենգափոխմամբ և հայերեն արձանագրությունների ոչնչացմամբ հայկական հուշարձանների աղվանական հռչակելուն»:
Գրքի նախահրատարակչական աշխատանքները իրագործվեցին մոտ 5 ամիսների ընթացքում: Սակայն գրքում տեղ գտած նյութերի հավաքագրումը ՀՃՈՒ հիմնադրամի տասնյակ տարիների աշխատանքի արդյուքն է: Գիրքը բաղկացած է երկու բաժիններից: Առաջին բաժնում ներկայացվում են 1991 թ. ցարդ Ադրբեջանի ենթակայության տակ գտնվող տարածքներում հայկական պատմաճարտարապետական հուշարձանների ոչնչացումը փաստող, ինչպես նաև Ադրբեջանի բարձրագույն քաղաքական գործիչների Արցախի հայկական ժառանգությունը թիրախավորելու նպատակով տարածած կեղծիքները և դրանց հեռահար նպատակները մերկացնող նյութեր: Իրականություններն ավելի տեսանելի դարձնելու համար որդեգրվել է նոր մոտեցում, փաստերը ներկայացնել նաև թվային տարբերակով՝ QR կոդերի միջոցով: Երկրորդ բաժնում ներկայացվում են Արցախյան 44-օրյա պատերազմից հետո Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո անցած և հետևաբար վտանգված պատմամշակութային հուշարձաններն ըստ շրջանների՝ Հադրութ, Քարվաճառ, Քաշաթաղ, Ասկերան, Մարտակերտ, Մարտունի, Շուշի:
Գրքում տեղ է գտել մոտ 400 հուշարձան հիմնականում հոգևոր-պաշտամունքային կառույցներ` վանքեր, եկեղեցիներ, մատուռներ, ինչպես նաև գերեզմանական հուշարձաններ՝ խաչքարեր, տապանաքարեր: Գիրքը հրատարակվել է Հայ մշակույթի միջազգային ճանաչելիության, հետևաբար նաև պաշտպանվածության մակարդակը բարձրացնելուն ուղղված պետական քաղաքականության շրջանակներում և դա է հիմնական պատճառը, որ այն լույս է տեսել է միայն անգլերեն լեզվով: Դրան հավելենք նաև, որ Ադրբեջանի իշխանությունների հայկական հուշարձանների վերաբերյալ իրագործած եղեռնը հանցագործություն է համաշխարհային քաղաքակրթության նկատմամբ, հետևաբար այս գրքով Արցախի վտանգված քրիստոնեական հուշարձանների մասին «Արցախի վտանգված հայկական քրիստոնեական ժառանգությունը» աշխատության հեղինակները իրենց մտահոգությունն են փոխանցում աշխարհին։ Գիրքը թերթելով օտարները պետք է տեսնեն, թե ինչպիսի գանձեր են հայակական հուշարձանները, որոնք այսօր վտանգված են:
«Իր ավագ եղբոր՝ Թուրքիայի անպատժելիությունից ոգևորված՝ Ադրբեջանի Հանրապետությունը այսօր իրականացնում է լայնածավալ մշակութային ցեղասպանության քաղաքականություն: Հայկական նյութական մշակույթի ոչնչացումը, առաջին հերթին հայկական վանքերի, եկեղեցիների, ինչպես նաև հայերեն արձանագրությունների միտումնավոր ջնջումը նպատակ ունի Ադրբեջանին անցած հայաթափված Արցախյան տարածքներից անհետացնել հայկական ամեն մի հետք: Հետևաբար մեր ծրագիրը նպատակ ունի փաստերով մերկացնել Ադրբեջանի Հանրապետության մշակութային ցեղասպանության քաղաքականությունը, ինչպես նաև օտար հանրությանը ներկայացնել Արցախի վտանգված հայկական քրիստոնեական մշակույթը», - շեշտեց Րաֆֆի Քորթոշյանը:
Հավելենք, որ գիրքը լույս է տեսել 1000 տպաքանակով, որից 500 օրինակն ուղարկվել է աշխարհի կարևոր գրադարաններ՝ պետական, կրթական և ուսումնական կարևոր հաստատություններ, իսկ մնացած մասը ՀՀ Արտաքին գործերի նախարարությունը պատրաստվում է բաժանել հայ և օտար դիվանագետներին։
Галерея (5 фото)
ПОСЛЕДНИЕ ОТ АВТОРА
-
2025-03-13 11:09В Ереване стартуют Дни иранских фильмов, проводимые под эгидой Центра культуры Посольства Исламской Республики Иран в РА. С 13 по 15 марта в Сине-клубе Национальной библиотеки Армении ценители иранского кинематографа смогут посмотреть полнометражные игровые фильмы, снятые ведущими режиссерами страны. В те же дни в Национальной детской библиотеке им.Хнко Апера будет организована и программа для детей, составленная из анимационных фильмов иранского производства.
-
2025-03-13 09:35В Национальной академии наук РА состоялась презентация книги «Возникновение государства Азербайджан и задача этногенеза азербайджанцев», вызвавшей большой интерес широкой общественности. Впервые на суд специалистов разных профилей был вынесен научный труд на армянском языке, в котором на основе анализа первоисточников рассмотрен вопрос происхождения Азербайджана как политического образования и азербайджанцев как населяющего эту страну народа.
-
2025-03-12 09:55В мире насчитывается около 5000 Евангелий, в разные века написанных армянскими писцами и на армянском языке. Многие из них в сложные периоды армянской истории были спасены от уничтожения и потери благодаря церковнослужителям, представителям знати и простым людям, нередко ценой их жизней. И это неслучайно, ведь Евангелиям в нашем народе нередко приписывается особая чудотворная сила, которую в разные века испытали на себе не только армяне, но и представители других народов и даже религий.
-
2025-03-11 08:59Почти два года в сети интернет действует платформа Hishatakaran («Հիշատակարան»), созданная с целью документирования на академическом уровне материального культурного наследия Арцаха. Основателем проекта, спонсируемого ассоциацией ALIPH и фондом «Галуст Гюльбенкян», выступила профессор-исследователь Национального института восточных языков и цивилизаций (INALCO) Франции Анна Лейлоян-Екмалян. Программа реализуется совместными усилиями INALCO и ОО «Hishatakaran» и продвигается вперед благодаря команде специалистов-волонтеров, собранных вокруг глобальной идеи сохранения разносторонней информации о памятниках истории, культуры, архитектуры Арцаха.