Լրագրող, վերլուծաբան, սյունակագիր, բանասիրական գիտությունների թեկնածու
Մեր հանրությանը բնորոշ քաղաքագիտական պարզամտություններից մեկն իշխանությանը տևականորեն ծառայած, սակայն որոշակի փուլում նրա հետ ինչ-ինչ խնդիրներ ունեցած և համակարգից հեռացված կամ ազատված գործիչներին անհարկի հերոսացնելն է։ Դա այսօր արվում է դեռևս Երևանի քաղաքապետ Հայկ Մարությանի հետ, բայց փորձարկվել է շատ այլ գործիչների դեպքում՝ երբեմն «ազատելով» նրանց իրենց բաժին պատասխանատվությունից։
Որքան հետևում ես խորհրդարանի աշխատանքին, առավել ևս՝ ԱԺ-կառավարություն անբովանդակ հարցուպատասխանին, այնքան ավելի ակնհայտ է դառնում միայն խորհրդարանական ճանապարհով իշխանափոխության անհնարինությունը։ Կառավարությանն անվստահություն հայտնելու սահմանադրական հնարավորության պատուհանն օրենքի ուժով կարող է բացվել միայն 2022-ի օգոստոսին, և պարզ է, թե ինչպես է իրեն պահելու կառավարող խմբակցությունն ընդդիմության կողմից նման նախագծի ներկայացման դեպքում։ Որպես վերջին տարբերակ՝ ռազմական կամ արտակարգ դրության հաստատումը կա ու կա, այն ներքաղաքական յուրօրինակ պաշտպանիչ վահան է կառավարության համար։
Խորհրդարանական վերջին հարցուպատասխանից հետո ամենաճնշող գիտակցումն այն է, որ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը ոչ միայն 44-օրյա աղետալի պատերազմում, այլև ապագա անխուսափելի մեծ ու փոքր ճակատամարտերում, սահմանային սադրանքներում, ընդհուպ՝ հնարավոր լայնամասշտաբ պատերազմում է փաստացի գերագույն գլխավոր հրամանատարը լինելու, որքան էլ ԱԺ-ն պատերազմ հայտարարած չլինի։ Կարևորը՝ պատերազմի ամբողջ ընթացքում ստելն է, ապաշնորհ ռազմաքաղաքական ղեկավարման արդյունքում զորքերում ու թիկունքում խուճապ հրահրելը, վերջում՝ մեղքը բացառապես բանակի վրա բարդելը։ Ինչ խոսք, այս շնորհներով Փաշինյանը լիուլի օժտված է։
Այսօր քչերն են հիշում, որ 44-օրյա պատերազմից ամիսներ առաջ Հայաստանում հայտարարվել էր աշխարհազորի ձևավորման մասին, ԳՇ նախկին պետ Օնիկ Գասպարյանն անգամ պահեստազորի սպաներին ՊՆ էր հրավիրել, խորհուրդ հարցրել։ Առավել քչերը գիտեն, որ, օրինակ, աշխարհազորի մասին փաստաթուղթը միայն ՀՀ-ին էր առնչվում, Արցախի մասին դրանում որևէ հիշատակում չկար։ Մինչև պատերազմը, ստացվում է, իշխանությունն առնվազն կամավորականների հավաքագրման օրենսդրական արգելք էր սահմանում Արցախի պաշտպանության հարցում, թեև բուն պատերազմի օրերին, առանց պատշաճ հանդերձավորման ու անհատական պաշտպանության միջոցներ ապահովելու, աշխարհազորայիններին ուղարկում էր մսաղաց։
Բաքվի և Անկարայի կողմից Հայաստանին ուղղված նոր սպառնալիքները միս ու արյուն են ստանում՝ միջազգային հանրության ավանդական լռության պայմաններում։ Որքան էլ թշնամական թեզերն սպասարկող հայաստանյան վարչակազմի ղեկավարները խորհրդարանական ամբիոնից պնդեն, թե օրակարգում Ադրբեջանի հետ փոխըմբռնման հիման վրա պայմանավորվածությունների իրականացումն է, ակնհայտ է, որ ընթացիկ ռազմաքաղաքական իրավիճակը գերլարված է, և Բրյուսելում Փաշինյանի հետ հաղորդակցությունների բացման և սահմանազատման հարցերով չպայմանավորվելու դեպքում մեր սահմաններին կարող են տեղային, ընդհուպ՝ միաժամանակյա սադրանքներ հրահրվել։
Իրենց հիմնական պահանջը՝ Արցախի մեծագույն մասն ստանալուց հետո Ադրբեջանը և Թուրքիան ձեռնամուխ են եղել Հայաստանի նկատմամբ հաջորդ նախապայմանի առաջադրմանը՝ «Զանգեզուրի միջանցքի» տրամադրմանը, ընդ որում՝ Ալիևն արդեն ժամկետ է պահանջում՝ սպառնալով հակառակ դեպքում այն ուժով վերցնել։ Ավելի վաղ Անկարան ևս պաշտոնապես Երևանին առաջադրել էր միջանցք բացելու նախապայմանը՝ իբրև հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման հիմք։ Այս լույսի ներքո ուշագրավ են Հայաստանի արևմտամետ քաղաքական ուժերի հորդոր-աղաչանքները՝ ուղղված ՆԱՏՕ-յին՝ «մեզ տեր կանգնելու» հանգույն։
Հայաստանի ազգային-պետական շահերի մասին այսօր կարելի է լսել խիստ հատուկենտ շրջանակներից, բայց ոչ երբեք գործող իշխանությունից։ Հայաստանի նախկին նախագահներից մինչև մարդու իրավունքների պաշտպան, ամերիկացի սենատորներից մինչև հայ ժողովրդի օտարազգի բարեկամներ՝ շատերը բարձրաձայնում են Հայաստանի ու Արցախի օտարված իրավունքների մասին, մյուս կողմից՝ տարակուսում դրանց շուրջ պետաիշխանության անթույլատրելի լռությամբ։
ԱԺ նախագահ Ալեն Սիմոնյանի մտքի վերջին գոհարները, դրանց շուրջ առաջացած միջպետական սկանդալն ու ՌԴ ԱԳՆ պատասխան հայտարարությունը դարձյալ թարմացրին հայաստանյան հանրության հիշողությունն արցախյան հակամարտության կարգավորման նախընթաց տարբերակների շուրջ։ Մասնավորապես, հստակեցվեց, որ այն, ինչ Հայաստանում ընդունված է անվանել «լավրովյան պլան», իրականում ոչ թե հակամարտության հանգուցալուծման փաթեթ է, այլ ժամանակին գոյություն ունեցած պայմանական աշխատանքային տարբերակ, որը վերաբերում էր ոչ թե կոնֆլիկտի սկզբնապատճառին, այլ հետևանքներին։
Գիտակցո՞ւմ է արդյոք այս իշխանությունը, որ պատերազմում պարտության, արցախյան հարցի առկախման և պայմանական «Սյունիքի հարցի» առաջացման գնով ապագա սերունդների ուսերին մի նոր ծանր բեռ է թողնում, հավանական է՝ նոր պատերազմ։ Իսկ այն հաղթելու համար պետք է օգտագործել հարաբերականորեն խաղաղ ժամանակահատվածն ու պատրաստվել, մինչդեռ այսօր ճիշտ հակառակն է արվում։ Եթե 44-օրյա պատերազմը տրամագծորեն տարբերվում էր առաջին արցախյան պատերազմի՝ որսորդական հրացանների, ֆիդայական ջոկատների ու թշնամու հետ դիմահար մարտերի տրամաբանությունից, ապա միայն ենթադրել կարելի է, թե հայ-ադրբեջանական հնարավոր ապագա պատերազմում թշնամին ինչ գերժամանակակից սպառազինություն կարող է կիրառել մեր դեմ։
Սոչիի եռակողմ հանդիպման արդյունքները դեռ չվերլուծած, մեր բանակցային բացթողումները չարձանագրած՝ հայաստանյան հանրությունը հիմա էլ քննարկում է բրյուսելյան առաջիկա գագաթնաժողովը՝ Փաշինյանի և Ալիևի մասնակցությամբ, ինչ-որ պատրանքներ է տածում հնարավոր հայանպաստ ձևակերպումների ընդունման հարցում։ Առավել սթափ և գիտակից զանգվածը միայն Զինված ուժերի վերակառուցման, արդիականացման և համալրման, հայ զինվորի բազկի ուժի հետ է հույս կապում՝ իբրև գերագույն արժեք։